12 Eylül 1980 Darbesi’nin akabinde kurulan Sansür Heyeti tarafından “dost ülke Almanya’nın onuruyla oynandığı” gerekçesiyle yasaklanan Korhan Yurtsever’in “Kara Kafa” isimli sineması, restore edilmiş kopyasıyla MUBI Türkiye’de yayınlandı.
Filmin yasaklanmasının akabinde hakkında soruşturma açılan Korhan Yurtsever, yıllarca sürgün yaşadığı Berlin’e yerleşti. Sinemanın iade-i prestiji ve dünya prömiyeri 2012’de Antalya Sinema Festivali’nde yapıldı. Sinemanın onarımı ise 2021-2022’de Arsenal – Sinema ve Görüntü Enstitüsü ile bi’bak / Sinema Transtopia işbirliğinde gerçekleştirildi.
Dublajdan montaja yıllarca ses teknisyeni olarak çalışan, 55 sinemada direktör yardımcılığı yapan, yönettiği birinci sineması “Fırat’ın Cinleri” ile birçok ödül kazanan Yurtsever’in yıllarca yasaklı kalan 1979 imali sineması, Cafer isimli bir emekçinin, Türkiye’de geçirdiği tatil dönüşü eşi ve iki çocuğunu Almanya’ya götürüşünü, eşi ve çocuklarıyla Almanya’daki hayat serüvenini, işsiz kalışını ve siyasal örgütler sayesinde bilinçlenen eşiyle çatışmasını anlatıyor.
Korhan YurtseverKorhan Yurtsever’le “Kara Kafa” sinemasını konuştuk.
Filmin öyküsü nasıl gelişti, çekimler nasıl gerçekleşti?
Berlin Sinema Şenliği yöneticilerinden Ulrich Gregor, birinci sinemam “Fırat’ın Cinleri”nin San Remo Sinema Şenliği gösteriminde sineması Berlin Sinema Şenliği’ne davet etti. Sinema, Berlin Sinema Festivali’nde büyük bir ilgi ile karşılandı. Berlin Başbakanı Dietrich Stobbe ile tanıştık. Bay Stobbe, Almanya’da yaşayan Türklerin problemlerini anlatan bir sinema yapmamızı önerdi. Fikir farklı lakin uygulaması kolay değildi. Yaklaşık 6 ay Berlin’de yaşadım. Araştırmalar sonucu bir Türk ailenin hayatı sinemanın ana teması oldu.
“Kara Kafa”nın senaryosunu Bülent Oran ile birlikte, Türkiye’de siyasal karışıklıkların ve terörün azgınlaştığı, özgürlüklerin uygundan güzele kısıtlanmaya başladığı bir devirde Almanya’da yazdık. O yıllarda sinemalar sessiz çekiliyor, sonradan seslendiriliyordu. Sineması sesli çekmeye karar verdim fakat sineması sesli çekebileceğimiz ekipman Türkiye’de yoktu. Münih Sinema Akademi’sinde eğitmen olarak misyon yapan, eşi Ankaralı bir Alman imaj direktörü ile anlaştık. George Becker, son derece özveri ile çalıştı. Ses ekipmanlarını Amerika’da reklam kesiminde çalışan Kutay Derin isimli bir ses teknisyeni sağladı. Çekimleri, Berlin’de ağır sanayi fabrikaları olmadığı için Duisburg ve etrafında yapmaya karar verdim. 2 ay süren çekimler boyunca Berlin ve Duisburg lokal idaresi hem dostluklarını hem de yardımlarını bizden esirgemedi.
Çekimler bitince Berlin’e Bay Stobbe’yi ziyarete gittim. Bay Stobbe, “Türkiye’yi sıkıntı günler bekliyor Bay Yurtsever. Kalın Almanya’da. Sinemanızı Alman sineması olarak izleyiciye sunalım” dedi. Lakin ülkem ve dostlarım burnumda tütüyordu, Türkiye’ye döndüm.
‘KADIN VARSA ÖMÜR VARDIR’
Genelde bu türlü politik sinemalarda başrolde bir erkek karakter yer alır. ‘Kara Kafa’da ise bir bayanın uyanışını gösteriyorsunuz.
