Reuters’a konuşan kaynaklar, Coca Cola’nın diyet içeceklerinden Mars’ın sakızlarına kadar birçok eserde kullanılan aspartamın, Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) kanser araştırma kolu olan Memleketler arası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) tarafından Temmuz ayında birinci defa “insanlar için muhtemelen kanserojen” olarak listeleneceğini söyledi.
DSÖ’nün iki farklı kümesinden ortak tavsiye
IARC’nin bu ayın başlarında kümenin uzmanlarıyla yaptığı bir toplantının akabinde aldığı karar, unsurun potansiyel bir tehlike olup olmadığını yayınlanmış tüm delillere dayanıyor. Bununla birlikte kelam konusu tavsiye, JECFA (DSÖ ve Besin ve Tarım Örgütü’nün Besin Katkı Hususları Ortak Uzman Komitesi) olarak bilinen besin katkı unsurları üzerine başka bir DSÖ uzman komitesinden geldi.
JECFA toplantısı Haziran sonunda başladı ve bulgularını IARC’nin kararını açıkladığı gün, yani 14 Temmuz’da duyuracak.
Diğer taraftan, JECFA, 1981’den bu yana aspartamın kabul edilen günlük limitler dahilinde tüketilmesinin inançlı olduğunu belirtmişti. Örneğin, 60 kg yükündeki bir yetişkinin risk altında olması için her gün, içecekteki aspartam ölçüsüne bağlı olarak, 12 ila 36 kutu diyet kola içmesi gerekiyordu. Bu görüş, ABD ve Avrupa da dahil olmak üzere ulusal düzenleyiciler tarafından geniş ölçüde paylaşılmıştı.
Şirketler üzerinde büyük tesiri olacak
Diğer taraftan, IARC’nin kararları besin sanayisinde büyük tesir yaratabilir. Komite 2015 yılında glifosatın “muhtemelen kanserojen” olduğu sonucuna varmıştı. Yıllar sonra, Avrupa Besin Güvenliği Otoritesi (EFSA) üzere öbür kurumlar buna itiraz etse bile, şirketler kararın tesirlerini hissetmeye devam ediyordu. Alman Bayer 2021 yılında, glifosat bazlı yabani ot öldürücülerini kullandıkları için kanser olduklarını sav eden müşterilerine tazminat ödenmesine hükmeden ABD mahkeme kararlarına karşı yaptığı üçüncü temyiz başvurusunu da kaybetti.
4 farklı düzey var
IARC’ın bir husus için dört farklı sınıflandırma düzeyi bulunuyor: kanserojen, büyük ihtimalle kanserojen, muhtemelen kanserojen ve sınıflandırılamaz. Düzeyler, bir hususun ne kadar tehlikeli olduğundan çok delillerin gücüne dayanıyor.
IARC, birinci kümede işlenmiş etten asbeste kadar kansere neden olduklarını gösteren ikna edici delillere sahip unsurların yer aldığını belirtiyor.
Aşırı kırmızı et tüketmek “büyük ihtimalle” sınıfında yer alıyor; bu da bu unsurların yahut durumların insanlarda kansere neden olabileceğine dair hudutlu delil olduğu ve hayvanlarda kansere neden olduklarını gösteren daha âlâ ispatlar yahut başka insan kanserojenleri ile emsal özelliklere sahip olduklarını gösteren güçlü ispatlar olduğu manasına geliyor.
Aspartam “muhtemelen kanserojen” olarak sınıflandırılacak
Cep telefonu kullanımıyla bağlı radyo frekans elektromanyetik alanlar ise aspartama misal biçimde muhtemelen kansere neden oluyor. Bu da bu hususların, insanlarda kansere neden olabileceklerine dair sonlu delil, hayvanlarda güçlü ispatların bulunduğu manasını taşıyor.
Son küme, sınıflandırılamaz ise bu kategorideki hususların kansere neden olup olmadığını anlamak için kâfi ispat bulunmadığını gösteriyor.
Uluslararası Tatlandırıcılar Birliği (ISA) Genel Sekreteri Frances Hunt-Wood, “IARC bir besin güvenliği kuruluşu değildir ve aspartam hakkındaki incelemeleri bilimsel olarak kapsamlı değildir ve büyük ölçüde prestijini yitirmiş araştırmalara dayanmaktadır.” dedi.
