Ortadoğu’da İsrail ve Hamas’ı yine karşı karşıya getiren askeri tansiyon, Türkiye-İsrail ilgilerine de olumsuz yansımaya başladı.
Krizin birinci günlerinde daha istikrarlı bir telaffuz kullanan ve faal diplomasi ile savaşın yayılmadan sonlanmasına çalışan Türkiye, Gazze’de El Ehli Hastanesi’ne yapılan akından sonra tonunu sertleştirmeye başladı. Erdoğan, bu taarruzdan sorumlu tuttuğu İsrail’i “soykırıma varan nitelikte” hücumlar yapmakla suçladı.
Erdoğan, 25 Ekim’de AKP Grubu’na yaptığı konuşmada, hem İsrail’i hem de başta ABD olmak üzere Batı ülkelerine çok sert tenkitler getirdi ve Ankara açısından İsrail ile olağanlaşma sürecinin bundan sonra ilerlemeyeceği bildirisini verdi.
Türkiye ve İsrail, 2018’de ABD’nin Kudüs’ü İsrail’in başşehri olarak tanıması ve büyükelçiliğini Tel Aviv’den Kudüs’e taşımasıyla başlayan gerginlik nedeniyle diplomatik bağlantılarını maslahatgüzara seviyesine indirmiş ve diplomatik ve siyasi temasları sıfır noktasına çekmişlerdi.
Taraflar, 2021 yılında bağlantıların düzelmesi için görüşmelere başlamışlar ve büyükelçilerin 2022 sonuna yanlışsız karşılıklı atanmasıyla olağanlaşma sürecindeki en değerli adımları atmışlardı.
İlişkiler olumsuz etkilenecek
Bu süreç, ülkelerini uzun yıllardır yöneten fakat 2010’da Mavi Marmara kriziyle başlayan ve onu izleyen krizler nedeniyle hiç fiziki görüşme gerçekleştirmeyen Cumhurbaşkanı Erdoğan ile İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun 20 Eylül 2023’de BM Genel Şurası için bulundukları New York’ta yüz yüze görüşmelerinin de önünü açmıştı.
Ancak Erdoğan, küme toplantısında, Gazze’de başta çocuklar olmak üzere sivillerin maksat alınmasından sorumlu tuttuğu İsrail Başbakanı Netanyahu ile bir daha görüşmeyeceğini, “Ben hayatımda bir defa bu Netanyahu denen adamın elini sıktım. Nerede? Kendi konutumuzda, Türk Evi’nde, Amerika’da. Uygun niyetimiz vardı, âlâ niyetimizi suistimal etti. İsrail’e gitme projemiz vardı, iptal. Gitmeyeceğiz” kelamlarıyla söz etti.
Erdoğan, Türkiye-İsrail bağlarına ait olarak da “Eğer düzgün niyetle devam etmiş olsaydı münasebetlerimiz farklı olabilirdi. Lakin artık o da olmayacak, zira âlâ niyetimizi suistimal ettiler” diye konuştu.
Karşılıklı ziyaretler planlanıyordu
Erdoğan-Netanyahu görüşmesinin en değerli sonuçlarından biri başkanlar seviyesinde karşılıklı ziyaretlerin yapılması uzlaşısı olmuştu.
Buna nazaran, Netanyahu Ekim ya da Kasım ayında Türkiye’ye gelecekti, akabinde da Erdoğan İsrail’i ziyaret edecekti.
Taraflar başta güç olmak olmak üzere teknoloji, turizm ve ticaret alanlarında işbirliğini ilerletmeyi kararlaştırmışlardı.
Bu kapsamda, Güç Bakanı Alparslan Bayraktar’ın Doğu Akdeniz’deki doğalgaz kaynaklarının Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaştırılması konusu başta olmak güç işbirliğinde fırsatları konuşmak üzere İsrail’e gitmesi öngörülüyordu.
Bu ziyaretin bundan sonraki süreçte gerçekleşme mümkünlüğünün kalmadığı her iki başkentte yapılan değerlendirmeler ortasında.
