Yas duygusu herkeste tıpkı biçimde işlemez, kimi hemencecik atlatabilir, kimisi içinse güç hislerle baş etmek ve yası atlatmak yıllar sürebilir. Hatta duygusal bağımız olan birini kaybettiğimizde, kaybın verdiği acı asla tam manasıyla geçmez ve bir formda hayatımızın bir kesimi olur.
Yas büsbütün doğal ve insani bir reaksiyondur ve çeşitli kayıplardan sonra yaşanabilir:
- Bir işi kaybetmek (evet, büsbütün sevmediğiniz bir iş olsa bile),
- Evcil hayvanınızı kaybetmek,
- Bir münasebetin bitmesi,
- Hamileliğin sonlanması,
- Sevilen birinin kaybı,
- Bir meskenden ayrılmak,
- Sağlığınızı kaybetmek de sonrasında bir yas sürecini getirebilir.
Kısacası, sizin için değerli olduğunu bile fark etmediğiniz rastgele bir şeyin artık hayatınızda olması, yasla birlikte gelen karmaşık hisleri uyandırabilir. Neyse ki, bu hislerle baş etmenin nazik bir yolu var.
Mindfulness nedir?
‘Farkındalık’ olarak da tanımlayabileceğimiz mindfulness, tam olarak ‘mevcut’ olma halini, nerede olduğumuzun ve ne yaptığımızın farkında olmayı, etrafımızda olup bitenlere çok reaksiyon verip de kapılıp gitmemeyi söz eden bir kavramdır. Direkt deneyimlediğiniz rastgele bir şeye, 5 duyunuzla algıladıklarınıza, ruh halinize, kanılarınız ve hislerinize, nefesinize ve etrafınızda olup bitenlere dikkatinizi ve farkındalığınızı getirdiğinizde, mindful bir halla anda olabilirsiniz. Bazen bu otomatik olarak gerçekleşir, bazen de biraz pratik gerektirir.
Farkındalıklı (mindful) yas nasıl mümkün?
Yas tutmanın hakikat bir yolu yoktur ve yas sürecini desteklemenin de birçok yolu vardır. Yas konusu üzerinde çalışan psikoterapist Megan Devine, “mindfulness pratiği yapmak, neler olduğuna o şeyler olurken dikkatini verebilmek, yasın içerisindeyken hakikaten çok yardımcı olabilir” diyor. Bilhassa yasın olağan ve doğal bir süreç olduğuna işaret ederek, “yas sürecinde farkındalığı kullanmak; hayatta kalmak, o hisleri yönetmek ve karanlıkla baş etmek için olmalıdır, onu düzeltmek için değil” diye de ekliyor.
Pozitif bakmak her vakit güzeldir lakin düzgünleşme sürecinde ortaya çıkan sıkıntı hisleri bastırmamak çok kıymetli. Yas ile ilgili en yaygın sıkıntılardan biri, onun bir sorun olarak algılanmasıdır. Devine, “yasa ilgilenilmesi ve hürmet duyulması gereken bir süreç olarak değil de, çözülmesi gereken bir sorun üzere bakmak, yas takviyesinin işe yaramamasının kıymetli bir sebebidir” diyor. Mindfulness güzel ya da berbat, olan her şeyi kabullenebilmekle ilgili olduğu için, sağlıklı bir yas süreci için de ülkü bir yaklaşım olabiliyor.
Bilimsel araştırmalar mindfulness pratiklerini destekliyor
Yakın vakitte yapılan birçok bilimsel çalışma da, Megan Devine’nin önerdiklerini doğruluyor. 2018 yılında yapılan bir araştırmada, 8 hafta boyunca farkındalık temelli bilişsel terapi takviyesi alan yas sürecindeki bireyler incelendi. Anketler ve işlevsel manyetik rezonans görüntüleme (fMRI) ile elde edilen sonuçlarda, bireylerin yönetme fonksiyonlarında ve duygusal düzenleme hünerlerinde değerli gelişmeler görüldü.
