70 yaşında, akademisyen, ideoloji, siyaset ve estetik hususlarında dokuz kitabın ve çok sayıda makalenin ünlü müellifi S. T. Baumgartner bir sabah uyandığında kendini her şeyin tekinsiz sulara gerçek gittiği anda bulur. Meğer çalışma odasında Kierkegaard üzerine yazı yazmaktadır, sıradan bir günün sabahında, her zamanki üzere yazı masasının başındadır. Birden alıntı yapacağı kitabı salonda unuttuğunu fark eder. Kitabı almak için aşağı indiğinde kız kardeşini araması gerektiğini hatırlar. Telefon etmek için mutfağa yöneldiğinde üç saat evvel yumurta haşlamak için ocağa koyduğu tencerenin kavrulduğunu görür. Gündelik hayatın yaradanı, yaşlı kulunu hayatın ondan ilgi ve itina istediğine, gündelikliğin göründüğü kadar “sıradan” olmadığına inandırmaya çalışmaktadır adeta. Kesinlikle telefonun ucunda bekleyen birileri, ocağa konulmuş bir tencere, birazdan çalacak bir kapı vardır. Ve siz bunların hepsine bir karşılık vermek zorundasınızdır. Hafızanın sisli patikalarına girmiş olsanız, biraz evvel yaptığınız hareketi hatırlamasanız bile hayat sizden onu yaşamanızı talep eder.
Hatta kendini Baumgartner’a düzgünce hatırlatmak için, gündelik hayatın kırıntılarından ufak çaplı bir facia bile yaratır. Baumgartner eldiven kullanmadan tuttuğu tencere elini yaktığı için onu öylece mutfağın tabanına fırlatmıştır. Acıyla kıvranırken, çalan telefona koşar. Kız kardeşinin sesi yerine, geciktiği için özür dileyen bir erkek sesi duyulur. Baumgartner, adamın ne için özür dilediğini anlamamıştır bile. Gündelik hayatın rabbi kendisine işgüzar bir ortak bulmuş üzeredir, hafıza rabbiyle el ele verip kendi halinde bir Kierkegaard monografisi yazmaya çalışan Baumgartner’a hayatın kaç bucak olduğunu göstermeye yeminli üzeredir.
Bu küçük çaplı cümbüşten sonra kapı çalınır, neyse ki gelen, Baumgartner’ın donmuş kalbini bir nebze olsun ısıtacak UPS kuryesi Molly’dir. “İşin doğrusu yaklaşık on yıl evvel karısını yitirip yalnız kalan Baumgartner, soyadını bile bilmediği otuzlu yaşlarının ortasındaki bu kısa uzunluklu tıknaz bayana saklıdan gizliye” tutulmuştur; “çünkü karısı beyaz olduğu halde Molly siyah olmasına rağmen, ona her bakışında ölen Anna’yı anımsatan bir şey” vardır bayanın gözlerinde.(1) Tahminen de karısı Anna’ya ilişkin o “ışıldayan cıvıltı”yı görmek için hiç okumayacağı, direkt halk kütüphanesine bağışlayacağı kitaplar sipariş ediyor.
Hâlâ Baumgartner’dan telefon bekleyen bir kız kardeş vardır ortada. Tam ahizeye uzanacakken, telefon çalar. Arayan yardımcısı Mrs. Flores’in kızıdır. Ağlayarak babasının iş kazasında iki parmağını kaybettiğini anlatır. Büyüklü küçüklü bütün trajediler o güne toplanmış üzeredir ve üstelik sayaç okuyucusu Ed Papadopoulos’un sabah telefonda ertelediği randevusuna gelişiyle muzip rablerin oyunbazlığı doruk noktasına çıkacaktır. Baumgartner sayaç okuyucusunu konutun bodrumuna indirirken merdivenlerden düşer. Artık gidip gelen zihne bir de zavallılığını duyuran bir vücut eklenmiştir. Buzdolabı bozuktur, Baumgartner’ın ağrıyan dizine koyacak buz yoktur. Sayaç okuyucusu buz getirmek üzere döneceğini söyleyerek Baumgartner’ı oracıkta bırakır.
Artık, dünü hatırlamayan belleğin mutfağın orta yerinde yatan tencereden ve Anna’nın yazılarından geçmişe dönme, yaşanmış her bir anı geri çağırma vakti gelmiştir. Baumgartner’ın fırlatıp attığı tencere Anna’yı birinci kere gördüğü dükkânda aldığı tenceredir kelam gelimi. Anna’nın otobiyografik denemeleri de 68’i anlatır, alt orta sınıf Sy ile güçlü ailesinin nimetlerini elinin karşıtıyla itmiş Anna’nın aşkını anlatır. Müthiş bir dalga sırtına vurup omurgasını kırarak Anna’nın vefatına neden olana kadar geçen aşkla dolu yılları…
HAYALET UZUV SENDROMU
Hiç bitmeyen yasını hayalet uzuv sendromuyla açıklamaya çalışır Baumgartner. Yardımcısı Mrs. Flores’in kocasının kopan iki parmağıdır ona bunu düşündürten. Baumgartner kesik uzuvların varlığını yıllar sonra bile hissettirmelerine bakarak, ölülerin hayalet uzuv üzere hayatımızda yaşayıp gittikleri sonucuna varır. Öldüğünü sık sık unuttuğu Anna’yla okuduğu gazete haberini paylaşmak için heyecanla ona seslenmesini, meyyit Anna’yla yaptığı telefon konuşmalarını, ona yazdığı ve okusaydı içinin gıcıklanacağını düşündüğü mektupları. Ölüler kesilen uzuvlar üzere daima orada, ince bir sızı olarak varlıklarını duyuracaklardır.
