İZMİR – Filistin’de Gazze Şeridi’nin hâkimi Hamas, 7 Ekim’de İsrail’i roketlerle vurarak büyük bir atak başlattı. İsrail’de bu saldırıyı Gazze’yi bombalayarak karşılık veriyor. Gazze karadan ve denizden kuşatılmış durumda. İsrail bombardımanında her gün ortalarında çocukların da bulunduğu yüzlerce Gazzeli hayatını kaybediyor. Hastanelerin, okulların, konutların vurulduğu Gazze neredeyse enkaz haline gelmiş durumda. İsrail’e dur diyen yok. Gazze’de katliam yaşanıyor. ABD ve AB ülke önderleri İsrail’e açık takviyesini sunmak üzere Tel Aviv yolunda sıraya girmiş haldeler. Kara harekatı an sıkıntısı.
Hamas neden İsrail’i vurdu ve siyasi olarak ne elde etmek istiyor? Bu sorunun karşılığını ve Filistin İsrail meselesini Ege Üniversitesi, Milletlerarası Münasebetler Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Zerrin Ayşe Öztürk ile konuştuk.
Ege Üniversitesi, Memleketler arası Bağlantılar Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Zerrin Ayşe Öztürk.‘İSRAİL-FİLİSTİN PROBLEMİ, HAYLİ KARMAŞIK BİR SİYASİ MESELE’
Filistin’de Gazze Şeridi’nin hâkimi Hamas, 7 Ekim’de İsrail’i roketlerle vurarak büyük bir taarruz başlattı. İsrail de bu saldırıyı Gazze’yi bombalayarak cevap veriyor. İsrail- Filistin probleminin tarihi art planı nedir?
İsrail-Filistin sorunu, epeyce karmaşık bir siyasi problem olarak, çağdaş İsrail’in 1948’deki bağımsızlığının akabinde Filistin topraklarındaki Arap ve İsrail toplulukları ortasındaki çatışmalardan doğmuş bir sorun olarak hala varlığını sürdürmektedir. Tarihi olarak, Osmanlı İmparatorluğu periyoduna kadar uzanan bu sorun, bugünkü çağdaş İsrail ve Filistin topraklarında yaşayan çok sayıda Müslüman, Yahudi ve Hristiyan topluluklar ortasındaki uyumsuzluklara kadar uzanmaktadır. Daha sonrasında, Birleşmiş Milletler’in (BM), 1947’de Filistin’i Yahudi ve Arap devletleri ortasında iki devlete bölmeyi öneren kararı, bölgede daha fazla çatışmayı tetikleyen birçok siyasi meseleye yol açmıştır. İsrail devletinin 1948’de kuruluşu ve onu takip eden Arap-İsrail savaşları, İsrail-Filistin sıkıntısını daha da karmaşık bir hale getirmiştir.
Hamas’ın başta İsrail, ABD ve birçok Batılı ülke tarafından terör örgütü olarak kabul edilmesi, örgütün Filistin siyasetinde karmaşık bir rol oynadığını göstermektedir. Hamas’ın yalnızca askeri bir örgüt değil, tıpkı vakitte Filistin toplumunda tesirli bir siyasi hareket olarak, 2006 yılında Filistin İdaresi seçimlerinde zafer kazanarak Gazze Şeridi’ni denetim altına almasıyla, Batı Şeria’da El Fetih tarafından yönetilen Filistin Otoritesi ve Gazze’deki Hamas idaresi ortasında bir ayrım oluşmuştur.
İsrail-Filistin sorunu süregelen bir çatışma olarak toprak sıkıntıları, güvenlik sorunları, mülteci sorunu ve siyasi statü üzere mevzularda devam eden uyuşmazlıklar çerçevesinde şekillenmiştir. Bu sorun, tarihi olarak çok sayıda diplomatik teşebbüs ve barış süreciyle ele alınmış, lakin bu süreçlerde kalıcı bir tahlil elde edilememiş ve çatışmanın temel problemleri çözülememiştir.
