Sahnede devleşen bir sanatçı Genco Erkal… Her vakit toplumun meselelerini lisana getiren, kanılarını söylemekten çekinmeyen gerçek bir yurtsever.
Çok uzun bir sanat seyahati… Bu seyahatte, ışığını hiç kaybetmemiş Erkal. Nâzım Hikmet’in, Can Yücel’in, Bertolt Brecth’in rehberliğinde lakin en kıymetlisi sanat aşkıyla seyahate son hız devam ediyor. Ustayı sahnede her seyrettiğimde daha da devleşiyor. Geleceğe umutla bakan sanatçı her şeye karşın “Gece uzun da olsa, güneş mutlak doğar” diyor. Hayatını tiyatroya adayan Erkal’ın yakın vakitte Netfilix’te belgeseli yayımlandı. Hayatı sanatla seven ustayı uzun yıllar daha sahnede görmek istiyoruz.
Gazetede buluştuğumuz usta ile ülkeye, tiyatroya ve anılara dair umutlu bir sohbet ettik.
Sözü ustaya bırakmadan evvel, sohbetin rengi mavi, ana konusu ise umut oldu. Yaşamak ağır bastığından…
- Belgeselin başında geçmişimi arıyorum diyorsunuz? Herkes biraz geçmişini arar diye düşünüyorum. Pekala siz geçmişte o güne, o ana gitmek isterim ve tekrar yaşamak isterim o günü dediğiniz o anıyı bizimle paylaşır mısınız?
Tekrar yaşamayı düşünebileceğim o kadar çok an ve anı var ki rastgele birini seçmek sıkıntı. Bütün oyunların birinci geceleri var örneğin, o coşku, o heyecan, yeni bir oyunun doğum anı unutulmaz. Oyun doğar ve bütün çocuklar üzere ömrünü sürdürür. Kimileri çok sevilir, yıllarca oynar, kimileri gayesi tutturamamıştır, izleyiciyle denk düşmez. Halbuki biz onu ne çok sevmişizdir, ne büyük emek vermişizdir, izleyiciden karşılık görmez, unutulur masraf. Lakin biz onu unutmayız, içimizde daima yaşar.
MUHALİF SANATKARLARA YASAK!
- Netflix üzere bir platform olmasa sizin yaşamöykünüzü bu kadar detaylı bilemezdik ve alışılmış sizden dinleyemezdik. Hoş lakin öbür taraftan baktığınızda da ne kadar da acı! Devlet ya da mevcut iktidar ülkemizin sanatkarlarına sahip çıkması gerekirken ve TRT üzere kanallarda bu belgeselleri seyretmemiz mümkünken, yasaklı sanatkarlar diye bir liste var. Ayrımcılık, ötekileştirme, bizim üzere düşünmüyorsa ya da bizim üzere yaşamıyorsa YASAKLI diye ilan etme.
Sadece TRT’yle de bitmiyor iş. İktidara ilişkin belediyelerin kültür merkezleri bize yasak, üniversitelerin tiyatro salonları, devlet tiyatrolarının salonları yasak. Muhalif sanatkarlara devlet yardımı da yapılmıyor artık. Beni çok fazla ilgilendirmiyor ancak kara listede olan sanatkarlara dizilerde rol verilmiyor. İnsanların ekmeğiyle oynuyorlar.
- Muammer Karaca Tiyatrosu denildiğinde aklıma birinci siz geliyorsunuz. Zira ben sizin oyunlarınızın birçoklarını o sahnede seyrettim. Sonra ise Kenter Tiyatrosu’nda. Şimdilerde birçok sahnede seyrediyoruz sizi. Bu iki tarihi tiyatro sizin için ne söz ediyor?
Muammer Karaca Tiyatrosu benim profesyonel oyuncu olarak sahneye birinci adımımı attığım sahne. Sonraları yirmi küsur yıl boyunca bütün oyunlarımızı sergilediğimiz salon. Kenter tiyatrosu ise ustam Yıldız Kenter’in meskeni. Son yıllarda daima oynayıp ayakta tutuğumuz salon. Ayrıyeten her iki yapı da özel tiyatro sahipleri tarafından kendi emekleriyle meydana getirdikleri, tiyatro binası olarak inşa edilen salonlar. Muammer Karaca Tiyatrosu İstanbul’un en eski ikinci tiyatrosu. Kenter Tiyatrosu’nun 60 yıllık geçmişi var. Onlara gözümüz üzere bakmalıyız.
- Muammer Karaca Tiyatrosu şu an restore ediliyor aslında büyük bir kısmı yıkıldı, tekrar yapılıyor. Fakat Kenter Tiyatrosu’na tek bir çivi bile çakılmadı. Bir orta restore edilemez denildi, İBB’den sonra çalışmalar yapıyoruz üzere açıklamalar geldi. Mühlet uzadıkça uzadı.
Ben o gelişmeleri takip etmekten usandım. İşlerin düzgün gitmediği kesin. Hakikat dürüst açıklama da yapılmıyor. Muammer Karaca Tiyatrosu’nda inşaat ilerlemiyor. Kenter Tiyatrosu hayalet üzere duruyor. Her iki salon da bahtına terk edilmiş durumda, can çekişiyorlar.
HER VAKİT BİR ARADA…
- Nâzım Hikmet’in hayat kıssası ve şiirleri benim hayatımda da çok değerli bir yerde duruyor. Ortaokul yıllarımda okumaya başladığım büyük ozanın şiirleri yolumu aydınlattı. Sizin için de manası büyük biliyorum. Siz ve Nâzım Hikmet, desem siz ne dersiniz?
