İsrail ile Gazze ortasında yaşanan çatışmalar, dünyadaki tüm savaşlar üzere İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde ortaya çıkan karmaşık bir milletlerarası hukuk sistemi kapsamına giriyor.
Bu sistem, devletlerin askeri güç kullanmasını ve düşmanlıkların yürütülmesini düzenliyor.
Ancak günümüzde çabucak hemen her savaşta olduğu üzere şu anda Hamas ile İsrail devletinin aksiyonlarının yasallığı tartışılıyor.
Doğu Kudüs ve İsrail dahil işgal altındaki Filistin topraklarına ait Birleşmiş Milletler (BM) Bağımsız Milletlerarası Soruşturma Kurulu, 10 Ekim’de yaptığı açıklamada son günlerde her iki tarafta savaş hatalarının işlenmiş olabileceğine dair ispat bulunduğunu ve memleketler arası hukuku ihlal eden ve sivilleri gaye alan herkesin kabahatlerinden sorumlu tutulması gerektiğini söyledi.
Peki savaş durumlarında tarafların aksiyonlarını hangi yasalar ve mahkemeler denetliyor? Kanunlara İsrail taraf mı? Ne tıp davranışlar savaş kabahatleri kanununu ihlal edebilir?
ÇATIŞMAYI HANGİ YASALAR YÖNETİIYOR?
Dünyanın büyük bir kısmında kabul gören silahlı çatışma kuralları, tüm Birleşmiş Milletler (BM) üye devletleri tarafından onaylanan ve memleketler arası savaş cürümleri mahkemelerinin kararlarıyla desteklenen 1949 Cenevre Sözleşmesi’yle ortaya çıktı.
‘Silahlı Çatışma Hukuku’ yahut ‘Uluslararası İnsani Hukuku’ diye isimlendirilen bu hukuk sistemi, sivillere, askerlere ve savaş esirlerine yönelik muameleyi düzenleyen bir dizi mutabakattan oluşuyor.
Bu, Hamas üzere organize silahlı örgütleri kadar hükümetlerin de hareketlerini kapsıyor.
İsrail’deki hücumlarıyla Hamas’ın ve işgal altındaki Filistin topraklarına yönelik ataklarıyla İsrail’in savaş cürmü işlediği sav ediliyor.
Tarafların kendi ülkelerinde yargılanmaması halinde, Lahey’deki Memleketler arası Ceza Mahkemesi (ICC), devreye girebilecek tek memleketler arası hukuksal organ.
Yerel mahkemeler savaş cürümleri davalarında kozmik yargı yetkisini uygulayabilir fakat bunun kapsamı epey hudutlu.
Evrensel yargı yetkisi, bir devletin ulusal yargı sistemine, kendi topraklarında, kendi vatandaşları tarafından yahut kendi vatandaşlarına karşı işlenmemiş olsa bile muhakkak kabahatleri soruşturma imkanı veriyor.
ICC’nin kurulmasını sağlayan Roma Statüsü ise mahallî yetkililerin devreye girmek konusunda “isteksiz yahut yetersiz” olduğu durumlarda, mahkemeye üyelerinin topraklarında yahut üyelerin vatandaşları tarafından işlendiği tez edilen hataları soruşturma konusunda yasal yetki veriyor.
ICC, Salı günü yaptığı açıklamada tesirinin mevcut çatışmada işlenen mümkün cürümler için geçerli olduğunu ve kanıt toplamaya devam ettiğini söyledi.
KAYNAK,GETTY IMAGES
Fotoğraf altı yazısı, Gazze
ICC’NİN ROLÜ NE?
Uluslararası Ceza Mahkemesi, 2002 yılında Lahey’de kuruldu.
Mahkemenin 123 üye devletinde yahut bu devletlerin vatandaşları tarafından işlenen savaş kabahatleri, insanlığa karşı kabahatler ve soykırım konusunda yargı yetkisi var.
ICC, bu cürümlerin tamamını ‘vahşet suçu’ diye tanımlıyor.
Çin, ABD, Rusya, Hindistan ve Mısır da dahil olmak üzere dünyanın büyük güçlerinin birden fazla mahkemeye üye değil.
ICC, Filistin’i üye devlet olarak tanırken İsrail, mahkemenin yargı yetkisini reddediyor ve mahkemeyle resmi seviyede ilgi kurmuyor.
Sınırlı bir bütçe ve işçiye sahip olan ICC savcıları halihazırda Ukrayna, Afganistan, Sudan ve Myanmar üzere 17 hadiseyi inceliyor.
Reuters’a nazaran ICC, 2023 yılında Filistin topraklarındaki soruşturmalar için bütçesinden neredeyse 1 milyon euro ayırdı ve ek kaynak arıyor.