Evet, bayan varsa ömür vardır. Bayan özgürse, yaratıcıysa ve taraf verense sömürü ve zulüm yoktur. “Kara Kafa”nın ana teması bu. Bu nedenle “Kara Kafa” hâlâ aktüel ve ayrıcalığı olan bir çalışma.
Filmin sansür kıssası nasıl başladı, ne oldu?
Filmin çekildiği yıllarda, evvel senaryo, sansür kurulunca okunur ve yapılıp yapılmamasına yahut uygun görülmeyen sahnelerin çıkarılması şartıyla çekilebilmesine müsaade verilirdi. Biz senaryoyu Almanya’da yazdığımız için sansür konseyine göndermedik. “Kara Kafa”nın Almanya çekimleri bittikten sonra Türkiye’ye döndük. Stüdyo çalışmalarını bitirip basılan birinci kopyayı yasalar gereği Sansür Heyeti’ne götürdük. 7 bireyden oluşan Sansür Şurası sineması izledikten sonra oybirliği ile “Filmin, bir dost ülkenin (Almanya) onuru ile oynadığı münasebeti ile Türkiye’de gösterimi ve yurt dışına çıkarılması yasaktır” kararı aldı. O periyotta bu karara itiraz hakkımız yoktu. Yakın dostlarımın ısrarı üzerine İstanbul’da bir sinemada saat 24.00’ten sonra özel bir şov yaptık. Sinemayı polis bastı ve şova pürüz oldu.
Hoş olmayan bir dizi olaydan sonra 5 Eylül 1980’de Türkiye’yi terk edip Almanya’da yaşamaya başladım. 4 yıl sonra Türkiye’ye döndüm. 1980 Askeri Darbesi sonrası tekrar demokrasiye dönüş pek kolay olmadı Türkiye için. Türkiye, demokrasiye dönüşle birlikte pek çok yeniliğe, değişime ve özgürlüklere kapı açtı. Bu değişimlerden biri de Sansür Konseyi’nin fonksiyonuna son verilmesi oldu. Lakin bu sonuç “Kara Kafa”nın sinemalarda gösterimini sağlayamadı. Dağıtımcı şirketler sinemanın dağıtımına, sinema sahipleri de sinemanın sinemada oynatılmasına pek sıcak bakmadılar. Geçmişteki endişe çabucak yok olmadı maalesef.
2011 yılında (yapımından 31 yıl sonra) Antalya Sinema Şenliği kapsamında özel bir şov isteği geldiğinde evvel inanamadım. Önemli olabileceğine ihtimal veremedim. Ancak davetin gerçek olduğunu anlayınca da gözyaşlarıma hakim olamadım. Şov hem izleyenleri hem de beni çok heyecanlandırmıştı. Sinema gösterimi bitince dakikalarca alkışlanmak çok hoştu.
”KARA KAFA’, TEKRAR YAŞAMAYA BAŞLADI’
Filmin restore edilme süreci nasıl gerçekleşti?
1980 Askeri Darbesi sonrası, ben Almanya‘dayken meskenime baskın yapılmış. Kitaplarım, senaryolarım, fotoğraflarım, aldığım mükafatlar ve “Kara Kafa”nın negatiflerine el konulmuş. Geçmişim yok edilmek istenmiş yani.
Berlin’de bi’bakkino isimli bir kültür merkezi yöneticisi genç bir adam, Can Sungu, “Kara Kafa”nın macerasından etkilenmiş. Telefon numaramı bulmuş. Ayrıntıları sordu anlattım, Berlin’e davet etti. Sinemanın Antalya’da gösterilen berbat bir Betacam kopyasını gösterdik. İlgi mükemmeldi. Can Sungu, sinemanın negatiflerini bulmayı koymuş başına; aramış, araştırmış ve bulmuş. Negatifleri Almanya’ya götürdü. Berlin Sinema Festivali’nin yan kuruluşu Arsenal, sinemanın harap olmuş negatiflerini Berlin’de, seslerini İsviçre’de restore ettirip kusursuz kopyalar elde etti.
“Kara Kafa”, evvel Berlin Sinema Festivali’nde gösterildi. Sinema, seyirci ve kopya harikaydı. Soru ve yorumlar son derece enteresan ve gurur vericiydi. Sonra sırasıyla İstanbul Sinema Şenliği, İzmir Sinema Şenliği, Köln Rosa Lüxenburg Sinema Haftası, Freiburg Yeni Açılım Sinema Şenliği ve 44 yıl evvel sinemanın çekildiği kent Duisburg’ta Özel Sinemalar Haftası’nda gösterime sunuldu. “Kara Kafa” yine soluklanmaya, yaşamaya başladı.
