Adını Adana Karataş’ta bulunan ve tiyatro yapısıyla meşhur bir antik kentten alan ‘Magarsus’, BluTv ekranlarında birinci iki kısmıyla yayınlandı. Deniz görünümlü sıralarında kim bilir kimleri hangi oyunlarla buluşturmuş kenti mitolojik art planına yerleştiren dizi günümüzde bir “narenciye krallığı”nda, kıyı beldesi Sarıbahçe’de geçiyor. Narenciye tüccarı Halil Kurak ile üç veliahtının iktidar uğraşını ele alan dizi tekinsiz portakal bahçeleriyle dikkat çekiyor!
Diziyi değerlendirmeye geçmeden konusunu kısaca aktaralım. Halil Kurak, memleketi Sarıbahçe’de belediye liderini değiştirmekle tehdit edebilecek, ziraat odası üyelerini azarlayacak güce sahip bir ağadır. Fakat ağalığı topraktan ya da insan gücünden değil bahtından ve aklından gelmektedir. Vakti vaktinde kente bir liman inşa eden ve beldeyi bayındırlaştıran Kurak monopol hâline gelmiştir. Kendisinden habersiz bölgede kuş uçmaz, portakal satılmaz.
Halil Kurak’ın iki kırmızı çizgisi vardır. “Biz ağaca tırmansak ayakkabımız yerde kalmaz” diyen Kurak’a nazaran yaşadığı yere Amerikalı ve uyuşturucu giremez. Halil Kurak üç evladı, bir yeğeniyle yaşarken onların sıkıntılarıyla uğraşırken belalar arkası gerisine kapıyı çalar. Birincinin bir bahçe sahibi malını belirlenen fiyattan satmak istemez. Akabinde Amerikalılar ilçeye girmek için atak yapar. Son olarak bir uyuşturucu taciri Kurak’ın haline kadar gelip iş teklifinde bulunur. Pekala Kurak, aylak oğlu Turgut, hırslı kızı Tansu ve iş bitirici, engin istekli yeğeni Beton ile savaşa hazır mıdır?
BLUTV VE ADANALILIK HALLERİ
‘Magarsus’u değerlendirmeye BluTv’nin Adana’ya ilgisinden girişmeli ki buradan dizinin hikayesine ve biçimine de bağlanmamız mümkün olacak. Yayın hayatına düşük bütçeli bir YouTube dizisi olarak başlayan ‘Sıfır Bir’, BluTv tarafından satın alındığında sokak şiddetini bahis edinen bu kadar Adana dizisinin çekilebileceğini kimse kestiremiyordu. BluTv ‘Sıfır Bir’i sezonlarca çekti, oldukça bir üyelik sattı ve devamı da gecikmedi. Dizinin spin off’u olan ‘Sokağın Çocukları’ ve ‘Kıyma’ üzere diziler geldi. Bu dizilerde öne çıkan şey gettoyla bütünleşmiş şiddet lisanıydı. Üstelik bu lisan eril desteklerinin yanı sıra temel olarak “öteki” bölümleri gayrimeşru ömürle özdeşleştirerek kendine alan açıyordu. Verilen ileti çok netti: Fakirler buralarda (yani gözden biraz uzaklaşınca) her türlü yasa dışı yarar yoluna başvuruyor, bir biçimde yolunu buluyordu. Adana Hürriyet Mahallesi’nde, kentin art sokaklarında yaşananlar Menderes İstanbul’una ve Özal Ankara’sına cevap niteliğindeydi. “Her mahalleden bir milyoner çıkacak” diyen Menderes’e inat her mahalleden öbek öbek hatalı çıkıyor, “benim memurum işini bilir” diyen Özal’a ise “benim fakirim işini bilir” diye cevap veriliyordu.
‘Magarsus’ da bu şiddet lisanını, daha arkaik duran iktidar uğraşını zenginlerin dünyasına taşıyor ve elbette ilkel bir zenginliği tanım ediyor. Sınıflar ortası çabayı kültürel aidiyetle de sınıyor. ‘Magarsus’u BluTv’nin Adana dizilerine yaklaştıran bir öteki öge ise üslup… Stilize şiddet sahnelerine sıkça rast geleceğimizi düşünebiliriz. Öte yandan bitirim Adanalılar da diziye renk katacak. Turgut’un elde silah lisanda küfür kendine benzeyen arkadaşları hele de Damar ortalığı birbirine kattıkça tahminen ‘Sıfır Bir’i anımsayacağız.
