14. Memleketler arası İstanbul Opera Şenliği 10 Haziran Cumartesi akşamı Gala Konser açılışıyla başladı. Bu sene Atatürk Kültür Merkezi (AKM)’nde gerçekleşen ve 22 Haziran’a kadar devam edecek şenlikte İstanbul, Ankara ve İzmir Devlet Opera ve Balesi’nden sanatkarları dinleme ve seyretme talihine sahip olacağız.
Festival 2010 yılında İstanbul’un Avrupa Kültür Başkenti olması ile başlıyor ve birinci sloganı çok beğenilen; ‘Opera Kente İndi’. Sonraki yıllarda da ‘Herkese Opera’, ‘7’den 70’e Opera’ üzere daha fazla sayıda seyirciyi opera sanatıyla birleştirme isteğindeki başlıklarla organize ediliyor. Opera sanatı öteki sahne sanatlarına oranla hudutlu bir seyirciye hitap ediyor. Söz olarak operanın manası ‘‘sözlerinin bütünü yahut birçok müzik olarak söylenen müzikli tiyatro yapıtı.’’ Yapısal olarak opera çok sesli müziği, orkestrayı, teatralliği, dansı, koroyu içinde barındıran bütüncül bir sanat, yüksek sanat. Bu nedenle lakin özel donanımlı sahnelerde seyirciyle buluşabiliyor. Çok sayıda tarihi ve çağdaş opera binasının Avrupa kentlerinde ya da Rusya’da olmasının en değerli sebebi bestekarlarının de oralardan çıkmış olması. Opera sanatın doğum yeri İtalya kabul ediyor. Bu kültürel gelişimin doğal kesimi olarak da opera seyircisinin sayısı elbette bizim ülkemizle kıyaslanmayacak oranda yüksek.
Cumhuriyetin birinci yıllarında Ankara ve İstanbul için planlanmış opera binalarından da evvel birinci opera binasının Rumlar tarafından Trabzon’da 1912 yılında inşa edildiğini ve ‘yol genişletmesi için’ 1958’de yıkıldığını biliyor muydunuz? Kentlere yeni sahneler kazandırmak yerine var olanı yıkmayı, yerine ‘en büyüğünü’ yapmayı seven anlayış nedeniyle AKM 2008 de kapatıldı. 13 yıl boyunca dünya kenti İstanbul’un seyircisi sinema salonundan operaya kazandırılan Süreyya Opera binasına mecbur bırakıldı. 2018 yılında yıkımı yapılan AKM’nin açılışı 2021 yılının 29 Ekim’inde çok sayıda eksikle yapıldı. Ve nihayet AKM yeni, görkemli haliyle seyircisiyle gerçek opera buluşmalarını bu şenlikle yapabildi. Gerçek opera salonunda seyircisiyle buluşabilen birinci şenlik özelliği taşıyan 14. Opera Şenliği daha evvelki yıllarda, büyük ölçüde mecburiyetten, alışıla gelmiş sanat binaları dışında Yıldız Sarayı, Topkapı Sarayı, Rumeli Hisarı, Haliç Kongre Merkezi Bahçesi üzere iç ve dış yerlerde yapıldı.
Opera sanatının bileşenleri sebebiyle ortaya çıkan yüksek yapım maliyetleri ve sahneleme zorlukları nedeniyle devlet takviyesi olmadan uygun bilet fiyatlarıyla seyircisiyle buluşması neredeyse imkânsız. Bu sebeplerle tiyatro üzere bağımsızlığını ilan etme bahtı pek yok. Opera sanatına siyasetler üstü bir yerden bakmak gerekiyor. Opera yapıtlarının libretto ismini alan metinlerini düşündüğümüzde tiyatro oyunlarında gördüğümüz toplumsal eleştiriyi bulamayız; daha masalsı, aşk, kahramanlık, tarih, efsane, mitoloji temalarının yükte olduğu, birçok vakit trajik sonları barındıran yapıtlardır. Opera temel olarak bestecileriyle anılır zira asıl sıkıntısı notalardadır. Seyircisini hazza işitme duyusuyla götürür. Ve tabi ki yapıtına nazaran görkemli bir sahneleme ile seyircisini büyülü dünyasına basitçe alır.
Festival programından kelam etmek niyetiyle başlamıştım yazıma tekrar oraya döneyim. Opera aryalarından seçkilerle bir Gala Konseri programda kesinlikle olur. Bu sene de gelenek değişmedi şenlik açılışında aryalardan napolitenlere, türkülerden müziklere ünlü bestekarların yapıtlarından seçkin örnekler AKM büyük salonunda Orkestra Şefi Murat Kodallı idaresindeki İstanbul Devlet Opera ve Balesi Orkestrası (IDOB) ve solistleri ile gerçekleşti.