‘Dövüş Kulübü’nden sonra yazdığı her kitapla tüm dünyada dikkatleri üzerine çeken Chuck Palahniuk’un Türkçeye yeni bir kitabı daha çevrildi. ‘Miras’ isimli bu kitabın, evvelki Palahniuk kitaplarından farklı olduğu aşikâr. Çünkü Palahniuk ‘Miras’ta bize hem bir “masal” anlatıyor hem de bunu bir “boyama kitabı” biçiminde sunuyor.
Kitabın nasıl ortaya çıktığını şu halde açıklıyor: “Bodhi ağacının altında meditasyon yapan Buda’nın öyküsünü tekrar yorumlamak istedim. Yalnızca benim versiyonumda ağaç küçük, içgörü arayan mistik ise büyük, cinsiyetçi, bayan düşmanı bir kokainman.”
Düşbaz Kitaplar etiketine sahip olan “Miras”ın mütercimi Gökçe Çalışkan. Çizerleri ise Duncan Fegredo, Steve Morris, Mike Norton ve Nate Piekos.
ÖLÜMSÜZLÜK VEREN BİR AĞAÇ
New York’ta bir arabuluculuk firmasında çalışan Vincent’ın hayatı aldığı bir telefonla birdenbire değişir. Onu arayan avukat, babasının öldüğünü ve kendisine bir miras kaldığını söyler. Vincent, hiç görmediği, annesinin de yalnızca yarım saatliğine gördüğü bir babadan kalan miras için çok heyecanlanır. Fakat avukatın ofisine gittiğinde miras denen şeyin saksıda bir bonsai ağacı olduğunu anlar.
Bu noktadan sonra işler Palahniuk’vari bir formda kademe kademe yükselmeye ve her basamakta farklı çözmezler doğurmaya başlar. Vincent evvel bu ağacın dünyanın en eski “şeyi” olduğunu ve çok değerli olduğunu öğrenir. Devamındaysa işler tamamıyla karışır, çünkü bu tarihi ağacın her bin yılda bir meyve verdiği ve o meyveyi yiyen kişinin ölümsüzleştiği ortaya çıkar.
İşinden nefret eden, seks bağımlısı bir arabulucu olan Vincent ile 2023 yaşında olan ve daima genç göründüğü için striptiz yaparak para kazanan Baccarat el ele verirler ve ağacı ele geçirmeye çalışanlara karşı bir çabaya girişirler. Lakin işler pek varsayım edildiği üzere sonlanmaz.
GEÇMİŞTEN GELEN DÜĞMELER
Palahniuk, kitabın “giriş” kısmında bize bir düğme probleminden bahseder. Bunun novellayla bir alakası yoktur, bizatihi Palahniuk’la ilgisi vardır. Palahniuk çocukluğunda, içinde onlarca düğmenin olduğu bir kutu bulur. Babaannesinin söylediğine nazaran; bu kutudakiler, çeşitli yıllarda yaşamış akrabalarının kıyafetlerinden arta kalan düğmelerdir ve bunlar vakitle, yalnızca varlıkları prestijiyle birer öykü (anlatıcısı) haline gelirler. (“Giriş”i okuyunca keşke bunu yazsaydı diye iç çekmemek mümkün değil.)
Palahniuk düğme kutusunu kaybeder. ‘Miras’ biraz da bu sebeple yazılır. Yani miras, yalnızca öyküdeki üzere, Vincent’e babasından kalan bir ağaç değildir, Palahniuk da bunu “kendinden sonraya” bıraktığı bir miras olarak görür.
Tıpkı tüm kitapları üzere.
‘YAZARIN ÖLÜMÜ’
Beri yandan, kitabın bir “boyama kitabı” olması da miras kavramını derinleştiren bir öbür ögedir. Aslında kitabın tam ismi ‘Miras: Renklendirmeniz İçin Muzır Bir Novella”dır.
Peki bunun nasıl manası vardır?
Miras, Chuck Palahniuk, Tercüman: Gökçe Çalışkan, 128 syf., Düşbaz Kitaplar, 2023. Palahniuk bunu açıklamak için Roland Barthes’ın “yazarın ölümü” bahsini kullanır. Okur merkezli bir yaklaşım olan “yazarın ölümü” problemi, yapıtların yazıldıktan sonra müellifinden “kurtulduğunu” ileri sürer. Eserler okurların okuduğu, anladığı, anlamlandırdığı hatta hatırlayabildikleri kadardır.
‘Miras’ biraz da bu yüzden “yarım” bir kitap olarak, yani renksiz panellerle satışa çıkarılır. Okur, o sayfaları dilediğince renklendirip, dilediğince “tamamlamakta” özgürdür. Bunu, okurun kitaba sunduğu bir katkı olarak da kıymetlendirebiliriz. Başka bir deyişle; okur yalnızca tüketen değil, üreten bir durumda tutulmaktadır. Üstelik bu katkı, fabrikasyon bir kopya olan kitabı biricikleştiren bir güce de sahiptir. Böylelikle babasından Vincent’e, Palahniuk’tan okura gelen miras, okurdan da öteki birilerine kalır.
BİR ANTİKAHRAMAN MASALI
Aslında ‘Miras’ Palahniuk’un birinci “çizgili” denemesi değildir. ‘Dövüş Kulübü’ büyük bir fenomene dönüştükten sonra, ‘Dövüş Kulübü 2’ ve ‘Dövüş Kulübü 3’ de çizgi roman formunda sunulmuştur. (‘Dövüş Kulübü’ çizgi romanlarıyla ilgili yazıma buradan ulaşılabilir.)
Ancak ‘Miras’ın çizgi(li) yapısı elbette ki ‘Dövüş Kulübü’ serisinden farklıdır. Pekala Palahniuk ‘Miras’ı neden bu biçimde sunma gereksinimi hissetmiştir?
Bu soruyu Palahniuk şöyle cevaplar: “Önce öyküyü buldum lakin onu yayınlamaya kendimi asla ikna edemedim. Karakterin kaba saba bir ahmaktan özverili bir kahramana uzanan fantastik seyahati fazla efsanevi görünüyordu. Çok masalsı bir sondu yani. Beni George Lucas’la karıştırmayın. Tek tahlilim öykünün bu niteliğini benimsemek ve onu çocuksu bir ortamda sunmaktı: Bir boyama kitabı. Bu, derinliği yönetilebilir bir boyuta indiriyor.”
Yani Palahniuk, ‘Miras’ın gerek kıssası gerek kurgu matematiğiyle masalsı bir yapıya sahip olduğunu söyler. Lakin ‘Miras’ı bildik masal dünyasından ayıran şey, bunun bir kahraman değil, bir antikahraman serüveni olmasıdır. O denli ki Vincent neredeyse edilgen pozisyondadır. Bir de buna “çizgili” baskı sıkıntısı eklenince şöyle genel bir yorum yapabiliriz sanıyorum: ‘Miras’ klasik bir kıssanın deneysel biçimde sunulduğu bir kitaptır.