HIRÇIN KARAKTERLER, BIÇAKSIRTI BİR UZLAŞMA
‘Magarsus’u üç bakımdan ele alabiliriz. Karakter kainatı, olayların gelişimi ve politik art plan. Karakterlerden başlayalım. Dizideki Adanalılık bilhassa karakterlerin meydana getirilmesinde rol oynamış. Uygun ve makus üzere kalıplar yerine açmazları ve zaaflarıyla beşerler seçilmiş. Olağan son devirde çevrimiçi platformlarda nispeten gerçekçi işler izliyor, gerçek hayatta sırıtmayacak karakterlerle tanışıyoruz ama ‘Magarsus’ için söylersek sıcaktan bunalıp güneşe ateş eden fevri insanların ötesinde daha yalın bir düzlemde durumunu muhafazaya çalışan ve bunun için “babasını tanımayan” insanlara rast geliyoruz. Turgut’un babasına isyan edeceği gün üzere açık. Tansu esasen isyan bayrağını çekmiş durumda, derinden ve sessiz ilerliyor. Günlerini nazlı nazlı geçiren Fatoş’un ne yapacağı aşikâr değil. Evlenip yuva kuracak ancak damat nasıl biri? Yeniden en garanti karakterin depremzede Beton olduğu söylenebilir. 98 Adana sarsıntısında ailesini yitiren ve sarsıntının izlerini bir ömür taşıyan Beton epeyce uysal, biraz da safça bir adam.
Baba Halil Kurak’a ne demeli? İlah kompleksi yaşadığı aşikâr. Küçük dağları değilse de Sarıbahçe’yi yaratmış ve bunun kıvancını kimseyle paylaşmak istemiyor. Oğullarına karşı sert ancak kimseye güvenmiyor yani içten içe bir otorite sorunu yaşadığını öne sürebiliriz. Her an bir tehdit bekliyor. Kaybetme korkusu paranoyaya varmış. Halil eşini yitirmiş, evlatlarını da yitirmek üzere… Beton’dan sakladıkları var. Hem vicdanen rahat değil hem tahtı sallantıda. Amerikalılar bir yandan uyuşturucu tacirleri bir yandan bastırıyor. Halil Kurak bu baskıya nasıl reaksiyon verecek, merak konusu… Patlayacağı kesin…
Büyük gücün patlama arifesinde olduğunu belirttikten sonra olayların gelişimine ve çatışmanın dinamiklerine bakmakta yarar var. Çizilen karakterler bir tekinsizliği işaret ediyor. Bir ihtar tabelası dikiyor Sarıbahçe’nin girişine. En safları Beton bile para saklıyor. Kendine konut yapmak için… Beton dayısının kızı Fatoş’a aşık… Yaklaşan evliliğe karşı harekete geçmesi an problemi. Bu kadar uysal ve fedakâr olmasına rağmen zahmetten çıkabilir. Turgut delifişek… O da infazını yaktı yakacak. Babasının deyişiyle evvelden hengame çıkaran haylaz artık bahçe yakıyor. Kendine daima hasım bulan uyuşturucu bağımlısı bir gencin yeni belalara bulaşması ahval-i adiyeden. Yeniden de dizinin seyrine tesir edecek asıl iktidar uğraşının Halil ile kızı Tansu ortasında geçeceği anlaşılıyor. Tansu isminden ötürü erkek sanılan (bu isimle bir bayan başbakanımız olduğu unutuluyor) bu topraklarda pek şahit olunmayan bir şirket yöneticisi. Babası kadar sert, gerektiğinde zalim fakat başka yandan vizyoner ve diplomasi yanlısı. Bu tavrı, babasıyla karşı karşıya geleceğini düşündürmekte. Vakitle Amerikalıların Tansu’ya, uyuşturucu tacirlerinin Turgut’a kanca atacağını ön görebiliriz.
