Namık Alkan
İZMİR- 14-28 Mayıs seçimlerinde hem Cumhurbaşkanlığını kazanan hem de meclis çoğunluğunu elde eden Recep Tayyip Erdoğan, yeni hükümette Hazine ve Maliye Bakanlığı’na eski bakanlarından Mehmet Şimşek’i getirdi. Şimşek’in gelmesi ile TCMB başkanlığına da Hafize Gaye Erkan atandı. Vazifeye gelir gelmez iktisatta rasyonel yere dönülmekten öbür deva olmadığını söyleyen Şimşek ile birlikte siyaset faizi yüzde 17,5 seviyesine yükseltilirken, KDV, ÖTV ve MTV ile harçların artırılması ile halkın sırtına da ek yükler bindirilmeye başladı. Döviz kurlarının yükselmesi ve akaryakıta yapılan artırımlar ile iğneden ipliğe temel mal ve hizmet fiyatları yükselmeye devam ediyor. Halk yüksek enflasyon ve hayat pahalılığı karşısında ezilmiş durumda.
Ege İhracatçı Birlikleri (EİB) Koordinatör Lideri Jak Eskinazi ile yeni hükümetin iktisat siyasetlerini ve iş dünyasının yeni hükümetten beklentilerini konuştuk.
‘AVRUPA BİRLİĞİ’NDEKİ ÜRETİCİLERLE REKABET EDEMEZ HALE GELDİK’
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, 14-28 Mayıs’ta yapılan seçimlerde hem Cumhurbaşkanlığını kazandı hem de Meclis çoğunluğunu elde etti. Sizin ihracatçı ve iş dünyasının bir temsilcisi olarak yeni hükümetten beklentileriniz neler?
Dünyada güç fiyatları yarı yarıya düşerken rekabetçiliğimizi kaybettik. Bizde de güç fiyatları tıpkı oranda düşürülseydi rekabetçiliğimizi koruyabilirdik. Kıymetli olan rekabetçi kur, rekabetçi güç fiyatıdır. Döviz kurunun yükselmesi ihracatçılara biraz motivasyon verdi lakin ziyanları karşılayabilecek boyutta değil. Enflasyonla uyumlu olmayan döviz kuru nedeniyle 2023 yılında ihracatta birçok dalımız çok zorlandı. Döviz kurlarındaki artışın enflasyonla orantılı olması gerekiyor. Navlun fiyatlarının da düşmesiyle Uzakdoğu bizden daha avantajlı hale geldi. Kimi bölümlerimiz hammadde muhtaçlığının yaklaşık yüzde 70’ni ithalat yaparak karşılıyor. İhracat gelirlerimizin yüzde 40’ını Merkez Bankası’na bozdurma mecburiliği var. Bizdeki girdi maliyetlerinin yüksekliği nedeniyle bugün Avrupa Birliği’ndeki üreticilerle rekabet edemez noktaya geldik. Yeni hükümetten bu bahislere acil tahliller bekliyoruz. Kimi kesimlerimiz ABD ve AB ülkelerine ihracatta anti damping vergileriyle karşı karşıya. Hükümetimizin bu hususta da siyasetler geliştirmesi gerekiyor. Tarım eserleri ihracatında geçen yıl Dünya Ticaret Örgütü’ne verilen taahhütler gereği kaldırılan ziraî iade takviyelerinin öbür bir formülle tekrar hayata geçirilmesini bekliyoruz. Üretimin devamı için gerekli kurallar sağlanmalı. Ülkemizde minimum fiyat ve öteki fiyat artışları, istihdam-işsizlik ve rekabet gücü, nominal-reel siyaset ve öbür faizler, nominal-reel kur, enflasyon, büyüme ve bütçe açığı artık çok karmaşık bir hale gelmiş durumda. Patronlar, taban fiyatın artışını karşılamak için eser maliyetlerini artırıyor. Münasebetiyle enflasyon da artıyor. Bu bir sarmaldır. Bu kaideler hem finansmana erişimi zorlaştırıyor hem de yatırımı imkânsız hale getiriyor.