‘EN GÜZEL HAVA SAVUNMA SİSTEMLERİ BİLE YETERSİZ KALABİLİR’
Hamas 7 Ekim’de birinci gün hava savunma sistemlerine (Demir Kubbe) karşın İsrail’i nasıl vurdu? Bu akında İsrail açısından bir güvenlik zafiyeti kelam konusu mu?
İsrail’in mümkün füze ataklarına ve hava tehditlerine karşı ülkesini ve ulusal güvenliğini korumak için çeşitli hava savunma sistemleri geliştirdiğini biliyoruz. Bu sistemler ortasında en çok bilinenlerden olan Demir Kubbe (Iron Dome), kısa menzilli roket ve füze hücumlarına karşı roketleri izleme ve onları vurmayı hedefleyen bir hava savunma sistemi olarak, bilhassa Gazze Şeridi’nden fırlatılan roket ataklarına karşı kullanılmak üzere tasarlanmıştır. İsrail’in başka hava savunma sistemleri ortasında, Ok (Arrow) (uzun menzilli balistik füzeleri gaye alma yeteneğine sahip bir sistem); Davut’un Sapanı (David’s Sling) (orta menzilli füzeleri amaç alma kapasitesine sahip hava savunma sistemi) ve son olarak da, ABD tarafından geliştirilen Patriot hava savunma sistemi (orta menzilli füzeleri ve uçakları etkisiz hale getirmek için tasarlanmış bir sistem) yer almaktadır.
İsrail’in hava savunma stratejisinin Hamas’ın 7 Ekim’deki roket saldırısına karşı tesirli olamamasının çok temel bir nedeni var. Öncelikle belirtmek gerekir ki, İsrail’in her biri 60 ila 80 tedbire füzesi içeren en az 10 Demir Kubbe bataryası mevcuttur. Daha az sayıda füze ve roketin kullanıldığı evvelki taarruzlarda Demir Kubbe’nin yüzde 90 oranında tesirli olduğu bilinmektedir. Lakin bu son taarruzda Hamas, birkaç bin füze ateşlemesi ve İsrail’in de alanda bunlara karşı koymaya hazır yalnızca bin civarında tedbire füzesi hazır bulundurması sonuncunda, Demir Kubbe, sayıları çok fazla olan Hamas füzelerine karşı faal müdafaa gerçekleştiremedi. Bundan ötürü, bu son örnek bize en düzgün hava savunma sistemlerinin bile karşı koymaları gereken tehditlerin sayısı karşısında yetersiz kalabileceğini çok açık bir biçimde göstermektedir.
‘HAMAS, İSRAİLLİLERE BÖLGEDE ASKERİ VE SİYASİ GÜÇ OLDUKLARINI HATIRLATMAK İSTİYOR’
Hamas’ın İsrail’i vurması halinde İsrail’in orantısız karşılık vereceğini bilmemesi mümkün değil. Hakikaten İsrail hücumları bugün için katliam boyutuna varmış durumda. Buna karşın Hamas saldırıyı gerçekleştirdi ve artık karşılık olarak çok ağır bir formda Gazze bombalanıyor. Hamas neden İsrail’i vurdu ve siyasi olarak ne elde etmek istiyor?
Hamas, Gazze’de iktidara gelmeden evvel bile İsrail’e karşı şiddetli bir direniş siyaseti izlemiş ve sık sık İsrail’e karşı roket hücumları düzenlemiştir. Hamas, saldırıyı genel olarak Filistinlilere yapılan muamele; İsrail yerleşimlerinin genişletilmesi ve bilhassa de Kudüs’teki Mescid-i Aksa’da son vakitlerde patlak veren şiddet olayları sonucunda, İsrail’in siyasetlerine karşı uzun vakittir biriken öfkenin doruk noktası olarak başlattığını tabir etmiştir. Bu aslında Hamas’ın uzun vakittir açık bir siyaset olarak benimsediği “İsrail’in yok edilmesi” planının uygulamaya geçilmesinden öbür bir şey değildir.