Ben Nâzım Hikmet’i geç keşfettim. Yasaklıydı zira. 60’lı yılların başında kitapları yayımlanmaya başlayınca birinci kitabını okudum ve ona tutkuyla bağlandım. Birinci Nâzım oyunum olan Kerem Gibi’yi 1975 yılında sahneledim ve o gün bugün ayrılmadık. Uzun bir seyahat bizimki. Neredeyse 48 yıl olmuş. Daima beraberiz. Sevdalı Bulut, İnsanlarım, Nâzım’a Armağan, Yaşamaya Dair, Nâzım Oratoryosu. Ayrılmaz bir ikili olduk. Onunla özdeşleştim, onun yaşayan sesi oldum. Yalnızca sahnede değil, politik toplantılarda, 1 Mayıs mitinglerinde, anma gecelerinde daima onunla beraberdik.
- Nâzım Hikmet seyahatinize yenileri eklenecek mi?
Şu an onu bilemiyorum. Fakat aşikâr olmaz, bakarsınız yeni bir oyun çıkıverir ortaya.
- Ali Paşa Hanı’nda sizi seyretme talihim oldu. “Yaşamaya Dair – Bursa Cezaevi’nden Mektuplar” isimli oyununuzu, doğal dekor içinde seyretmenin bende ki memnunluğunu anlatamam. Tarihi yerlerde ve antik tiyatrolarda oynamak sizin için çok keyifli biliyorum. Bu yaz ya da önümüzdeki dönem sizi tarihi bir yerde seyredebilecek miyiz?
Daha yaz programımız kesinleşmedi. Daima yeni yerler arıyoruz. Beni çok heyecanlandıran bir tasarı var. Gerçekleşirse çok sevineceğim. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Anadolu Hisarı’nda bir şov merkezi oluşturmuş. Orada sahne almak keyifli olacak. Rumeli Hisarı’nı yok ettiler. Hiç olmazsa Anadolu Hisarı yaşasın bari.
NÂZIM HİKMET’TEN, BRECTH’E…
- Nâzım Hikmet’ten sonra Brecht’ten bahsetmesek olmaz. Bu kıymetli iki ismin sizin hayatınızda yeri büyük. Sizden de dinlemek isteriz Brecht’i…
Evet bende Nâzım Hikmet’ten sonra Brecht gelir. Politik tiyatro yapıyorsan Brecht’siz olmaz. Oyunlarıyla, şiirleriyle, kuramsal yazılarıyla senin yol göstericin, ilham kaynağın olur. Ucu bucağı olmayan bir deryadır Brecht. Pek çok oyununu sahneledik, şiir ve müziklerinden oyunlar ürettik. Nâzım daha duygusaldır. Yaşamöyküsünü yazan İngiliz muharrir ona romantik komünist demiş. Brecht ise daha soğuk, daha akılcıdır. Cüret Ana oyununda izleyiciler duygulanıp ağlıyorlar diye kuliste olmadık gürültüler çıkarıp onları uyarırmış. İzleyici daima diken üstünde olacak, olup biteni aklıyla kıymetlendirecek, izlediği oyundan dersler çıkaracak. Bence en kıymetli yanı hınzır bir mizah gücüne sahip olması. En önemli oyununda bile izleyiciye göz kırpan muzip bir mizahçı vardır sahnede. Çok ince bir mizahtır bu. İzleyicinin aklını, zekâsını tetikler. Birinci fırsatta onun Galileo’sunu yeni bir yorumla bir defa daha koymak ve oynamak isterim. 1983-84 yıllarında iki dönem uzunluğu oynamıştık, o oyuna doyamadım.
- Nâzım Hikmet’ten sonra Can Yücel, Ahmed Arif sırada kim var?
Henüz tam olarak bilmiyorum ancak arayışlarım var. Büyük ozanları çalışmak, onlara emek vermek hoşuma gidiyor. Ülkemizde bütünüyle şiirlerden oluşan birinci tiyatro oyununu ben kotardım. O yolda emek vermeyi sürdürmek isterim.
İKİ BAŞKA DÜNYA GÖRÜŞÜ
- Türkiye’nin en büyük kaygısı sizce nedir?
Bölünmüşlük. Ülkenin yarısı Batı’ya gidelim diyor, yarısı Doğu’ya. Yarısı çağdaş dünyayla, akılcı, laik, bilimle donanmış, insan haklarına, demokrasiye inanan, aydınlık bir dünyayla bütünleşmek istiyor, yarısı bir Ortadoğu ülkesi olmaya özeniyor. Bilimden çok dini kıymetlere önem veren, muhafazakâr, tek adam rejimini yeğleyen otokrat bir toplum olmak istiyor. Tümüyle birbirinin zıddı olan iki başka dünya görüşü. Ve bu ayrım o kadar kemikleşmiş, iki yarı o kadar birbirini dışlamış ki artık ülkenin birliği olanaksız hale gelmiş.
- Bu kaygıdan kurtulmak mümkün olacak mı?
Çok sıkıntı. Fakat her iki tarafı kucaklayacak, her iki tarafa da kendini kabul ettirecek bir politik hareket, güçlü bir başkanla bu bölünmüşlük aşılabilir. O denli bir seçenek şu anda var üzere görünmüyor.
- Maviyi kaybetmeden umudu yitirmeden devam mı?
Umut her vakit var olacak, onu kaybetmeden yol almak zorundayız. “Gece uzun da olsa, güneş mutlak doğar”