Bir teknoloji ihtilalinin ortasında olduğumuz daima söyleniyor.
Çalışma dünyasının bilgisayarlar, internet, irtibat ile bilgi sürecin artan suratı ve son olarak da yapay zekâ sayesinde dönüşmeye devam ettiği, geliştiği tabir ediliyor.
Bütün bunlarla ilgili ufak bir sorun var: Bu dönüşüm ekonomik göstergelerde görülmüyor.
Eğer bütün bu teknolojik imkânlar bizim daha âlâ ve daha süratli çalışmamızı sağlıyorsa, bu tarafta somut ispat çok az.
1974 ile 2008 yılları ortasında İngiltere’de çalışan başına verimlilik oranı yılda yüzde 2,3 oranında arttı.
Ancak 2008 ile 2020 ortasında verimlilik suratı yılda yüzde 0,5 oranına düştü.
Bu yılın birinci üç ayında ise bir evvelki yıla kıyasla yüzde 0,6 oranında bir düşüş kelam konusu.
Diğer Batılı ülkelerde de misal bir tablo görülüyor.
ABD’de örneğin 1995-2005 ortasında verimlilikte büyüme suratı yüzde 3,1 düzeyindeydi. 2005-2019 devrinde ise bu oran yüzde 1,4’e geriledi.
Getty Images Tahminen de teknolojiyi işten kaçınmak için kullanıyor olabiliriz.Teknolojik açıdan büyük bir yenilik ve ilerleme devrinden geçiyor üzere görünmemize rağmen tıpkı vakitte verimlilik suratı emekleme evresinde. Bu çelişki nasıl açıklanabilir?
Belki de bütün bu teknolojiyi işten kaçınmak için kullanıyor olabiliriz. Whatsapp üzerinden arkadaşlarımızla daima mesajlaşıyor, YouTube’da görüntüler izliyor, Twitter’da öfkeli tartışmalara katılıyor ya da hedefsizce internette geziniyor olabiliriz.
Ya da tahminen de bunun altında daha büyük nedenler de yatıyor olabilir.
Verimlilik ekonomistlerin çok yakından inceledikleri bir mevzu. Karmaşık bir problem olmasına rağmen, 2008 mali krizi ve mevcut yüksek enflasyonun doğurduğu negatif tesirle birlikte, teknolojinin neden verimliliği arttırmadığına dair iki temel açıklama getiriliyor.
Birincisi teknolojinin tesirini düzgün bir formda ölçmekte başarısız olduğumuz istikametinde. İkincisi ise ekonomik ihtilallerin genelde çok yavaş gelişen sonuçlar doğurduğuna işaret ediyor. Münasebetiyle teknolojik değişimlerin yaşandığı, lakin bunun getirdiği bütün imkânların lakin on yıllar sonra görüleceği savunuluyor.
Cambridge Üniversitesi’nden Profesör Diane Coyle verimliliğin nasıl ölçüldüğüyle ilgili çalışmalar yapan alanında uzman bir isim.
Coyle “Bugün dijital platform kullanmayan hiçbir yer yok, buna rağmen bunların hiçbirini istatistiklerde göremediğimiz için tam olarak ne yaşandığını anlamakta zorlanıyoruz. Bilgileri ne olduğunu anlamamıza yardımcı olacak biçimde toplamıyoruz.” diyor.
Örneğin geçmişte kendi bilgisayar servis sunucularına ve IT departmanına yatırım yapan bir şirket bugün artık bulut (cloud) temelli servis sağlayıcılarla dışarıdan dayanak alabiliyor.
Bu dayanağı veren firma daima güncellenen, muteber, ucuz ve en güzel yazılımlara sahip oluyor.
Ancak iktisadın büyüklüğünü nasıl ölçtüğümüze bakınca bu randımanlı adımın şirketi daha büyük değil daha küçük gösterdiğini görüyoruz.
Zira IT altyapısına artık yatırım yapmıyor ve bu geçmişte ekonomik büyüme göstergesi olarak kabul ediliyordu.
Diane Coyle 19’uncu yüzyıldaki sanayi ihtilalinden bir örnekle istatistiğin verimliliği nasıl gözden kaçırabileceğini şöyle anlatıyor:
“İngiltere’de 1885 yılının istatistiklerini anlatan, 120 sayfalık eksiksiz bir kitap var. Neredeyse tümü tarım hakkında. Madenler, demir yolları ve pamuk dokuma fabrikalarıyla ilgili bilgiler ise yalnızca 12 sayfa tutuyor.
“Ekonomiyi okuma biçimimiz geçmişte nasıl olduğuna dair bir bakış üzerinden, bugün ne olduğuyla ilgili değil.”
TEKNOLOJİK İHTİLAL ‘BEKLENTİLERİMİZDEN DAHA YAVAŞ’
Bir başka argüman ise teknolojik ihtilalin yaşandığı fakat beklentilerimizden daha yavaş ilerlediği istikametinde.
Sussex Business School’dan iktisat tarihi profesörü Nick Crafts, ekonomik performanstaki büyük değişimleri güya bir günde olmuş üzere düşündüğümüzü, halbuki bunun on yıllar aldığını söylüyor. Bugün yaşadığımızın da bu durumun bir gibisi olabileceğine işaret ediyor.
Crafts “James Watt’ın buharlı makinesine 1769’da patent verilmişti. Ancak birinci önemli ticari demiryolu olan Liverpool-Manchester çizgisi ta 1830’da açılabildi. Demiryolu ağının temeli ise 1850’de inşa edildi. Yani patentin alınmasından 80 yıl sonra,” diyor.
Getty Images James Watt’ın birinci buhar makinesinden fakat 61 yıl sonra birinci ticari tren yolu ulaşıma açıldı.Aynı şemayı elektrik kullanımında da gözlemleyebiliyorsunuz. Edison’un birinci ampul kullandığı 1879 yılından, ülkelerin genelinde elektrik kullanımının yaygınlaşmasına ve buhar gücünün yerine elektriğin üretimde kullanılmasına dek 40 yıl geçiyor.
Belki bugün de böylesi bir fasıla içerisinde olabiliriz.
Ancak yeni teknolojileri en düzgün ve en süratli kullanan ülke ve şirketler verimlilik yarışını da kazanacaklar. Birebir buhar ve elektrikte olduğu üzere bahis yalnızca teknolojiyle değil bu teknolojinin nasıl kullanıldığı, adapte edildiği ve bundan nasıl faydalanıldığıyla ilgili.
Diane Coyle bu sürecin başladığını düşünüyor:
“Bir şirket hangi alanda faaliyet gösterirse göstersin teknolojiyi uygun kullananlar ile kullanamayanlar ortasında büyüyen bir uçurum oluştuğuna dair çok ispat var.
“Yetenekli çalışanlarınız ve çok ölçüde veriniz varsa ve karmaşık yazılımları kullanmayı biliyorsanız süreçlerinizi değiştirebilirsiniz. Böylelikle beşerler bu bilgileri kullanırlar ve şirketinizin verimliliği de tavan yapar.
“Ancak iktisatta birebir dal içerisinde bunu yapamayan şirketler de var.”
Görünen o ki sorun teknolojinin kendisinde değil, hatta birtakım açılardan tahlil de teknolojide değil.
Yüksek verimlilik yalnızca teknolojiyi nasıl kullanacağını en yeterli bilenlere kısmet olacak.