YENİ TÜRKİYE’DEN NOTLAR
‘Magarsus’, tarımın bitirildiği bir ülkede çekiliyor ve yöneldiği husus bu açıdan yürek gerektirmekte. Neleri ne kadar işleyecek, siyasete hangi iletileri verecek, göreceğiz lakin şimdiden eğildiği mevzuyla ilgi çektiğini söylemeliyiz. Şundan üç beş sene evvel kasa kasa domatesini kent merkezinde sokağa saçan üreticinin haberlerini izlerdik. Bazen römorklar boşalırdı. Eser zayi olurdu. Hükümet belirlediği düşük taban fiyatıyla çiftçinin mahsulünü kısmında kuruturdu. Enteresandır ‘Magarsus’ta, dizinin şimdi başında misal bir gözdağı veriliyor. Halil Kurak yani hükümet üzere olan bu adamın sağ kolu Beton isyan eden üreticiyi portakalın kolunda kurur diye tehdit ediyor. Üstelik mekanizmayı tüm çıplaklığıyla ortaya koyuyor. Üretim araçlarından yalnızca ağacı elinde tutan küçük üretici onu da bir manyağın yansısı sonucu kaybedebiliyor. Küçük üreticinin tüm emeği bir zippo çakmak etmiyor. Halil Kurak’ın petrol ofisi, ziraat ofisi, eserlerini Orta Doğu’ya pazarladığı bir ticaret ağı, hal ve liman üzere çeşitli işletmelerden heyeti lojistik altyapısı var. Siyasi gücü, göründüğünden fazla etmesi de uğraşı. Halil Kurak her taşın altından çıkabilecek, ummayanların başını yarabilecek bir adam. Çağdaş bir ağa… Topraksız ve kasketsiz bir ağa. Yerele hâkim. Halbuki gücü sonlu. Zira kendine kurduğu dünya artık dönmüyor. Onu yürüten erkler bu sefer diğerlerine mavi boncuk dağıtıyor. İktisat daha çok satan, daha çok kâr getiren uyuşturucu hususların ticaretine açılıyor yani kolaya kaçılıyor ve emperyal talanın kapsama alanında kalıyor. Bu durum bir değişimin habercisi. Öbür yandan cennet bellediği, kendisine ayırdığı kasabası göçmenlerin ilgisine mazhar olmuş. Çok değil on sene evvel akla hayale gelmeyecek göç dalgaları kıyıları dövmekte. Demek ki Yeni Türkiye zannedildiği kadar yeni değil ve o da günden güne değişiyor.
Halil Kurak’ın evlatlarıyla çatışması da yeni Türkiye sosyolojisine dair bir çıktı olarak kıymetlendirilebilir. Evlatların başkaldırısı izlenen yolun eskidiğini ortaya koymakta. Özellikle Amerika görmüş Tansu’nun çıkarlarına uyduğu sürece sınırsız teslimiyetçi bir izlenim uyandırması ve bu izlenimi tamamlar nitelikteki, dileklerinin peşinden giden bencil karakteri hırsız içerideyse kilidin işe yaramayacağını göstermekte. Halil, Sarıbahçe’yi bayındırlaştırırken kendisine bir hapishane inşa ettiğinin farkında mıydı bilinmez ya evlatların bu hapishaneden firar etmesi kaçınılmaz görünüyor.
MERAK ÖGESİ, DORUKTAN GÖRÜŞ VE OYUNCULUKLAR ÜZERİNE
‘Magarsus’un en büyük artısı çatışmayı hakikat dinamikler üzerinden kurması. Nesil çatışmasını rüşt ispatlama, kabuk kırma dahası yuvadan uçma motivasyonlarıyla harmanlayan dizi kardeşler ortasında da bir uyuşmazlık tanım ederek baskın his olan geçimsizliğe katkı sunuyor. Halil Kurak’ın saltanatının yıkılacağının kestirilmesi meraktan götürmüyor bilakis bu yıkımın kanlı mı yoksa kansız mı olacağı sorusunu gündeme getiriyor. Bir ihtilal ve iç savaş ufukta gözükürken dış müdahaleler hazır ve nifak tohumları kasabanın verimli toprağına ekilmek üzere. Çatışma yeterli kurulunca imal seyirciyi kazanıyor. Karakterlerimiz orta sıra bildik perdelerden konuşsa da sahnelere özenildiği, bir sonraki sahne için hazırlık yapıldığı muhakkak. Aslında bu dinamik işleyişe de bir bakıma Adana dizilerinden aşinayız. Daima atraksiyon daima bir icraat peşinde koşan kahramanlara ‘Magarsus’ta da rastlıyoruz.
