2023 Nobel Barış Ödülü’nün sahibi bugün açıklanacak. Bu yıl mükafatı kimin alacağını şimdi bilmesek de bugüne kadar ödül alan şahıslardan kimilerinin tartışmalara yol açtığını biliyoruz.
Dünyanın en itibarlı mükafatları ortasında kabul edilen Nobel Barış Mükafatı, İsveçli bilim insanı, iş insanı ve hayırsever Alfred Nobel tarafından yaratılmıştı.
Fakat siyasi tabiatı gereği, bu ödül öteki beş Nobel mükafatına nazaran daima daha tartışmalı oldu.
Barack Obama
Pek çok kişi 2009’da periyodun ABD Lideri Barack Obama mükafatı kazandığında şaşkınlığa uğramıştı. Buna Obama’nın kendisi de dahil.
Obama, 2020’de yayımladığı anılarında, haberi duyduğunda birinci verdiği reaksiyonun “Ne için?” olduğunu yazdı.
Yalnızca dokuz aydır vazifede olan bir şahsa ödül verilmesini erken bulanlar çoktu.
Hatta ödül için aday gösterme mühleti, Obama’nın misyona başlamasından sırf 12 gün sonra bitmişti.
2015’te BBC’ye konuşan Nobel Enstitüsü’nün eski yöneticisi Geir Lundestad, mükafatı veren komitenin sonradan bu karardan pişman olduğunu ima etmişti.
Obama’nın vazife yaptığı iki periyotta ABD askerleri Afganistan, Irak ve Suriye’de çatışmalara dahildi.
Obama 2009’da mükafatı kazandığında sadece dokuz aydır görevdeydi
Yaser Arafat
1994’te Yaser Arafat’ın (solda) mükafatı kazanması, seçici komitede de ayrılığa yol açmıştı
Filistin önderi Yaser Arafat, İsrail Başbakanı İzak Rabin ve İsrail Dışişleri Bakanı Şimon Peres 1994’te Oslo Barış Muahedesi’ni imzalamaları nedeniyle mükafata layık görüldü.
O devirde bu muahedenin İsrail-Filistin meselesini çözeceği umuluyordu.
Geçmişte silahlı çaba vermiş birinin bu mükafatı alması hem İsrail’de hem de dünyada tartışmalara neden oldu.
Arafat’ın adaylığı bile Nobel Komitesi’nde ayrılığa yol açtı.
Komitenin üyelerinden Norveçli siyasetçi Kare Kristiansen bunu protesto etmek için komiteden ayrıldı.
Aung San Suu Kyi
Aung San Suu Kyi’nin Arakan krizindeki tavrı, 1991’de aldığı mükafatın geri alınması için davetlere yol açtı
Myanmarlı siyasetçi Aung San Suu Kyi, Mayanmar’daki ordu idaresine karşı verdiği barışçıl gayret ile 1991’de bu mükafatı kazanmıştı.
Fakat 20 yıl sonra, Birleşmiş Milletler tarafından soykırım olarak nitelenen Arakanlı Müslümanlara karşı işlenen insan hakları ihlalleri ve katliamlara sessiz kalması nedeniyle önemli bir formda eleştirildi.
Ödülünün geri alınması için davetler yapılsa da Nobel Ödülleri’nin kuralları bu türlü bir şeye müsaade vermiyor.
Abiy Ahmed
Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed mükafatı 2019’da kazanmıştı
Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed, komşusu Eritre ile yıllardır süren hudut meselesinin tahlilinde üstlendiği rol nedeniyle mükafatı kazandı.
Fakat birkaç ay sonra bu karar sorgulanmaya başlandı.
Uluslararası toplum Ahmed’in, ülkenin kuzeyindeki Tigray bölgesine orduyu göndermesini eleştirdi.
Oradaki çatışmalarda binlerce kişi öldü.
Birleşmiş Milletler durumu “içler acısı bir felaket” olarak niteledi.
Wangari Maathai
Wangari Maathai, HIV’in kökenine dair görüşleri nedeniyle eleştirilmişti
Kenyalı aktivist 2004’te bu mükafatı kazanan birinci Afrikalı bayan oldu.
Maathai, mükafatı “Sürdürülebilir kalkınmaya, demokrasiye ve barışa katkıları” nedeniyle kazandı.
Fakat sonraki yıllarda HIV ve AIDS hakkındaki açıklamaları çokça eleştirildi.
Maathai HIV’in siyahları öldürmek için yaratılmış bir biyolojik silah olduğunu öne sürüyordu.
Bu iddiayı destekleyen tek bir bilimsel delil yok.
Henry Kissinger
Henry Kissinger (sağda) ve Le Duc Tho (kolu havada) 1973’te mükafatın ortak kazananı ilan edildi lakin Vietnamlı siyasetçi mükafatı reddetti
1973’te periyodun ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger mükafatı kazandı.
Kamboçya’da zımnî bombardımanlar ve Güney Amerika’daki mevt saçan askeri rejimlere takviye vermek üzere ABD dış siyasetinin en eleştirilen atılımlarından kimilerine dahil olmuş bu bireye ödül verilmesi, oldukça tenkit topladı.
Kissinger mükafata, Vietnam Savaşı’nda ateşkes muahedesinin imzalanmasındaki rolü nedeniyle Kuzey Vietnamlı önder Le Duc Tho ile birlikte layık görülmüştü.
Vietnamlı başkan mükafatı reddederken Nobel Ödül Komitesi’nden iki kişi de Kissinger’a ödül verilmesini protesto etmek için istifa etti.
Amerikan New York Times gazetesi ise mükafata Nobel Savaş Mükafatı ismini verdi.
Ödüle layık görülmeyen Gandhi
Bazen de Nobel Barış Ödülü’nün verilmediği şahıslar dikkat çeker.
Bu alanda en dikkat çeken isim, muhtemelen Mahatma Gandhi’dir.
Birden fazla sefer aday gösterilse de, 20. yüzyıldaki pasifist hareketin simgesi olan Hint siyasetçi mükafatı hiçbir vakit kazanamadı.
2006’da Barış Ödülü’nü veren komitenin başında bulunan Norveçli tarihçi Geir Lundestad, Gandhi’nin listedeki en büyük eksiklik olduğunu söylemişti.