2020 yılında yapılan bir diğer araştırmada, travmatik yas yaşayan ve farkındalık pratikleri uygulayarak bunları hayatının bir kesimi haline getiren şahıslarda, çok daha yüksek “travma sonrası büyüme/gelişme” oranları gözlemlendi.
2017 yılında yapılan bir araştırmada da, farkındalık temelli gerilim azaltma (MBSR) eğitimi alan 15 yas kümesi kolaylaştırıcısının rollerinde daha tesirli oldukları ve mindfulness çalışmalarının uyguladıkları programların kalitesinde, grup çalışmalarında, karşılıklı hürmette ve ortak bir şefkat tecrübesinde değerli bir artışa yol açtığı bulundu.
Mindfulness pratikleri yas sürecinde nasıl uygulanır?
Devine’e nazaran, yasla farkındalık dolu bir yaklaşımla başa çıkmanın 7 adımı vardır;
1. Hislerinizi tanıyın ve kabul edin
Kolay olmasa da, nasıl hissettiğinizi kabul etmek güzelleşmenin birinci adımıdır ve farkındalıkla yas sürecindeki en değerli adımdır.
Ne hissettiğinizi yargılamadan hissetmenize müsaade vererek, hislerinize direnmeyi bırakırsınız. Bu da, hissettiğiniz sıkıntı hislerle savaşmayı bırakabileceğiniz manasına gelir. Ayrıyeten yasın, işaretleyebileceğiniz kutucukları olan doğrusal bir yol olmadığını da anlamaya başlarsınız. Tersine, bu bir döngüdür. Hiçbir açıklaması olmadan dalgalar halinde gelebilir, geri çekilebilir ve akabilir.
Bunu anladığınızda, yasın gelip gittiğini görmeye başlayabilirsiniz. Sonunda geçeceğini bildiğinizde, hislerinizle başa çıkmak çok daha kolay hale gelecektir.
2. Kendinizi söz edin
Duygularınızı kabul ettiğinizde, onlara sağlıklı bir çıkış yolu verebilirsiniz. Hisleri söz etmenin birçok yolu vardır:
- Yazmak yahut günlük tutmak,
- Sanatsal işler üretmek,
- Egzersiz yapmak,
- Konuşmak ve paylaşmak,
- Dans etmek,
- Bahçe işleriyle uğraşmak,
- Gönüllü faaliyetlerde bulunmak,
- Yemek pişirmek,
- Müzik dinlemek yahut çalmak.
Bazı şahıslar hisleri aracılığıyla konuşarak rahatlama bulurken, öbürleri bulamıyor. Hislerinizi söz etmenin bir yolunu bulmak, öylece sıkışıp kalmamalarına yardımcı olur.
Bazıları için bu, günlük tutma, şuur akışı yazma yahut “günde bir satır” yazma yoluyla olsun, hislerinizi kağıda dökmenin bir biçimi olabilir.
2010 yılında yapılan bir araştırma, yapılandırılmış yazının, yas tutan bireyler için anlayış ve mana hissini artırmak için faydalı bir araç olduğunu buldu.
Bir konferansta sunulan 2019 tarihli bir bildiri, sanat terapisinin endişe, kriz ve tehdit hislerini hafifletmek ve sınırlamak için bir yol sağlarken birebir vakitte kaybedilen kişinin tecrübesini onurlandırdığını belirtti.
Hangi tekniğin size hitap ettiği değerli değil, bir biçimde kendinizi tabir etmek, yas tutma sürecinin değerli bir modülüdür.
3. Yalnız olmadığınızı bilin
Yas, yalnız hissettirebilir. Tüm kanılarınız yas tarafından yutuluyor üzere geldiğinde bile, bu türlü hisseden sırf siz değilsiniz. Yas, üniversal bir tecrübedir. Farkındalığı hislerinizin farkında olmak için kullanabilirseniz, bu hislerde yahut yas tutma sürecinizde yalnız olmadığınızın da farkında olabilirsiniz.
Son yıllarda artan yas farkındalığı, birçok insanın bu hususta konuşmak için bir ortaya gelmesine vesile oldu. Siz de bir yas takviye kümesinden takviye almayı düşünebilirsiniz.