Dizinin imaj idaresi de başarılı. Kamera yaklaşan fırtınayı hissettiriyor, vaktinde yükselip kentle gerçekleşen olayların münasebetini yanlışsız yerden kuruyor. Kenti birçok sefer doruktan görüyoruz. Portakal bahçeleri, deniz, antik tiyatro tabloyu tamamlıyor.
Oyunculuklara gelirsek; Ercan Kesal ile Çağlar Ertuğrul’un sınırlandığını buna rağmen Merve Dizdar ile Berkay Ateş’e makas hissesi bırakıldığını görüyoruz. Kesal dizide oyunculuğunun bir özetini sergilemekte: Rahatsız edici, mahallî, her zamanın otoritesi… Kesal bu otoriter üslubunu “Bir Vakitler Anadolu”da sinemasında yer sofrasına bağdaş kuran muhtar olarak yansıtıyordu, ‘Magarsus’ta açık seçik ortaya koyuyor. Yeniden rahatsız edici, delici bakışlarıyla bize İstanbul’un dışında da “yaşandığını”, hayatın bu şımarık kentle sınırlanmadığını hatırlatıyor. Kesal, ‘Çukur’ dizisindeki rolün bilakis bu sefer makûs denebilecek bir karakterde, yeniden de ahlaklı. Uyuşturucuya ve Amerika’ya karşı. Ertuğrul keş rolünde; densiz, saldırgan, şımarık bir genci canlandırmakta. Acıları, içine attıkları var. Yüzleşmekten kaçınıyor lakin bir taraftan hesaplaşmayı arzuluyor. Etrafına yönelttiği öfke bu isteğin doğal bir sonucu. Rolü için kısıtlı diyebiliriz zira çerçevesi kalın çizilmiş.
Dizdar’ın Tansu’su ile Ateş’in Beton’u nispeten avantajlı. Dizdar’ın yüzü “hırslı kadın” sözüyle örtüşüyor. Mesleğinin şimdi başındayken 90’lar dizisinde yan bir rolde dahi bu yüzü konuşturuyordu. Sonrasında hırsına, “fettanlığı” da ekledi ve bir manada olumsuz bir imaj üzerinden ilerletti oyunculuğunu. Son yıllarda ise çok daha olgun performanslar izliyoruz. ‘Magarsus’ta da artık deneyimli bir oyuncu namına oynuyor. Berkay Ateş ise Beton’da birçok duyguyu yan yana dizebilir. Zelzele travması, karakterinden gelen boyun eğen yapısı, o boyun eğişte içten içe sezilen itirazları, sevdiği bayanın “başkasına varması”yla birlikte katmerlenen yok sayılmışlık hissiyatıyla Ateş halden hale girebilir, histen duyguya koşabilir.
Cem Bender ile Burcu Gölgedar da dizinin başka oyuncuları. Bender’i uyuşturucu taciri Kilisli Fethi rolünde izleyeceğiz. Gölgedar da meskenin sessiz sedasız kızı Fatoş rolünde. Usta oyuncu Menderes Samancılar da avukat olarak karşımıza çıkıyor.
**
‘Magarsus’, yeni Türkiye’den mahallî bir inhisar portresi sunuyor ve tarımcılığın yeni vaziyetini vurguluyor. Tarih boyunca korsan yağmalarına gaye olmuş birçok Akdeniz kıyı kenti üzere hem akınlara göğüs germiş hem ticarete istikamet vermiş antik kentten günümüze siyaset hiç değişmemiş. Güçlü olanın sahneye çıktığı ve kentin açık tiyatrosunda oynanan bir oyun bu tahminen de.
‘Magarsus’, portakalda vitaminlerin bahçe sahiplerine baş tuttuğu, hasadını yaktığı, kelamını çiğnediği günlerden, günümüzden bildirmekte. Tüm hürmetin dehşete dayandığı, bir portakalı çekseniz bütün kolların aşağı ineceği, görünmez duvarların yıkılacağı hassas bir istikrar izliyoruz. Ve Sarıbahçe’de giyotinler tam zirveye inmeye hazırlanıyor!