Üyeleri ortasında Mars Wrigley, bir Coca-Cola ünitesi ve Cargill’in de bulunduğu kuruluş, “tüketicileri yanlış yönlendirebilecek IARC incelemesiyle ilgili önemli endişeleri” olduğunu söyledi.
Uluslararası İçecek Dernekleri Kurulu İcra Yöneticisi Kate Loatman, halk sıhhati yetkililerinin “sızdırılan görüşten” “derin endişe” duyması gerektiğini söyledi ve ayrıyeten “tüketicileri inançlı şekersiz ve düşük şekerli seçenekleri seçmek yerine daha fazla şeker tüketmeleri konusunda gereksiz yere yanlış yönlendirebileceği” ikazında bulundu.
Uluslararası İçecek Dernekleri Kurulu İcra Yöneticisi Kate Loatman, halk sıhhati yetkililerinin “sızdırılan görüşten” “derin endişe” duyması gerektiğini söyledi ve ayrıyeten “tüketicileri inançlı şekersiz ve düşük şekerli seçenekleri seçmek yerine daha fazla şeker tüketmeleri konusunda gereksiz yere yanlış yönlendirebileceği” ikazında bulundu.
Öte yandan, aspartam yıllardır kapsamlı bir halde inceleniyor. Geçtiğimiz yıl Fransa’da 100 bin yetişkin ortasında yapılan gözlemsel bir çalışma, aspartam da dahil olmak üzere daha fazla ölçüde yapay tatlandırıcı tüketen bireylerin kanser riskinin biraz daha yüksek olduğunu gösterdi. Bu çalışma, 2000’li yılların başında İtalya’daki Ramazzini Enstitüsü’nde yapılan ve fare ve sıçanlardaki birtakım kanserlerin aspartamla kontaklı olduğunu bildiren bir çalışmayı takip etti.
IARC, Haziran ayında yaptığı inceleme bin 300 çalışmayı değerlendirdiğini söyledi.
Meşrubat devi Pepsico’nun son tanım değişiklikleri, sanayinin tat tercihleri ile sıhhat telaşlarını dengeleme konusunda yaşadığı çabayı gösteriyor. Pepsico 2015 yılında aspartamı gazlı içeceklerden çıkardı, bir yıl sonra geri getirdi, lakin 2020’de tekrar kaldırdı.
Son olarak, geçtiğimiz ay DSÖ, tüketicilere kilo denetimi için şeker içermeyen tatlandırıcıları kullanmamalarını tavsiye eden kılavuzlar yayınladı.
Aspartam nedir?
Aspartam, yapay tatlandırıcı olarak kullanılan bir unsurdur. Çoğunlukla düşük kalorili yahut kalorisiz besin ve içeceklerde bulunur. Aspartam, tatlandırıcı olarak tercih edilen birçok eserde kullanıldığından, sıhhat mevzularında birtakım tartışmalar ve tasalar de bulunmaktadır.
Aspartamın ziyanları nelerdir?
Aspartamın ziyanları hakkındaki telaşlar ekseriyetle aşağıdaki hususlara odaklanmaktadır:
Fenilketonüri: Fenilketonüri (PKU) ismi verilen kalıtsal bir bozukluğu olan bireylerde, aspartam içeren eserler tüketildiğinde fenilalanin birikimi olabilir. Bu durum, beyin hasarına ve öteki önemli sıhhat meselelerine neden olabilir. Lakin, PKU’lu bireylerin aspartam içermeyen bir diyet izlemeleri önerilir ve bu durum rutin tarama testleriyle doğumda tespit edilir.
Migren: Birtakım bireylerde, aspartamın migren atağını tetikleyebileceği düşünülmektedir. Fakat, bu tesir herkes için geçerli değildir ve her bireyin migren tetikleyicileri farklı olabilir.
Alerjik tepkiler: Ender durumlarda, aspartam kimi insanlarda alerjik tepkilere neden olabilir. Bu tepkiler ekseriyetle cilt döküntüleri, kaşıntı, gözlerde sulanma yahut teneffüs zorluğu üzere semptomlarla ortaya çıkar.
İnsülin yansısı: Aspartamın, birtakım şahıslarda insülin yansısını artırabileceği düşünülmektedir.