ANKARA – Hukuka dair inancın seçmenlerin büyük bölümünde zedelendiği değerlendirmeleri seçim periyodunda sıkça yapıldı. Yeni anayasa tartışmalarının lisana getirildiği süreçte Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) yapısı ve kararları da gündemde daima üst sıralarda yer aldı.
27’nci yasama periyodunda AYM’ye taşıdıkları 200’e yakın itirazın yarısının görüşüldüğünü, yüzde 60 oranında “kabul” kararı verildiğini hatırlatan anayasa profesörü ve CHP eski Milletvekili İbrahim Kaboğlu’yla konuştuk.
Anayasa Mahkemesi’nin siyasallaştığını söz eden ve son devirde verilen “kabul” kararlarını kıymetlendiren Kaboğlu’na nazaran “demokratik muhalefet” olarak nitelediği siyasi partiler seçim sürecinde hukuksal araçları kullanamadı. Partisinin, seçim barajının yüzde 7’ye düşürülmesi, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 3’üncü kere adaylığı üzere hususları AYM’ye taşımayı tercih etmediğini tabir eden Kaboğlu, “Bizimkiler, hukuksuzluğu topluma yansıtmak yerine eleştirdikleri iktidar yoluna kendilerini kaydırdılar” dedi.
‘AYM’NİN HER İPTAL KARARI BİZİ TESELLİ EDİYOR’
AYM’nin yapısından CHP’nin yapmadığı itirazlara, yeni anayasa tartışmalarından TİP Milletvekili Can Atalay’ın tutukluluğuna kadar birçok başlıkta İbrahim Kaboğlu’nun sorularımıza karşılıkları şu halde sıralandı:
Anayasa Mahkemesi’nin son devirde iptal kararları dikkat alımlı. CHP’nin AYM’ye taşıdığı birçok itiraza siz de katkı sundunuz. Bu iptal kararları bize ne anlatıyor?
İçinde bulunduğumuz ortam ve şartlar çerçevesinde AYM’nin vermiş olduğu her iptal kararı bizi teselli ediyor. Hukuk ismine, anayasa ismine teselli ediyor. 24 Haziran 2018’den başlayan ve 14 Mayıs 2023’te sonlanan 27’nci yasama periyodunda vermiş olduğumuz hukuk gayreti ismine sevindirici.
‘ANAYASA MAHKEMESİ’NE SİYASETİN MÜDAHALESİ VAR’
AYM’nin 60’ıncı yılını 27’nci yasama devrinde geride bıraktık. Son 10 yılda ve bilhassa son 5 yılda Anayasa Mahkemesi’ne siyasetin müdahalesi var. Şu anda vazife yapan üyelerin bütünü Türkiye’de hükümran olan siyasal çoğunluğun direkt atadığı, belirlediği ya da seçilmesinde belirleyici olduğu üyeler. Son örnekleri kamuoyu da biliyor. Örneğin İrfan Fidan Yargıtay’da vazife yapmadan İstanbul Başsavcılığı’ndan AYM’ye giren üye. Elden geldikçe siyasallaştırılan bir mahkeme. Anayasa Mahkemesi üyelerinin tümüne yakını AKP iktidarları tarafından belirlendi lakin çelişkili olan tarafı şu; AKP’nin kayıtsız şartsız ortağı Bahçeli en ağır tenkitleri Anayasa Mahkemesi’ne yönelten siyasal parti lideri oldu. Anayasa Mahkemesi tarihinde bu kadar ağır tenkit hiç yapılmamıştı.


‘MHP KARAR SÜRECİNDE DE BELİRLEYİCİ OLMAK İSTEDİ’
MHP Genel Lideri Devlet Bahçeli ve kurmaylarının devir dönem Anayasa Mahkemesi’ni amaç almasının temel motivasyonu sizce ne?
Bahçeli Anayasa Mahkemesi kararının mağduru olsa bir biçimde reaksiyonu anlaşılabilirdi. Örneğin Adalet ve Kalkınma Partisi tırnak içerisinde Anayasa Mahkemesi’nin ‘mağdurudur’. Bir üye daha oy verse Adalet ve Kalkınma Partisi kapatılmış olacaktı. MHP açısından bu türlü bir durum kelam konusu değil. Tam aksisi MHP ‘Şu partiye yaptırım uygula, HDP’yi kapat’ diyor. Cumhuriyet Başsavcısı büyük ölçüde MHP’nin bu teklifleri ve baskısı doğrultusunda iddianame hazırladı ve partiyi kapatma davası açıldı. Davanın açılmasında belirleyici olan MHP tıpkı vakitte karar sürecinde de belirleyici olmak istedi.
