Okullar açılıp da çoğumuz büyük kentlere döndüğümüze nazaran sanat dönemi resmen başlayabilir. Beklenen son öğrenciler ise tiyatronun en büyük izleyici kitlesini oluşturan üniversiteliler. Pandemiden bu yana ‘‘üniversiteli olmak’’ oldukça yara aldı. “Bir ortada olmanın” sağladığı zihinsel ve ruhsal üretim eksildikçe eksildi. Zira her fırsatta üniversiteliler yerlerinden edildiler, birbirlerinden uzakta eğitildiler. İşte tam da kültürel etkinlikler bu zayıflamış halkayı tamir eden, güçlendiren bir alan. Gel gör ki bu sefer de ağır ekonomik gerçekler kapıyı omuzlamışken gençler de hissesine düşen kadarını alıyorlar. Evvel barınma, beslenme üzere temel muhtaçlıklarını karşılayacak ve sanat yine ‘‘lüks tüketim maddesi’’ olarak listenin sonlarında, sıranın kendisine gelmesini bekleyecek. O sırada canım tiyatrolar da ‘‘hayatta kalmanın elli tonunu’’ deneyecekler.
Bu hafta çoğunuzun tahminen birinci kere duyacağı ‘‘Fringe’’ (firinc) sözüyle sizleri tanıştırmak isterim. İstanbul’da beş yıldır devam eden ve eylül ayının üçüncü haftası başlayan bir şenlik var. Bu yıl 16-23 Eylül tarihleri ortasında, İstanbul’un neredeyse her yerine yayılmış halde planlanmış İstanbul Fringe Festival’ini anlatmazsam üzülürsünüz. Zira onların yeni kitlelere, bizlerin de yeni tatlara gereksinimi var diye düşünüyorum.
Festivale ismini veren “fringe”, hudutlarla oynayan ile alternatifi keşfeden manasına geliyor ve Latince’deki “fringere” fiilinden türemiş bir söz. Aslında sözlüğe baktığımızda hudut, kenar, çeper, marj, saçak üzere anlamaları da var lakin mevzu sanat olunca alışılmışın dışında kalan diye düşünmek gerekiyor. İstanbul Fringe Şenlik 2023, isminin kökenini aldığı, Latince “fringere” aksiyonundan hareketle, “içerisi-dışarısı”, “ana akım-alternatif”, “merkez-çeper” üzere diyalektik tartışmalarla ‘‘sınır fikri’’nin kendisini sorguluyor.
Bizde 5, dünyada 76 yaşında olan bir şenlik Fringe. Tarihçesi çok ilgi cazibeli. İskoçya’nın başşehrinde, İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde Avrupa’nın kültürel hayatını kutlamak ve zenginleştirmek için oluşturulmuş bir teşebbüs olarak Edinburgh Milletlerarası Festivali başlatılmış. Lakin 1947 yılında düzenlenen Edinburgh Memleketler arası Festivali’nde sekiz tiyatro kümesi davetsiz olduğu halde şenliğe gelmiş, yılmamış ve şovlarını şenliğin dışında bir alanda sahnelemişler. Sonra da bu tabiri Edinburgh Şenlik Fringe olarak isimlendirmişler.
Artık Fringe, o tarihten bu yana her ağustos ayında Edinburgh’da düzenlenen üç haftalık bir sahne sanatları şenliği olarak devam ediyor. Bu tabiatıyla gelişen diyebileceğimiz sanatsal hareketin doğuşundan itibaren milyonlarca kişi, her tıp sanatın (dans, tiyatro, performans…) tadını çıkarmak ve üretmek için Edinburgh Şenlik Fringe’e adeta akın ediyor. Benim de birinci defa geçen ağustos deneyimlediğim bu şenlik gerçek bir şölendi. Sanatın bir kente üç hafta boyunca nasıl büyük bir bedel kattığını görünce tabi ki canım İstanbul ve biz sanatseverler için kalbim sızladı.