‘DÖVİZ KURLARINININ ENFLASYONLA PARALEL GİTMESİ LAZIM’
Türkiye’nin artık beklemek üzere bir lüksü yok. Geçen her dakika aleyhimize işliyor. Taban fiyat yıllık yüzde 107,3 artmış durumda. TÜİK’in enflasyonuna baktığınızda ortada 67 puanlık fark var. Döviz kurlarının enflasyonla ve fiyatlarla paralel gitmesi lazım. Günümüzde vize, ihracatçılarımız için büyük sorun haline geldi. Vize meselesini rahatlatacak dış siyaset düzenlemeleri olmalı. İhracatı ziraî üretimin devamlılığının sigortası olarak görüyoruz. Ziraî eserlerde ihracat yasakları tarım bölümlerine ziyan veriyor, yeni hükümet bu hususta daha hassas davranmalı. İhracatçının Merkez Bankası’na bozdurduğu döviz kuruna verilen fark yüzde 2’den 5’e çıkarılmalı. Bu da enflasyona etki etmeyecek ve ihracatçıya olumlu ayrımcılık olacaktır. Finansal istikrar için beklentilerimiz ise şeffaflık, tutarlılık, öngörülebilirlik ve memleketler arası normlara uygunluk. Döviz kurlarının gerçek düzeyine ulaşması da ihracata ivme kazandıracak.
İktidardan beklentilerimizi iki başlıkta özetleyebiliriz: İhracatçıların finansmana erişimi kolaylaşmalı, gerçekçi faiz siyasetleri piyasaları rahatlatmalı. Yatırımsız olmuyor, şu anda yalnızca sermayelerimizi muhafazaya çalışıyoruz. Kredi düşüncelerimiz çok fazla. Kredi musluklarının açılması koşul, açılmazsa endüstrici sıkıntı günler geçirmeye devam edecek.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, yeni hükümette Hazine ve Maliye Bakanlığı’na eski bakanlarından Mehmet Şimşek’i getirdi. Şimşek’in gelmesi ile TCMB başkanlığına Hafize Gaye Erkan atanırken, eski lider Şahap Kavcıoğlu da BDDK başkanlığına getirildi. Siz bu görevlendirmeleri nasıl karşıladınız? Bakan Mehmet Şimşek gelir gelmez iktisatta rasyonel tabana dönülmekten öteki deva olmadığını söyledi. Bu açıklama birebir vakitte Bakan Nebati periyodunda uygulanan iktisat siyasetlerinin bir eleştirisi manasına da geliyordu. Ne dersiniz, Cumhurbaşkanı Erdoğan Mehmet Şimşek ile iktisatta bir siyaset değişikliğine mi gidiyor?
Dünyada rekabet gücü en yüksek 20 ülke (International Institute for Management Development-IMD) 2023’te birinci 20’de 11 ülke Avrupa’dan. Türkiye 2023’te 47’nci sırada, 2020’de 46’ncı sıradaydı. 45’inci ile 52’nci sıra ortasında inip çıkıyoruz. Ülkemiz dünyanın birinci 10 iktisadından birisi olabilecekken potansiyelini gereğince kullanamıyor. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in önünün açılması gerektiğini ve bağımsız olması gerektiğini düşünüyoruz. Hazine ve Maliye Bakanımız memleketler arası sermaye tarafından yakından bilinen ve kredibilitesi olan bir isim. Vazifesi devralırken, lisana getirdiği; “Türkiye’nin rasyonel tabana dönme dışında bir seçeneği kalmamıştır” kelamı Türk iktisadının mevcut durumunu çok net ortaya koyuyor. Bakan Şimşek’in bu bildirisinin daha çok içimize dönük bir bildiri olduğunu düşünüyorum. Bu iletinin hakikat okunması ve aksiyona geçilmesi Türkiye’nin ekonomik krizden çıkmasını hızlandıracaktır. Sayın Hafize Gaye Erkan’ın da direkt yatırımların gelmesinde yararlı olacağını umuyorum. Öncelikle üretimi, akabinde ihracatı destekleyen iktisat siyasetleri bekliyoruz. Hesap verilebilir, şeffaf ve dış ticaret açığını azaltacak tarafta ihracatçıya takviyeler talep ediyoruz.