4. Yas odaklı meditasyonu deneyin
Teoride meditasyon, dünyadaki en kolay şeydir. Pratikte ise, bilhassa kayıp vakitlerinde, meditasyon imkansız bir iş üzere görünebilir.
Sadece fikir ve hislerinizle oturmak bunaltıcı olabilir. Lakin pratik yaptıkça meditasyon, kendinize yalnızca var olmanıza, hissetmenize ve kabul etmenize müsaade vermek için yapılandırılmış bir alan yaratabilir. Bu da, acınızın direnç göstermeden basitçe var olması için inançlı bir ortam yaratır.
5. Sağlıklı sonlar oluşturun
Yas içerisindeyken, etrafınızdaki birçok insan düzgün niyetlerle size takviye olmak isteyebilir lakin, her vakit gereksiniminiz olan şeyi size veremeyebilirler. Örneğin kimileri emsal şeyler söyleyerek acınızı azaltmaya çalışabilir:
“Artık daha yeterli bir yerdeler.”
“Seni bu türlü üzgün görmek istemezdi.”
“Senden daha berbat durumda olan beşerler var.”
“Hayatta hala senin için birçok hoş şey var.”
Ancak bu cins telaffuzlar acınızı ve kaybınızı yok sayıyorlarmış üzere hissettirebilir. Bazen de sizi aramaları, konutunuza gelmeleri size yeterli gelmeyebilir.
Devine, yas sürecinde gereksinimlerinizi söz ederek sağlıklı sonlar belirlemenin değerli olduğunu tabir ediyor. “Beni acı içinde görmenin ne kadar sıkıntı olduğunu ve yardım etmeye çalıştığını biliyorum. Benim için neyin faydalı olup olmayacağı hakkında konuşabilir miyiz?” üzere bir sözle sevenlerinize kendinizi söz edebilirsiniz.
6. Çakılıp kalma hissinden çıkın
Yas sürecinin nasıl olması gerektiğine dair birçok fikrin olması, bazen bu ıstırabın içinde sıkışıp kalmış üzere hissetmenize neden olabilir, kendinizi nasıl ‘doğru şekilde’ yas tutacağınıza dair yanlış beklentilere kapılmış halde bulabilirsiniz.
Kaybettiğiniz biri yıllar sonra aklınıza geldiğinde hala gözleriniz doluyorsa, bu yasta sıkışıp kaldığınız manasına gelmez. Aslında bu, o bireye karşı devam eden sevginizin sağlıklı bir sözü olabilir.
İştahsızlık ve uyku bozuklukları üzere belirtiler, yastan kurtulmayı daha da zorlaştırabilir. Bu tip durumlar tekrar de yasta sıkışıp kaldığınız manasına gelmez lakin birtakım olağan yas reaksiyonları hayatınızı olumsuz etkileyebilir. Kaybınızdan evvel çok sevdiğiniz birtakım gündelik işlere ve hobilere karşı olan ilginizi yitirmeniz olağan olsa da, mümkün olduğunca toplumsal ilişkilerinizi sürdürmeniz kıymetlidir.
Yas ne vakit sorun haline gelir?
- Bağımlılık yapan davranışlara yönelmek,
- Kendinizi fazlaca izole etmek,
- Kendine ziyan verme kanıları,
- Sağlığınızı etkileyecek formda uyku ve iştah sorunları,
- Kaybınızı kabul edememek ve hakkında konuşamamak.
Bu belirtileri fark ettiğinizde, kesinlikle bir uzmandan profesyonel dayanak alın.
7. Öykünüzü anlatın
Hemen olmasa da, sürecin bir noktasında uzmanlar kendi yas öykünüzü paylaşmanızı öneriyorlar. Neler olduğu ve yas sürecinizin nasıl geçtiği hakkında gerçekleri söylemenin çok güçlü tesirleri olabilir. Yasınız hakkındaki gerçekleri anlatacak yerler bulun ve kendi kayıp sürecinizde desteklenmiş ve onurlandırılmış hissetmekten çekinmeyin. Öykünüzü paylaşarak sırf yas sürecinizi değil, sevdiklerinizin anısını da onurlandırmış olursunuz.