Hamas’ın İsrail’den ezici bir karşılık alma riskine karşın saldırma kararına muhtemelen katkıda bulunan kimi faktörler mevcuttur: Öncelikle, dikkatle planlanmış ve uygulanmış bir stratejiyle Hamas, vakit içinde Demir Kubbe’nin savunma kapasitesini aşacağını bildiği çok sayıda nispeten ucuz füze biriktirerek, Demir Kubbe’nin karşılayabileceğinden çok daha büyük bir atak gerçekleştirmiştir. Dış Bağlantılar Kurulu kıdemli üyesi Steven Cook’un da belirttiği üzere, Hamas, İsrail ile etrafındaki Arap ülkeleri ortasındaki münasebetlerin normalleşmesinin ve İsrail’in bölgeye entegrasyonunun değerli bir tehdit olduğuna inanmaktadır ve bunun devamını istememektedir. Zira İsrail ile olağanlaşmak isteyen bölge ülkeleri, ulusal çıkarlarının Filistin davası nedeniyle ziyan görmesinden yoruldular. Hamas’ın yapmak istediği en değerli şeylerden bir tanesi de, İsraillilere bölgede hesaba katılması gereken değerli bir askeri ve siyasi güç olduklarını hatırlatmaktı.
Hamas’ın İsrail’i kanlı bir misillemeye kışkırtarak orantısız bir biçimde karşılık vermesi ve akabinde dünya ülkeleri tarafından kınanması gayesini taşıdığı da ileri sürülmektedir. Bir manada Gazze halkının bu orantısız askeri güç kullanımı sonucunda büyük acılara maruz kalmalarının, aslında Filistin davası için milletlerarası alanda sempati yaratma tesirine sahip olabileceği düşünülmektedir.
Son olarak, İsrail’in çok sağcı koalisyon hükümetinin yürürlüğe koyduğu ve ülkede son derece tartışmalı olan ve on binlerce İsrailliyi bu yılın başlarında üst üste protesto şovları için sokaklara döken yargı ıslahatlarının muhalifler tarafından İsrail’in demokratik istikrar ve denetleme düzeneklerini zayıflatmaya yönelik üstü kapalı bir teşebbüsü olarak kullanılması olarak nitelendirilmektedir. Bu bağlamda, Hamas tarafından yapılan akının zamanlaması için içişlerinde karışıklık yaşayan bir ülkenin bu durumundan yararlanılmaya çalışılması denilebilir.
İsrail Gazze’yi kara ve denizden de kuşattı ve aralıksız bombalıyor. Kentin elektrik ve suyu da kesildi ve neredeyse Gazze’de katliam yaşanıyor. Gazze’nin boşaltılıp, sivil halk güneye göçe zorlanıyor. Bölgedeki insani durumu nasıl kıymetlendirebiliriz?
Gazze 2,3 milyonluk nüfusuyla dünyanın en kalabalık bölgelerinden biri. Ablukalar nedeniyle bölge sakinleri buraya sık sık dünyanın en büyük açık hava hapishanesi diyor. Filistinli yetkililer son savaşın birinci 10 gününde İsrail hava akınları nedeniyle yaklaşık 3.000 kişinin öldüğünü açıkladı.
Gazze’deki Sıhhat Bakanlığı’na nazaran son 24 saat içinde (22 Ekim itibariyle) 266 Filistinlinin daha hayatını kaybetmesi, Gazze Şeridi’ndeki Filistinliler ortasındaki toplam meyyit sayısını 4,651’e çıkarırken, ölenlerin yüzde 62’sini çocuklar ve bayanlar oluşturuyor. Kayıp olduğu bildirilen 1,000’den fazla Filistinlinin enkaz altında kaldığı ya da öldüğü iddia ediliyor. Yaralıların sayısının ise 14.245 olduğu açıklandı. Öte yandan, İsrail makamlarına nazaran, büyük çoğunluğu 7 Ekim’de olmak üzere, İsrail’de yaklaşık 1.400 İsrailli ve yabancı asıllı kişi öldü; 4932 kişi yaralandı. İsrail medyası 22 Ekim itibariyle bu ölümlerden 767’sinin isminin açıklandığını bildirdi. Yaşları verilenlerden 27’si çocuk.
