Dünyayı tesiri altına alan sıcak hava dalgası milyonlar için hayatı çok zorlaştırmakla kalmıyor, etraf ve insan sıhhati açısından önemli tehditler oluşturuyor.
2019 yazında yaşanan çok sıcakların, dünya çapında, bir varsayıma nazaran 356 bin kişinin vefatına yol açtığı düşünülüyor, ki bu da bunun şimdiye kadar kaydedilen en ölümcül doğal felaketlerden biri olduğu manasına geliyor.
Sıcak havaların yol açtığı ölümlerin hesaplanmasında önemli farklılıklar olabiliyor ancak bu felaketle giderek daha sık ve daha çok sayıda insanın karşılaştığına ve insan katkısıyla hızlanan iklim değişikliği nedeniyle yakın gelecekte de çok karşılaşacağına hiç kuşku yok.
BBC Future yıllardır çok sıcaklarla başa etmenin yolları üzerine çalışmalar yapıyor. Bu çalışmalarda öne çıkan bilimsel tavsiyeleri derledik.
Sıcakta serin kalmak
Sıcak havada serin kalmak hayati değer taşıyor. Neyse ki sıcaklık çok yükseldiğinde alabileceğiniz birtakım kolay tedbirler var.
Saat 11.00 ile 15.00 ortasında güneşe çıkmamak, çok rutubetli değilse bol bol soğuk ve sıcak sıvı içecekler içmek en çok bilinenler.
Sıcakta daima sıvı almadığımız takdirde bedenimiz susuz kalmaya başlar. Hafif bir su kaybı (dehidrasyon) bile çabucak yorgunluk ve halsizliğe yol açar ve beden su tasarrufu emeliyle terlemeyi durdurduğu için beden ısısı yükselmeye başlar.
Alkollü içecekleri sonlu tutmak, çilek, kavun, karpuz, salatalık üzere sıvı içeriği yüksek yiyecekler tüketmek yararlı olur. Baharatlı yiyecekler de terlemeye yol açıp serinletebilir.
Giysilerin koyu ya da açık renk olması, 1980’lerde Bedevi aşiretleri üzerinde yapılan bir araştırmaya nazaran, sıcaktan müdafaa bakımından büyük bir fark yaratmıyor. Lakin sıkmayan, rahat giysiler giymek, cildin etrafında hava sirkülasyonu sağlayarak rahatlatıcı olabiliyor.
Camları açarken bir düşünmek uygun bir fikir olabilir. Bilhassa de dışarısı içeriden daha sıcak ise. Güneşin düştüğü odalarda perdeleri kapatmak da odayı serin fiyat.
Vücudu serinletmenin en kolay yollarından biri, suyun buharlaşması yoluyla oluşan serinlikten yararlanmak. Duş alarak ya da yüzerek süratle serinlemek mümkün.
Suyu kilden küplerde tutmak ve açık pencerelerin önüne ıslak çarşaf germek geçmişte insanlığın deneyim yoluyla geliştirdiği yararlı teknikler ortasında. Misal bir şeyi buz dolu bir kabı ya da ıslak çarşafı bir vantilatörün önüne koyarak da yapabilirsiniz.
Tabi uzun vadede konutlarımızı ve binalarımızı yüksek ısıda daha serin kalacak formda inşa etmenin çok çeşitli sistemleri var. Binada hava akışını sağlayacak düzenekler, yeşil teras ve koridorlar bunlar ortasında.
Bir kenti serin tutmakta ağaçların rolü büyük. Tek bir ağaç bile yakın etrafında ölçülebilir fark yaratır.
Bu ortada Tokyo üzere kimi kentlerde, yerleşimin tamamını daha serin tutacak güneşi perdeleyici boya, az güçle çalışan klimalar üzere deneysel sistemler üzerinde çalışılıyor.
Sıcakta uyumak
Isı, göğüslü hayvanların uyku döngüsü üzerinde çok tesirli bir faktör. Uyku saatimiz yaklaşırken beden ısımız düşmeye, kalp atışlarımız yavaşlamaya başlıyor. Bunu uykumuzun gelmesi hissi olarak algılıyoruz.
Fakat sıcak, yapış yapış rutubetli gecelerde bedenin ısısını düşürmesi güçleşiyor bu da uykuya geçmemizi zorlaştırıyor. Sıcaklık ayrıyeten rahatsız bir uyku ve sonraki gün yorgun hissetmeye de yol açıyor.
Uyku için ülkü oda sıcaklığının 19-21 santigrad olduğu söyleniyor. Birtakım araştırmalar ise cildimizin civarında ısının 31-35 ortası olması gerektiği sonucuna varıyor. Kullandığımız yatak, çarşaf, yorgan, pike ve gecelik-pijama ile bu ülkü ahenge ısısını sağlıyoruz.
Sıcaklık yükselmeye başladığında birinci içgüdümüz üstümüzdeki örtüyü atarak cildimizi serinletmeye çalışmak oluyor.