Tarihçeye devam. 1958’de büyüyen bu trendin başarısına karşılık olarak dünyada Festival Fringe Topluluğu kuruluyor. İstanbul Fringe Şenlik de bu topluluğun üyelerinden. Bugün dünyada, farklı kentlerde 300 kadar Fringe şenlik düzenleniyor desem, ne dersiniz? Topluluğun tüzüğünde nereden doğduklarını unutmadıkları bir ahlak anlayışları var. Diyorlar ki ‘‘Dernek, şenlik programının incelenmesinde hiçbir rol almayacak. Bu siyaset bugüne kadar şenliğimizin merkezinde yer almaya devam ediyor ve anlatacak bir öyküsü olan ve onları ağırlamak isteyen herkesi programımıza dahil etmekten gurur duyuyoruz.’’
Gelelim İstanbul Fringe Festival’inin ortaya çıkışına. Daha evvel yurt dışındaki Fringe şenliklerini deneyimlemiş, takip etmiş bir küme İstanbul’da bir Fringe şenliği hayali kuruyor. 2017’nin son aylarında ağır bir çalışma ve World Fringe Network ile bağlantı sonucunda, 2019 yılında birinci şenlik hazır oluyor ve İstanbul seyircisinden gördükleri ilgi beklentilerinin çok ötesinde gerçekleşiyor. Eylül 2019’da dünyanın farklı köşelerinden ve Türkiye’den toplamda 100’ün üzerinde sanatçıyı, 20 farklı şovda ağırlayan ve 4
kişinin üzerinde bir seyirci kitlesine ulaşan şenlik ayrıyeten atölyeler, söyleşiler ve partiler de gerçekleştiriyor.
İlk yılından bu yana European Şenlik Association (Avrupa Şenlikler Birliği) üyesi olan İstanbul Fringe Şenlik, toplumla ilgi içinde olan ve memleketler arası diyaloğun gelişimine katkıda bulunan Avrupa’nın dikkate kıymet sanat şenliklerine verilen EFFE logosuna sahip.
Festival takımı geçen bu beş yılda türlü zorluklarla karşılaşıyor lakin pandemide şimdi ikincisi olacak şenliği iptal etmek yerine tüm programı online sistemde gerçekleştiriyor ve bu tutumuyla European Festivals Association’ın pandemi şartlarında sanatkarlarıyla ve iştirakçileriyle bir ortaya gelmenin yeni ve yaratıcı yollarını bulan şenliklere verdiği özel EFFE 2021 Innovation Label mükafatı ile onurlandırılıyor.
Bu yıl beşinci kere gerçekleşecek şenlik için hayaller sınırsız olmasına karşılık bütçe bu hayallerin çok gerisinde olduğundan tercihler maalesef büyük yapımlar tarafında kullanılamıyor. Yaratıcı lakin mütevazi bütçeli işler için ‘‘polyannacı kabulleniş’’ ile şenliğin tadını çıkartacağız. Dün akşam Performance UK ile ardışık iki gösteriyi Alan Kadıköy’de seyircisine sunan şenlik resmi olarak başlamış oldu. Güç kaidelerde, büyük emekle hazırlanan program ve biletler için https://www.fringeistanbul.com/istanbul-fringe-2023 sayfasını ziyaret etmeniz kâfi.
Festivale Türkiye’nin yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri, Belçika, Birleşik Krallık, İsrail, İtalya, Hollanda, Hindistan, Japonya, Kanada ve Yunanistan olmak üzere 10 ülkeden takımlar katılıyor. Performanslar İstanbul’un karakteristik sanat yerlerine ve kamusal alanlarına yayılacak. Bu yılki şenliğin yer destekçileri Arter, Barış Manço Kültür Merkezi, BeReZe Şov Konutu, Caddebostan Kültür Merkezi, Çıplak Ayaklar Dans Akademisi, DasDas, ENKA Sanat, Fişekhane, Hope Alkazar, Kadıköy Belediyesi Alan Kadıköy, Karga, Sakıp Sabancı Müzesi ve Tuhafier. İstanbul’un her köşesine saçılan bu şovlar için koşturmaya hazır olun. Bilhassa birçok aktifliğe yürüme aralığında ulaşan Kadıköylülerin rahatı da biraz bozulsa kötü olmaz.
Avrupa dans ağı Aerowaves da üyesi olan İstanbul Fringe Şenlik, 25 Yılları onuruna hazırlanan Enya Belak imzalı “Aerowaves 25” isimli belgeseli Türk seyircisiyle buluşturacak.
Festival ayrıyeten, üyesi olduğu European Festivals Fund for Emerging Artists (EFFEA) hibesi için seçilen, Matyas Marofka’nın “2084 Projesine’’ de mesken sahipliği yapacak. Proje, Türkiye ve Almanya’da şenlik kapsamında “work in progress” gösterimi yapacak.