‘ANAYASA MAHKEMESİ’NİN VARLIK YOKLUK SAVAŞI’
Burada Anayasa Mahkemesi’nin varlık ve yokluk savaşı açığa çıktı. Şayet kararı bir parti genel lideri verecekse o vakit Anayasa Mahkemesi ne için var? Bir siyasal parti genel liderinin bu teşebbüsü zannediyorum Anayasa Mahkemesi üyelerinde hukuku daha çok sahiplenme isteği uyandırdı. Hukuku elden geldiğince minimum ölçüde de olsa sahiplenmenin ne kadar yaşamsal olduğu ihtarını verdi. Anayasa Mahkemesi’nin kararları açısından sanıyorum uyarıcı bir tesir yarattı.
‘KARARLAR SİYASETİN BASKISININ BİR YERE KADAR İŞLER GÖRECEĞİNİ ORTAYA KOYDU’
Seçimlerden evvel AYM Lideri Zühtü Arslan’ın yine seçilmesi süreci epeyce tartışmalıydı. Arslan’ın tekrar seçilmesinin iktidar kanadını kızdırdığı tezleri da gündeme gelmişti. Arslan’ın da vazife mühletinin dolmasına az bir vakit kaldı. Bu kararları buradan okuyabiliyor muyuz?
Anayasa Mahkemesi’nin bilhassa 27’nci yasama devrinde vermiş olduğu kararlar AYM’nin kısmen de olsa anayasayı sahiplendiği biçiminde yorumlanabilecek kararlardır. Lakin tıpkı vakitte kendi varlık nedenini kanıtlama kararlarıdır. Bu kararlar birebir vakitte siyasetin baskısının makul bir yere kadar işler göreceğini ortaya koydu. Daha evvelki Anayasa Mahkemesi Lideri seçiminde bir, iki oy alan aday olmuştur. Lakin İrfan Fidan’ın adaylığı, AYM’nin 60 yıllık tarihinde birinci olmuştur. “AYM’ye şimdi birkaç ay evvel geldin, misyon yapman gereken kurumda misyon yapmadan geldin” denilerek birinci olmuştur. Zühtü Arslan’ın misyon müddeti Ocak 2024’te sona erecek lakin hukuk ve AYM’nin saygınlığı ismine “Biz de buradayız” diyerek iradelerinin tezahürünü açığa çıkarmışlardır.
‘AYM ÜYELERİ ORTASINDA AYRIŞMA’
2019’de Anayasa Mahkemesi’nin vermiş olduğu ‘Barış Akademisyenleri’ kararındaki ayrışma Anayasa Mahkemesi’nde aslında bir tıp dönüşüm eşiği oluşturmuştur. Anayasa Mahkemesi’ne ondan sonra atanan üyeler çok daha siyasal niteliği besbelli üyeler olmuştur. Kararları incelediğimiz vakit Anayasa Mahkemesi’nin üyelerinin oy tercihinde bir ayrışma var. Hukuku, anayasayı sahiplenen AYM üyeleri ile hukuktan kaçan, kamu faydası ölçütlerinden kaçan AYM üyeleri olarak bir ayrışma kelam konusu.


‘YÜZDE 50’YE 50’
Son seçim sonuçları da neredeyse yarı yarıya toplumun da ikiye ayrıldığını gösteriyor. Sizin işaret ettiğiniz Anayasa Mahkemesi üyelerine benzeri bir durum toplumda da var.
Eşit şartlarda olmayan yarışın sonu yüzde 50 yüzde 50 üzere. Hukuk açıkça ihlal edilerek yürütülen müsabaka ortamı düşünüldüğünde yüzde 50’ye 50 üzere gözüküyor lakin sandığa gitmeyen ve başkaları dikkate alındığında toplumda hukuka olan inancın açık olduğu kendini gösteriyor. Anayasa Mahkemesi’ndeki ayrışma ile toplumsal ayrışma ortasında bir çeşit paralellik kurulabilir.