MUBI nasıl karar verdi yasaklanan “Kara Kafa”yı göstermeye?
“Kara Kafa”nın bulunması, yine kopyalar basılıp şenliklere davet edilmesi mükemmel. MUBI’nin böylesi yenilikçi, özgürlükçü ve bayan haklarından yana bir sineması göstermesi mucize… Bu ortada sineması restore ettirip, tüm dünya dağıtımını yapan Arsenal’e ve yöneticilerine de binlerce teşekkür.
‘ALMANYA’YA GÖÇ TABANSIZ BİR KUYU’
Geçen sene yeniden göç konusunu işleyen “Aşk, Mark ve Ölüm” ilgi çekmişti, bu sene de “Kara Kafa” restore edilip MUBI’ye geldi. Almanya’ya göç konusu sinemada gereğince temsil edildi mi bugüne kadar, bu yeni ilgiyi nasıl yorumluyorsunuz?
“Aşk, Mark ve Ölüm” isimli sineması Freiburg’ta izlemiş, direktörü ile tanışmıştık. Enteresan ve pak bir çalışmaydı. Almanya’ya göç tabansız bir kuyu. Bu hususta yüzlerce sinema yapacak materyal var orada. Gereğince sinema yapılıyor mu? Sanmıyorum. Bugün meseleler ve hayat çok farklı pozisyonda.
‘GÜÇLÜDEN YANA OLANLAR İÇİN HAYAT KOLAY’
Türkiye’de politik sinema çekmenin zorluklarından bahseder misiniz?
Politika olunca bir durup düşünmek gerekiyor. Mevzu yalnızca sinema değil; müellifler, çizerler, düşünürler… Güçlüden yana olanlar için hayat kolay. Ters görüşte olanlar için her şey güç ve riskli. Bu dün de öyleydi, bugün de bu türlü. Fakat asıl makûs olan otosansür… Sinemacı, nasırıma basılmasın, canım yanmasın, etliye sütlüye karışmadan gişeye bakayım diyorsa. Toplumsal değil, ferdî meseleler konuluyorsa ortaya, korkuyorsa yani. Bir tuhaflık var yapılanlarda üzere geliyor bana. Yapan da yöneten de üç maymunları oynuyor demek istemiyorum ancak (!)
55. SİYAD Emek Mükafatı bu sene size verildi. Ne düşünüyorsunuz?
Korhan Yurtsever’e verilebilecek en manalı ve en yanlışsız mükafatın ismi ’emek’ olmalıydı. 55 yıllık sinema hayatımda aldığım en onur verici ödül Sinema Muharrirleri Derneği’nin Emek Mükafatı oldu. Çok memnunum. SİYAD’a binlerce teşekkür. Yeterli ki varsınız. Daima var olun…
Son olarak 60. Antalya Altın Portakal Sinema Şenliği’nde “Kanun Hükmü” sineması sansüre uğrayarak şenlik seçkisinden çıkarıldı. Türkiye’de sinema yapan bir direktör olarak sinemanın sansüre uğraması hakkındaki fikirleriniz neler? Salt özgür sinemaya ne vakit ulaşabileceğiz?
Benim için çok özel ve farklı bir yeri olan Antalya Sinema Şenliği, 1980 Askeri Darbesi’nden sonra da kimi sinemaların gösterimine pürüz olunmak istendiği için yapılamamıştı. Yıllar sonra benzeri bir neden ile şenliğin yapılamamasına yol açan o korkak idare ve prosedürü kınıyor, tutum koyan yürekli sanatçı dostlarımı da kutluyorum.
Gerçek sanatın ve sanatkarın eğilmeyeceğini, susmayacağını, mangal yürekli olduklarını gösterdiler. Özgür sinemaya gelince, “Karanlığın en koyu olduğu nokta aslında aydınlanmaya en yakın noktadır” diyen düşünüre çok hak veriyorum.
Sizce bu periyotta politik sinema yapan direktörler var mı, yeni sinemaları takip ediyor musunuz?
Maalesef gereğince değil. Yetişebildiğimce…