Gazze Bayındırlık Bakanlığı 21 Ekim itibariyle 15.749 konutun yıkıldığını ve 10.935 konutun oturulamaz hale geldiğini bildirdi. 142,500 konut ünitesi ise hafif ve orta derecede hasar görürken, yıkılan yahut hasar gören toplam konut sayısı Gazze Şeridi’ndeki tüm konutların en az yüzde 43’ünü oluşturmaktadır. 19 Ekim itibariyle Dünya Sıhhat Örgütü sıhhat hizmetlerine yönelik 62 atağın 29 sıhhat tesisini ve 23 ambulansı etkilediğini belgeledi. Ayrıyeten eğitim tesislerinin ve öbür sivil altyapının aldığı hasarın boyutu giderek artan bir kaygı kaynağıdır. 21 Ekim itibariyle, en az 29 UNRWA okulu dahil olmak üzere 206 eğitim tesisi etkilenmiştir. Gazze’de çatışmaların başlamasından bu yana, yerlerinden edilen insanların toplam sayısının 1,4 milyonu aştığı da kestirim edilmektedir.
Uluslararası insancıl hukuk çerçevesinde Cenevre Kontratlarına ek olarak 1977 yılında kabul edilen protokol, sivillerin korunmasına ait en temel kuralları içermektedir: Bunlardan birincisi kişinin onuruna ve ömrüne hürmet ve insancıl muamele üzerine odaklanmıştır. Buna yargısız infaz ve azap yasakları da dahildir. İkincisi ise ayrımcılık, orantılılık ve ihtiyatlılıkla ilgili olup savaşan tüm tarafları bağlamaktadır. Sivillerin amaç alınmaması, operasyonların ve kullanılan silahların sivil kayıpları en aza indirmesinden ya da sivil kayıpların önlenmesinden emin olunması gerekmektedir. Hastaneler, okullar, siviller, medya ve yardım çalışanları ile acil yardım ulaştırmak için inançlı yolların, milletlerarası insancıl hukuk tarafından korunan kişi ve yerler ortasında olması temeldir. Lakin, hâlihazırda yaşanılan durum, milletlerarası insancıl hukuk açısından her iki tarafın da sınıfta kaldığını açıkça bizlere göstermektedir.
‘BÖLGEDEKİ ÇATIŞMALARIN TIRMANMA RİSKİ HER VAKİT MEVCUT’
Hamas’ın gerisinde İran’ın olduğu konuşuluyor. Siz bir İran yahut bir öbür ülke/güç tesiri görüyor musunuz? Öte yandan İsrail Lübnan’ı da vakit zaman ateş altına alıyor. Lübnan Hizbullah’ının da savaşa katılması ile çatışmaların yayılarak bölgesel bir savaşa dönüşme riski var mı?
İran’ın bölgedeki düşman ülkelerin on yıllardır süregelen bölünmüşlüklerini aşmayı başarması halinde kaybedecek çok şeyi olduğunu, fakat İsrail ile Arap komşuları ortasındaki diplomatik yumuşamanın Hamas’ın eşi gibisi görülmemiş saldırısının arkasındaki temel neden olduğundan da kuşku duyulduğunu belirtmek gerekir. Gazze saldırısından sonra Arap dünyasındaki mevcut durum göz önüne alındığında, Suudi-İsrail mutabakatına ait görüşmeleri ilerletmek çok da kolay olmayacaktır. Bu gelişmelerin bölgede İran’ın lehine işlediği; Arap-İsrail normalleşmesinin ilerleyişinin durması sonucunda ABD ile İran ortasında ekonomik yaptırım baskılarının kaldırılması için bir yol açılmış olabileceği de konuşulmaktadır. Öte yandan, pek çok milletlerarası analist, Hizbullah’ın Güney Lübnan’dan roket ve füzeler fırlatmasına karşın İsrail ile kapsamlı bir savaş başlatmaya pek niyeti olmadığını tabir etmektedir. Lakin bölgedeki çatışmaların tırmanma riskinin her vakit mevcut olduğunu da göz önünde bulundurmak gerekir.