‘MAĞDURİYET YARATMAYALIM’
Şu da var; nasıl ki seçimler sırasında hukuku sonuna kadar kullanamadıysak… Nasıl kullanamadık? Mesela cumhurbaşkanı 3’üncü sefer aday oldu. Ben 3’üncü sefer aday olamaz dedim lakin partimiz daha çok “mağduriyet yaratmayalım” diye ona açıkça bir karşı çıkış siyasetini kamuoyuna yansıtmadı. Biz Anayasa Mahkemesi’ne müracaatlarda da kimi vakit emsal meşakkatlerle karşılaştık. “Anayasaya karşıt lakin sanki siyasal çıkar bakımından bunun üzerine fazla gitmesek mi” üzere tercihler ortaya çıktı. Buna rağmen çok büyük bir kısmını kurtardık. Anayasa Mahkemesi’ne gidilmemesi gerekenlerde istisnai olarak gidildi, elektronik ticaret kanununda olduğu üzere. O benden habersiz oldu zira siyasal beklentiler sonucu gidilmiş. Bana haber verilmeden gidilen tek müracaat o.
‘DAHA KUŞATMACI OLABİLİRDİK’
Mesela yüzde 7 barajı nedeniyle de “AYM’ye gitmemiz gerekir” demiştim. Siyasal oportinite bakımından parti siyaseti gitmeme istikametinde adım attı. Bu bir örnek. Ne için bunu örnek olarak belirttim? Parti içi gelişmeleri, sıkıntıları kamuoyuna yansıtmak için değil, şunun için; Anayasa Mahkemesi’nden hayli kıymetli sonuçlar elde ettik. Lakin daha tam kuşatmacı olabilirdik. Daha çok Anayasa Mahkemesi’ne yönelik hukuk ve kamu faydası konusunda yüzde yüz kararlılık gösterisinde bulunabilirdik.
‘HUKUKİ ARAÇLARI TAM OLARAK KULLANAMADIK’
Benzer formda tıpkı bu seçimler sırasında olduğu üzere türel araçları kullanamadık. Hukuksal araçlar neydi, üçüncü sefer adaylık, bakanlar aday olup istifa etmemesi, seçimlerin 35 gün öne alınması gibi… CHP olarak, demokratik muhalefet olarak nitelendirdiğim HDP, ÂLÂ Parti olarak tüzel araçlarımızı tam olarak kullanamadık.
‘BİZİMKİLER ELEŞTİRDİKLERİ İKTİDAR YOLUNA KENDİLERİNİ KAYDIRDILAR’
Eğer biz Anayasa Mahkemesi’ni tüzel açıdan daha kuşatıcı olabilseydik, toplum önünde yarıştığımız siyasal güce karşı hukuku daha güçlü bir biçimde işletebilseydik o vakit Anayasa Mahkemesi ile toplum ortasında daha direkt köprü kurulmuş olacaktı. “Biz Anayasa Mahkemesi’ne şu müracaatları yaptık, Anayasa Mahkemesi şu formda kararlar verdi” diye topluma daha direkt anlatabilirdik. Bizimkiler, bilhassa kendi partimden kelam ediyorum, hukuksuzluğu topluma yansıtmak yerine eleştirdikleri iktidar yoluna kendilerini kaydırdılar.
‘HUKUKU BİZ KULLANAMADIK’
Seçim sonuçlarıyla ortaya çıkan başarısızlıkta tüzel araçların kullanılamamasında, parti içerisinde buna dair bir direncin tesirli olduğunu mu söylüyorsunuz?
Evet bunu söylüyorum. Seçim sonuçlarıyla tekrar karşı taraf kazanabilirdi. Lakin sonuçlar farklı olurdu. Parlamentodaki çoğunluk 300’e yakın olabilirdi. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde hukuk işletilse tahminen kazanılabilirdi de. Oy farkı milyonlarla hesap edilmezdi, yüz binlerle edilirdi. Hukuku biz kullanamadık. Biz neden o kadar anayasa hazırlığına emek verdik? Neden geçmiş devir raporlarını hazırladık? “Bu idare anayasaya karşın anayasasızlaştırılmış bir süreçle Türkiye’yi yönetiyor, biz anayasaya dönüş sağlayacağız” dedik. Demek ki bizim maksadımız iktidar değil hukuk idi.