‘ZAMLAR VE VERGİ ATIŞLARIYLA İKTİSAT KURTULMAZ’
Türkiye iktisadının bir kriz içinde olduğu değerlendirmeleri yapılıyor. Dış borçlar, dış ticaret açığı, faiz ve enflasyon üzere ekonomik göstergeler dünyanın gelişmiş ekonomilerine nazaran düzgün düzeylerde değil. Siz iktisadın bir kriz içinde olduğu değerlendirmelerine katılıyor musunuz?
Avro Bölgesi enflasyon oranı haziran ayında düşmeye devam etti. Lakin son periyotta güç fiyatlarındaki gerilemeden kaynaklı enflasyon düşüşü yaşansa da çekirdek enflasyon sorunu sürüyor. Birleşik Krallık da ücret-fiyat sarmalı yaşanıyor. Çin’de covid sonrası bankacılık ve finans bölümündeki kriz derinleşiyor ve ekonomik faaliyeti yavaşlıyor. Sanayi siparişleri azalıyor. Üzerinden 1 yıl geçen Ukrayna ve Rusya savaşı hâlâ devam ediyor. Özetle; bizden çok daha farklı bir boyutta da olsa Avrupa ve ABD de enflasyonla uğraş ediyor. Dünya bir dönüm noktasından geçiyor. Lakin Türkiye’nin içinde bulunduğu durum çok farklı. Türkiye’nin sıcak paradan çok yatırıma muhtaçlığı var. Türkiye’nin dövize gereksinimi var. Türkiye’nin hukuk sisteminin revize edilmesine muhtaçlığı var. Yalnızca Ortadoğu ve Körfez ülkelerinden gelen döviz Türkiye’nin yaralarına merhem olmaz. Bu mevcut sistemde yabancılar yatırım yapamaz. İstihdamı sağlayacak ortama gereksinimimiz var. Tek kederimiz kur değil çok farklı sıkıntılar var. Rekabetçiliğimiz aslında ortadan kalktı. Türkiye’nin önünde hukuktan iktisada kadar uzanan çözülmesi gereken birçok sorun var. Dış siyasette riskli adımlar atıldığı üzere iktisatta de bütçe açığını finanse etmek için dolaylı yüksek vergiler getiriliyor.
‘ZAMLAR VE VERGİ ARTIŞLARI MALİ DİSİPLİN İÇİN KÂFİ DEĞİL’
Bu adımlar tek başına mali disiplin için kâfi değil. Artırımlar ve vergi atışlarıyla iktisat kurtulmaz. Enflasyonla maaşı eriyen vatandaşın sırtındaki yükün üstüne yük koymaktır. Mali disiplin tek taraflı olmaz. Sarsıntı vergisi olarak isimlendirilen 7440 sayılı Kanun ile getirilen ek vergide 100 milyar civarında bir tahsilatın beklendiği Maliye Bakanlığı yetkilileri tarafından açıklanmıştı. Artık minimum fiyata artırım sonrası ek vergiler de geldi. Önümüzdeki periyotta bütçe açığının bu formda denetim altına almak ne kadar mantıklı tartışılır. Daha 6 ay evvel tüm kamu hizmetleri, harç, vergi ve benzerine yüzde 122 artırım gelmişti. Türkiye enflasyonda dünya rekoru kırıyor. Yılbaşından beri kurdaki dalgalanma yüzde 40’ta. Makro finansal istikrar ve yapısal reformlardan bahsediliyor lakin buna dair bir adım yok. Yeni kabine vazifeye başlayalı iki ay oldu. Emekli, memur enflasyon altında ezilmeye devam ediyor. Vergi oranları ise patladı. Gereksiz vergi bindirme yalnızca fiyatları daha çok artırır, hiçbir olumlu tesiri yok. Sıkı para siyaseti, fiyat istikrarı, enflasyon ile uğraş, Maastricht kriterleri telaffuzlarını realiteye dökelim. Yeni artırım ve oransal artışlar bunun üzerine yapılanlar, cari açık sayıları, artan vergiler, yükselen kur, Körfez ülkelerine ziyaretler, son 10 yıldır daima tıpkı yerdeyiz. Bilhassa ABD ve Avrupa ülkeleri üzerinden önemli yabancı yatırımın gelmesi gerek.