‘BM BARIŞA ARACILIK ETME KONUSUNDA EŞSİZ BİR GLOBAL POZİSYONA SAHİP’
ABD ve AB ülkeleri İsrail’e açık dayanak veriyor. Buna karşılık İran Hamas’ı desteklerken Rusya, Çin ve Türkiye üzere ülkeler ise çatışmaların bir an evvel durdurulması daveti yapıyor. Hamas saldırısı ve İsrail’in buna verdiği karşılığı dünya ülkeleri nasıl karşıladı? Burada BM’ye (Birleşmiş Milletler) düşen vazife nedir?
22 Ekim 2023’te ABD Lideri Joseph R. Biden, Kanada Başbakanı Trudeau, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Almanya Şansölyesi Olaf Scholz, İtalya Başbakanı Giorgia Meloni ve Birleşik Krallık Başbakanı Rishi Sunak’ın yaptığı ortak açıklamaya nazaran, Batılı başkanlar İsrail’e ve terörizme karşı kendini savunma hakkına olan takviyelerini yineleyerek, sivillerin korunması da dâhil olmak üzere memleketler arası insancıl hukuka riayet edilmesi davetinde bulundular. Başkanlar, Gazze’de insani yardımlara daima ve inançlı erişimin sağlanması hedefiyle bölgedeki ortaklarıyla uyumu sürdürme taahhüdünde bulunarak, çatışmanın yayılmasını önlemek, Orta Doğu’da istikrarı korumak ve siyasi bir tahlil ve kalıcı bir barış için çalışmak üzere bölgedeki kilit ortaklar da dâhil olmak üzere yakın diplomatik uyumu sürdürme taahhüdünde bulundular.
Öte yandan, ABD’nin geçen hafta Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun İsrail ile Filistinli Hamas militanları ortasındaki çatışmalara orta verilerek, Gazze Şeridi’ne insani yardım girişine müsaade verilmesini öngören karar tasarısını veto ettiğini hatırlatmak gerekiyor. Brezilya’nın hazırladığı metnin oylanması, ABD’nin Gazze’ye yardım girişine aracılık etmeye çalışması nedeniyle iki defa ertelendi. 18 Ekim’de yapılan oylamada on iki üye taslak metin lehinde oy kullanırken, Rusya ve İngiltere çekimser kaldı, ABD ise kararı veto etti. Güvenlik Kurulu şu ana kadar savaşla ilgili bir karar üzerinde mutabakata varamadı.
Şu ana kadar savaşla ilgili bir karar üzerinde mutabakata varamayan BM Genel Heyeti, Hamas-İsrail çatışmasını görüşmek üzere 26 Ekim’de tekrar bir ortaya geleceklerini duyurdu. Genel Konsey toplantısı öncesinde BM Güvenlik Konseyi’nin mevzuyu yine tartışması bekleniyor. BM’nin barışa aracılık etme konusunda eşsiz bir global pozisyona sahip olduğu açıktır. Kurulduğu 1945 yılından bu yana ateşkesler, barış muahedeleri ve insani yardım koridorları ya da şiddetin ortasında öbür düzenlemeler için müzakerelerde bulunmuştur. Bu çerçevede, BM Genel Sekreteri António Guterres ve Kudüs merkezli Ortadoğu Barış Süreci Özel Koordinatörü Tor Wennesland, İsraillilerin kaçırılması ve Gazze’ye yönelik hava taarruzları da dahil olmak üzere sivillerin gaye alınmasına ait önemli tasalarını lisana getirerek, şimdiki önceliklerin daha fazla sivil can kaybını önlemek ve Gazze Şeridi’ne çok gereksinim duyulan insani yardımı ulaştırmak olduğunu belirttiler. Genel olarak BM’nin bu eforları ilerletmek için faal olarak çalışmalarını sürdürmekte kararlı olması hayli olumluyken, BM Güvenlik Kurulunda alınacak tedbirler ve siyasi kararlar konusunda bugüne kadar bir uzlaşıya varılamaması, BM’nin yapısının günümüz global güvenlik gereksinimlerini fiili manada karşılayabilecek durumda olup olmadığı tartışmalarını – BM ıslahatı – yine gündeme taşıması muhtemeldir.