Baumgartner, Paul Auster, Tercüman: Seçkin Selvi, 168 syf., Can Yayınları, 2023.Artık olmayan uzvun yerine takılan protez de unutturamayacaktır hayalet uzvu. Anna’nın vefatından bir yıl sonra gösterdiği hayat belirtileri dostlarını “Baumgartner’ın Anna’sız yaşamanın yolunu bulduğuna” inandırmıştır. “Oysa bunun tek nedeni kolsuz, bacaksız kalan gövdesine takılan yapay organlara ziyadesiyle alıştığı için artık onları fark etmemesi”dir.
“Ama titanyumdan yapılma bu uzantılar bütün yetkinliklerine, sağladıkları faydaya rağmen hiçbir şey hissetmeyen cansız objeler. Baumgartner ise hâlâ hissediyor, hâlâ seviyor, hâlâ dilek duyuyor, hâlâ yaşamak istiyor, fakat en derindeki canının içi meyyit.”
Baumgartner bütün bunları yaşarken bir şey keşfetmiştir: Karısının vefatından sonraki 10 yıl boyunca acı çekmekten kaçarak yaşadığını. Meğer acı çekmekten kaçınmak “yaşamayı reddetmektir.” Dizinin sızısından kurtulup uzun uzaklıklı yürüyüşlere çıkmaya başlayınca “Baumgartner’ın zihni yeni bir berraklık” kazanır, “kendi geleceğiyle ilgili bir şey yapmak konusunda” cesaretlenir, bir an evvel harekete geçmelidir. Yetmişinde günlerini kararsızlıkla geçirme lüksü yoktur artık.
Okur, Baumgartner’ın hayatında bir şey olacağını hisseder fakat nedir bu? Bu kadar gündelik ıvır zıvır ortasında onu tekrar hayata bağlayacak ne vardır? Sayaç okuyucusu mu? Yeterli kalpli ve geveze sayaç okuyucusu ile ideoloji profesörünün dostluğu mu? Hayır, yeniden bir aşkla bağlar kendini hayata Baumgartner. Karısıyla ortak dostları olan Judith’in aşkıyla. 40’lı yaşlarında Judith fiziki görünüş ve karakter açısından Anna’ya hiç benzememektedir. Problemli bir alakadan çıkmıştır ve Baumgartner’ın inançlı limanında dinleniyordur. Günü geldiğinde onun evlilik teklifini reddedecek, diğer bir bağa gerçek yol alacaktır.
Judith gitmiştir ve Baumgartner artık tuvaletten çıkarken fermuarını çekmeyi unutmaya başlamıştır. Sonun başlangıcında olduğunu biliyordur artık. Hayatla yeni bir bağ lazımdır ona, yaşadığını hissettirecek bir bağ.
Bu bağ bir doktora öğrencisi olarak girer Baumgartner’ın hayatına. Anna’nın yazdıkları üzerine doktora tezi yazmaya çalışan Beatrix Coen, karısının yayımlanmamış yazılarını incelemek için müsaade almak Baumgartner’la temasa geçer. Artık aşk yoksa, bu yüzde ellisi Yahudi, yüzde yirmi beşi siyah, yüzde yirmi beşi de beyaz Amerikalı olan bu zeki kızı Anna’yla kendisinin çocuğu üzere kabul edecektir. Meskende hummalı bir hazırlık başlar, hiçbir masraftan kaçınılmaz, Baumgartner ve gözünü yola dikip mucizesinin gelmesini bekler. Kıza arabayı dikkatli sürmesi için yalvarır. O gelene kadar ne yapacağını, vakti nasıl geçireceğini bilmemektedir. İşte şakacı ilah ona bir mucize daha göndermiştir ve o mucize gelene kadar Baumgartner oyalanacak bir şeyler arar. Otomobiline atlar, yolda bir kaza olur. Yardım istemek üzere kapıyı çaldığında Baumgartner destanının son kısmı başlamıştır.
BAUMGARTNER DESTANI?
Gerçekten bir Baumgartner destanı var mıdır ortada? Aslında okura anlatılan hiçbir şeyde bir harikalık yoktur. Ne yıllarca yasını tuttuğu Anna’yla olan bağı harikuladedir, ne Judith’e duyduğu aşk. Anna’nın yazılarında Vietnam Savaşı’na, Çiçek Çocukları’na dair birkaç değini… Baumgartner’ın notlarında Yahudi kökenlerini andığı satırlar, yazdığı Trump eleştirisi… Beatrix’in ülkü kimlik karışımı… Her şey ışıltısını yitirmiş bir Amerikan masalı üzeredir adeta. Hudutlarını daima kendi etrafında dönen Amerikalı şuurun çizdiği ışıltısız bir masal…
Paul Auster’ın “belki de son romanım” dediği ‘Baumgartner’, bir destanın kahramanı olamayacak kadar ışıltısız bir kahramanın romanı. Lakin tahminen de bu son romanın sıkıntısı ışıltılı bir kahramanı değil, hayatın durma noktasına gittiği o ana gerçek küçük şeylerin yaradanıyla oyalanmaya çalışan bir insanı anlatmaktır.
1. Paul Auster, Baumgartner, çev. Seçkin Selvi, İstanbul: Can Yayınları, 2023.