İstanbul Fringe Şenlik Kültür Siyasetleri Yöneticisi Zeynep Uğur’un atölye çalışmalarına ait verdiği bilgiler şöyle; ‘‘Gerçek bir kültürlerarası etkileşim ve memleketler arası atmosfer yaratmak için şovlarla birlikte yan aktiflik programına daima değer veriyoruz. Her sene olduğu üzere sanatkarların birbiriyle irtibat kurması için bir Artist Speeddate yapacağız. Atölye programında BeReZe Şov Evi’nde Tabiat Nalbantoğlu yürütücülüğünde gerçekleşecek fizikî tiyatro odaklı Hareket ve Oyun Atölyesi, Arter’de geçen sene bizi hipnoz eden ve bu sene yeni işleriyle şenliğe katılan Becca Hoback’ın Somutlaştırılmış
Doğaçlama Atölyesi, Çıplak Ayaklar Stüdyosu’nda Sofia Casprini’nin Dinamik Yer Tekniği Atölyesi ve HOPE Alkazar’da Cansu Ergin’in Çağdaş Dans ve Hareket Atölyesi yer alıyor.’’
Bu yıl şenliğin resmi sponsoru Paribu. Onun dışında takviye sponsorları, kurumlar, partnerlerle şenlik devam edebiliyor. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Hollanda Krallığı, British Council üzere kurumsal dayanaklar de alınıyor. ‘‘Gençler Ayakta’’ isimli projeyle, tiyatroya iştiraki arttırmak için Kadıköy Belediyesi tarafından Alan Kadıköy etkinliklerinde, 18-30 yaş ortasındaki gençlere, performansları balkon kısmında ve ayakta seyretmeleri durumunda bilet fiyatları 30 tl olacak. Daha ne olsun. Tabi yanınıza kimliklerinizi almayı unutmayın.
Bu okuduklarınızdan sonra beğeninize uygun performanslara denk gelirseniz, artık siz de ‘‘fringe’’ lenmiş olacaksınız.
Önemli bir hatırlatmayı yazımın sonuna ekliyorum. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kent Tiyatroları (İBBŞT) metin oluşturma çalışmalarını milat alırsak şubat ayından bu yana dev bir yapım için hazırlandı. Neredeyse tüm İBBŞT oyuncuları ile dört direktör ve dramaturglarla çalışılarak, orkestra ve dansçı dayanakları alınarak, yaz sıcağında seyirciler dinlenirken, teknik grup dahil herkesin terler dökerek hazırladığı, Cumhuriyetimizin 100’üncü yaşına yaraşır ‘‘Bu Memleket Bizim’’ projesi hayata geçti. Prömiyeri büyük bir coşkuyla dün gece Harbiye Cemil Topuzlu Açık Hava Tiyatrosu’nda gerçekleşen Cumhuriyet projesini seyredebilmek için bu akşam saat 21 de bir bahtınız daha var. Tabi bu baht daha evvelden biletlerini alabilenlere. Dilerim bu dev yapım gelecek olan ağır talep sebebiyle en azından birkaç kere daha seyircisiyle buluşabilir. Yüzüncü yıl projesinin hayalini kuran, bütçesini yaratan ve Türk tiyatrosunun çınarı olan Darülbedayinin bütün mirasçılarına, hasılı emeği geçen herkese sonsuz teşekkürler.
İSTANBUL RİNGE ŞENLİK PROGRAMI:
Fringe Açılış 2023
Project 2084 – Arrival of the Golden Age
The Princess & The Showgirl
My Favorite Person
Bunker + Vault & Reprise
Hansel & Gretel Alteration
Ahretlik
Aşalım Bunları
On Wednesdays We Wear Pink
Birth Preparation Course
My Home at the Intersection
Herkes Yolunda
Yokmuş Gibi
Her Şey Gözümüzün Önünde Oldu
Fringe Kısalar 2023
Kaçak Çay Performansı
VE ATÖLYELERİ:
Hareket ve Oyun Atölyesi
Somutlaştırılmış Doğaçlama Atölyesi
Dinamik Taban Tekniği Atölyesi
Çağdaş Dans Hareket Atölyesi
Çağdaş Dans ve Doğaçlama Atölyesi