Erdoğan’ın Hamas değerlendirmesi reaksiyona neden oldu
Türkiye-İsrail olağanlaşma sürecinde İsrail tarafının üzerinde hassasiyetle durduğu hususların başında birtakım öne gelen Hamas yetkililerinin Türkiye’de yaşamaları ve İsrail’e karşı siyasi, propaganda ve askeri faaliyetlerini buradan yönettikleri tez olmuştu.
Türkiye, olağanlaşma sürecine ziyan gelmemesi için Hamas’ın faaliyetlerinin durdurulmasını ve birtakım yöneticilerinin Türkiye’den ayrılmasını sağlamıştı.
İsrail, Hamas’ı “terör örgütü” olarak görüyor ve münasebet kurduğu devletlere de bu tarifi kabul etmeleri baskısında bulunuyor.
İsrail’in yanı sıra ABD, İngiltere, Kanada, Avustralya ve Avrupa Birliği de Hamas’ı terör örgütü olarak tanıyor.
Türkiye ise Hamas’ı terör örgütü olarak tanımıyor. 2006’dan bu yana direkt ve kamuya açık bir biçimde Hamas ile temas kuran Türkiye, Filistin’de başka güçlü örgüt El Fetih ile Hamas’ın ortak hükümet kurması için de arabuluculuk yapıyor.
Ancak Erdoğan, dünkü konuşmasında Hamas ile ilgili yaptığı tanımlama ile Ankara’nın uzun yıllardır yaptığı “terör örgütü değil” açıklamasını ileriye taşımış oldu.
Erdoğan, “Hamas bir terör örgütü değil topraklarını ve vatandaşlarını müdafaa çabası veren bir kurtuluş ve mücahitler kümesidir,” diyerek, tüm dünyanın reaksiyon gösterdiği 7 Ekim “Aksa Tufanı” saldırısına karşın Hamas’ı savunmaya devam ettiğini gösterdi.
Erdoğan’ın açıklamasına İsrail’den reaksiyon gecikmedi.
İsrail Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Lior Haiat, Erdoğan’ın kelamlarını reddettiklerini belirtirken, “Türkiye Cumhurbaşkanının terör örgütünü savunma teşebbüsü ve kışkırtıcı kelamları bile tüm dünyanın gördüğü vahşeti ve kesin gerçeği değiştirmeyecektir: Hamas eşittir IŞİD” dedi.
İsrail Kültür ve Spor Bakanı Miki Zohar da toplumsal medya hesabında yaptığı paylaşımda, “Erdoğan terörü destekliyor” diye yazdı ve Türkiye ile alakaları tekrar hesaplama vakti geldiğini söyledi.
Büyükelçiler çekilir mi?
Yaşanan gelişmelerin, Türkiye-İsrail ortasındaki olağanlaşma sürecinde bundan sonraki süreçte bir ilerleme olmayacağını hatta gerilemesinin mümkün olduğu değerlendirmelerinin öne çıkmasına neden oldu.
Gerilemeyi gösterecek en somut adım ise tarafların tek taraflı ya da karşılıklı olarak diplomatik temsil seviyesini düşürmesi kararını alıp almayacakları olacak. İsrail’in Ankara Büyükelçisi İrit Lillian, İsrail diplomatik binalarına dönük protesto şovlarının artmasının akabinde güvenlik dertlerini münasebet göstererek Türkiye’den ayrılmıştı.
İrit Lillian hala İsrail’in Türkiye Büyükelçisi olarak misyonuna devam ediyor ve ülkeden ayrılması siyasi bir reaksiyonun sonucu değil. Tıpkı halde Türkiye’nin İsrail’deki büyükelçisi Şakir Torunlar da vazifesinin başında.
Ne Türkiye ne de İsrail’den şimdi büyükelçilerin çekilmesine ait bir karar duyulmadı.
Gazze’de yaşanan çatışmaların gelişimi ve Türkiye-İsrail çizgisinde karşılıklı telaffuzların şiddetine nazaran ikili ilgilerin ve olağanlaşmanın geleceği de belirli olacak.