ICC, Mart 2021’den bu yana işgal altındaki Filistin topraklarında 2014’ten bu yana işlenen savaş cürmü ve insanlığa karşı cürüm argümanlarına ait soruşturma yürütüyor.
Henüz mahkemeden rastgele bir tutuklama kararı çıkarmadı.
ICC, elindeki kanıtların bir tarafın vahşet hatası işlediğine dair makul münasebetler oluşturduğuna inandığında tutuklama buyruğu verebiliyor.
KAYNAK,GETTY IMAGES
NE TIP AKSİYONLAR SAVAŞ KABAHATİ KABUL EDİLİYOR?
Cenevre Sözleşmesi’ne nazaran askeri maksatlara yönelik ataklar, milletlerarası hukuka orantılı olmalı. Yani bu hücumların çok seviyede sivil hayatına ve sivillerin eşyalarının kaybına neden olmamalı.
İsrail ile Hamas ortasında 7 Ekim’de başlayan çatışmalara ait İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW), sivillerin kasıtlı olarak gaye alınması, ayrım gözetmeyen roket akınları, sivillerin Filistinli silahlı kümeler tarafından rehin alınması, Gazze’de yüzlerce Filistinli’nin vefatına neden olan misilleme hava akınları ve İsrailli yetkililerin Gazze’ye uyguladığı ablukayı savaş kabahati diye niteliyor.
HRW İsrail ve Filistin Yöneticisi Omar Shakir, “Sivillerin taammüden öldürülmesi, rehin alma ve toplu cezalandırma, hiçbir münasebeti olmayan müthiş suçlar” tabirlerini kullandı.
Rehin alma, cinayet ve azap, Cenevre Kontratı kapsamında açıkça yasaklanmışken, İsrail’in yansısı de savaş kabahatleri soruşturmasına husus olabilir.
Salı günü İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant, 2,3 milyon kişinin yaşadığı Gazze Şeridi’ne besin ve yakıtın ulaşmasını engellemek için sıkı bir abluka uygulayacağını duyurarak BM yetkilileri ve insan hakları kümelerinin tenkitlerine amaç oldu.
İnsanlar için günlük hayatın halihazırda güç olduğu Gazze’de İsrail’in aldığı yeni kararın tehlikeli olduğu vurgulandı. “Son derece vahim” insani durumun “katlanarak kötüleşeceği” belirtildi.
Gallant ayrıyeten, İsrail’in Hamas’ı “yeryüzünden sileceğine” kelam verdi.
Gallant’ın duyurduğu abluka, Hamas’ın askeri gücünü baltalamaya yönelik yasal bir araç yerine sivilleri amaç alıyorsa yahut orantısız bulunuyorsa savaş kabahati olarak kabul edilebilir.
Öte yandan Hamas’ın İsrail’deki bir şenliğe yönelik hücumunda yaklaşık 260 kişi hayatını kaybetti.
Ayrıca Gazze sonu yakınındaki çeşiti Kibbutz topluluklarında çok sayıda sivilin silahlı Hamas üyeleri tarafından öldürüldüğü aktarıldı.
Uzmanlar bu aksiyonların savaş kabahatleri soruşturması kapsamında kesinlikle kıymetlendirilmesi gerektiğini vurguluyor.
İSRAİL’İN ‘KENDİNİ SAVUNMA HAKKI’
Hamas’ın İsrail’e saldırısının akabinde birçok ülke başkanı, İsrail’in kendini savunma hakkına sahip olduğunu söyledi.
7 Ekim akşamı Beyaz Saray’dan konuşan ABD Lideri Joe Biden da bu istikamette bir açıklama yaparak ABD’nin İsrail’e dayanağının “sağlam ve tereddütsüz” olduğunu tabir etti.
Geçtiğimiz günlerde Netanyahu ile görüşmesi hakkında bilgi veren Biden, “Hukuka uygun halde hareket ettiğimizde İsrail ve ABD üzere demokrasilerin daha güçlü ve daha inançlı olduğunu konuştuk” dedi.
Ancak İsrail’in abluka kararının akabinde Gazze’ye insani yardımın ulaştırılamadığı belirtiliyor.
Pazartesi günü açıklama yapan BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, İsrail’i askeri operasyonlarını yürütürken sivilleri ve sivil alt yapıyı muhafazaya ve memleketler arası hukuka uymaya çağırdı.
Guterres, İsrail’in Gazze’yi büsbütün kuşatmasından, besin, yakıt ve elektrik tedarikini kesmesinden “derin üzüntü” duyduğunu söyledi.