Ama maalesef araştırmalar bunun düşündüğümüz kadar yararlı olmadığını zira bedenimizin etrafındaki sıcaklığı denetim etme aracımızı ortadan kaldırdığını ortaya koyuyor. Bunun yerine üzerimizi daha ince bir şeyle örtmek yeterli bir uyku için daha yeterli bir tahlil olabilir.
Daha da yeterlisi hafif çalışan bir vantilatörle hava dolanımını artırmak ya da gürültülü bir yerde yaşamıyorsak pencereyi aralamak olabilir.
Uyku kalitesini artırmakta geç saatte atıştırmaya son vermek de yeterli bir fikir, zira bir şeyler yemek beden ısısını artıran ve uykuyu kaçırabilen bir alışkanlık.
Sıcak hava sıhhatimizi nasıl tesirler?
İnsan bedeninin ülkü ısısı 35-37 santigrat derece ortasında, lakin birçok uzman ortalama olarak bu sıcaklığı 36,8 olarak veriyor.
Vücut ısısı çok yükseldiğinde ya da ısıyı denetim edemediğinde sıcak yorgunluğu dediğimiz şey yaşanabilir. Bu ansızın ya da yavaş yavaş yaşanabilir. Baygınlık hissi, çok terleme, ciltte soğuk bir ıslaklık, kramplar ve mide bulantısı üzere belirtiler ortaya çıkabilir.
Bunun daha şiddetlisi güneş çarpması olabilir. Bayılma, baş karışıklığı, ateş, titreme nöbetleriyle ortaya çıkabilen bu durum bedenin artık ısıyla baş edemediği ve tıbbi müdahale gerektiği manasına gelir.
Sıcak dalgası ayrıyeten baş ağrısı ve su kaybından, kalp krizi ve nefes tıkanıklığı üzere ölümcül rahatsızlıklara kadar bir dizi sıhhat meselesine yol açabilir.
Böyle periyotlarda beden ısılarını daha sıkıntı denetim eden yaşlılar ve kimi hastalıklarla yaşayanlar bilhassa dikkatli olmalıdır.
Dünyada nüfusun yarısının ve yaklaşık bir milyar emekçinin yılın muhakkak periyotlarında ziyanlı derecede yüksek sıcaklıklara maruz kaldığı varsayım ediliyor.
Isı yavaş yavaş yükseldiğinden, sıhhatimizi etkilediğini fark ettiğimizde çok geç olabiliyor. Bu nedenle evvelce yapılan ihtarlar tedbir almak bakımından çok faydalı.
Sıcak dalgaları eşitsizlikleri büyütüyor mu?
İklim değişikliği herkesi tıpkı formda etkilemiyor. En fakirler bu etkiyi en ağır biçimde hissetiyor.
İklim krizine yol açan karbon salımlarına en az katkıda bulunan Afrika ülkeleri ısı artışının tesirlerini kuraklıklar ve sıcak dalgalarıyla en ağır biçimde yaşıyor.
Afrika’da çok sıcakların yol açtığı badireler haberlerde bir Batı ülkesindeki sıcak hava dalgası kadar yer bulmadığı üzere, Afrika’dan sesler iklim doruklarında daha az duyuluyor.
Güneş altında sağlıklı kalmak için ne yapmalı?
Sıcak havalarda dışarıya çıkacak olanların güneşten gözetici krem, şapka ve güneşin ziyanlı ışınlarını engelleyecek gözlük takmak üzere tedbirler alması hayati değer taşıyor.
Özellikle de cildi çok ince ve hassas olan bebeklerin korunması gerekiyor. Avustralyalı uzmanlara nazaran bir bebeğe altıncı ayına kadar asla güneş esirgeyici krem sürülmemesi ve bir yaşın altındaki çocukların direkt mor ötesi ışınlara maruz kalmaması gerekiyor.
Bebeklerin gölgede, hafif ve rahat şeyler giydirilmiş havadar yerlerde tutulması ve yumuşak şapkalar kullanmaları tavsiye ediliyor.
Asla yapılmaması gereken bir şey de bebeklerin ve çocukların sıcak bir günde otomobilde bırakılması.
Sıcak otomobilin tehlikeleri
Bir motorlu araç içindeki ısı 10 dakika içinde 11 santigrat derece yükselebilir. Çocukların beden ısılarının da yetişkinlere kıyasla beş kez daha süratli yükseldiği düşünülürse, neden asla otomobilde bırakılmamaları gerektiği anlaşılır.
Sadece ABD’de son 25 yıl içinde 900’den fazla çocuğun sıcakta otomobilde bırakıldıkları için öldükleri kayda geçmiş.
Aynı tehlike başta köpekler olmak üzere evcil hayvanlar için de geçerli. Sıcak günlerde, gölgede, içeride kalmaları, yürüyüşe çıkarılmamaları gerekiyor; zira hem yerlerin sıcaklığından patilerinin yanması tehlikesi var hem de beden ısıları insan üzere terleyemedikleri için çok daha yavaş düşüyor.