‘ULUSLARARASI NORMLARA UYGUN İKTİSAT SİYASETLERİ BEKLİYORUZ’
Ekonominin sağlıklı büyümesi için neler yapılmalı? İş dünyasına, ihracatçıya ve hükümete düşen misyonlar neler?
Türkiye 20 yıldır tıpkı malları ihraç ediyor. İhracatçının kendini yenilemesi gerekiyor. Yüksek teknolojili eserlerin ihracatımızdaki hissesi yüzde 2-2,5 civarında. İhracatçı günü kurtarma telaşında, sermayesini muhafaza peşinde. Fakat bu türlü bir iklim yok, kaldı ki bu aslında devlet takviyesi ile olur. Sanayi ve tarım üretimi düşüyor. İşgücü ödemelerinin Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’dan aldığı hisse 2021 yılında yüzde 26,9 iken, 2022’de 23,7’ye geriledi. Anlayacağınız; 2022 yılındaki yüzde 5,6’lık büyümeden çiftçi, endüstrici, ihracatçı, işçi hak ettikleri hissesi alamazken, inşaat kesimi küçülerek 2023 yılına girdi. Eximbank’ın sermayesi artırıldı. İhracatçının eser geliştirmeye ağırlaşacağı bir iklim oluşmalı, o yüzden bu adımların devamı gelmeli ve kaynak daha da artırılmalı. Son bir yılda dokumada 103 bini, hazır giyimdeyse 30 bini aşkın çalışan kesimden çıktı yahut çıkartıldı. Dokuma ve hazır giysi dalları, son yılların en berbat devrini geçiriyor. Emek ağır bölümlerde gerekli tedbirler alınmazsa kayıplar artar. Vergi dilimleri düşürülmeli, çalışanlar üzerindeki vergi sistemi yükü hafifletilmeli. Bu çalışanların refahını artıracaktır, TÜİK enflasyonu ile piyasa enflasyonu örtüşmüyor. Merkez Bankası faiz artışına devam ederse TL pahalanır. Böylelikle enflasyon gerileyebilir. GSYİH’den tarımın aldığı hisse yüzde 6’dan 3’e düştü. Bu tablo, üretmediğimiz takdirde besin enflasyonunun önüne geçemeyeceğimizin göstergesi, daha fazla katma kıymetli üretmeliyiz. Ulusal gelirden alınan hissenin artması için nitelikli iş gücü değerli. Meslek liselerine tartı vermeliyiz.
Türkiye’de derin bir yoksulluk yaşanıyor. Çalışanlar, emek ve emeği ile geçinenler, geniş halk katmaları bir müddettir enflasyon ve onun sonucu olarak hayat pahalılığının kıskacı altında. Pek çok ekonomistin paylaştığı bir görüş bu. Bu durum tarihte toplumsal patlamalara da neden olmuş bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Nasıl görüyorsunuz, neler yapılmalı?
ENAG’ın açıkladığı üzere Türkiye esasen 2020 yılından beri hiperenflasyon periyodu yaşıyor. Bu tablo uzun bir müddettir rasyonel değil, irrasyonel telaffuzlara nazaran iktisat siyaseti uygulandığının delilidir. Biz yeni hükümetten hem iş dünyası olarak hem Türk halkının refahı için milletlerarası normlara uygun iktisat siyasetleri bekliyoruz. Yabancı yatırımcının kuşkuları giderilmeli. Hukuksal taban bu kuşkuları gidermeli, inanç sağlanmalı, yatırım ve ihracatın sürdürülebilirliği için sağlıklı nakit akışı da hayati kıymete sahip. Hükümetten acil adım atmasını bekliyoruz.