‘İYİ DÜŞÜNMEK LAZIMDI’
Buradaki maksatla aracı yeterli düşünmek lazımdı. Zafer Partisi’ne mi bakanlık verilecekti, ona mı verilecekti iktidar yarışıdır. Meğer bizim için değerli olan bakanlık değildi. Değerli olan Adalet Bakanı ve İçişleri Bakanı’nın Meclis önünde sorumlu olmasıdır. Biz onun için çalıştık. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem derken, güçlendirilmiş ve nitelikli parlamento olacaktı, nitelikli yasa yapacaktı. Hükümet ise, Bakanlar Heyeti ise Meclis önünde sorumlu olacaktı. Biz bütün gücümüzü buna yönlendirecektik. İbrahim Kaboğlu, Serkan Alan seçimden sonra ne olacak bunlar değerli değil. Kıymetli olan seçimden sonra biz Meclis’te çoğunluğu sağlayabilecek miyiz?
‘HEZİMETE UĞRADIK’
Seçimi kazanabilirdik yahut kaybedebilirdik sorusundan evvel gaye araç ilgisini rasyonel temellerden yapamadığımız için, bu türlü bir hezimet sonucunu elde ettik. Evet hezimete uğradık lakin bu hezimet ikinci bir olumsuzluğu, teslimiyeti beraberinde getirdi. Bu hezimette karşı tarafın hukuksuzluğu belirleyici oldu fakat bizim de hukuku kullanmak yerine iktidar iştahının depreşmesi belirleyici oldu.
‘MECLİS AÇILINCA ORTAYA ÇIKTI’
Seçimlerin öncesinde Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemi bilhassa çok konuştuk. Siz bu kavramın yerinin oluşturulamadığını tabir ediyorsunuz. Seçim periyodunda iktisadın yanında bilhassa muhalif seçmenin itirazı hukuk uygulamalarına dairdi. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemi bir daha ağzımıza alamayacak mıyız ve seçim periyodunda gündeme gelen hukuksuzluğa dair itirazlar sönümlenecek mi?
Bu soru için teşekkür ederim. Tam bilakis ne oldu? İçişleri Bakanlığı ve Hazine ve Maliye Bakanlığı değişimi bizim kesimde, tek kişi idaresine son vermek için ağır uğraş gösteren kesimde “Ne âlâ kurallar geliyor” biçiminde umutlar doğurdu. Bakanlık tercihinde giden ile gelen ortasında farklar var fakat şu görülmedi; Gelen bakan yeterli niyetli olabilir, evvelkileri aratmayabilir lakin hangi bağlamda karar verecekler? Hükümetin olmadığı, Bakanlar Kurulu’nun olmadığı, birinci ve son kelamın tek şahısta olduğu bir ortamda karar verecekler. Anayasaya uygun karar veremeyecekleri çok geçmeden Meclis açılınca ortaya çıktı. Şayet anayasaya uygun karar verme iradesi olsa ağır vergiler yerine geniş halk katmanlarının lehine düzenlemeler gelirdi. Ancak anayasanın uygulanması mümkün değil tesirli olan tek kişidir.


‘ANAYASA MAKSADI KAMPANYANIN MERKEZİNE OTURTULMADI’
Bizimkilerin burada yanlışı şu oldu; güya Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’i, “hükümetin basitçe kurulması düşürülmesinin sıkıntı olması” sürecine indirgediler. Seçim kampanyasında anayasa gayesi kampanyanın merkezine oturtulamadı. Demokratik anayasanın getireceği kurumlar, kurallar ve pahalar sistemi yerine “biz hükümeti daha kolay kuracağız ve siz de hükümeti daha sıkıntı düşüreceksiniz” söylemi indirgeyici telaffuzlar.
‘200 YASA VE CUMHURBAŞKANI KARARI’NI AYM’YE GÖTÜRDÜK’
Bazı kanunları Anayasa Mahkemesi’ne taşıma kararı alırken partiniz tarafından bunların reddedildiğini tabir ettiniz. Bugünlerde de vergilerle ilgili düzenlemeleri ana muhalefet partisi olduğu için CHP AYM’ye taşıyor. Bu süreçte daha şeffaf mı olunması gerekiyor?
Her götürdüğümüz maddeyi neden götürdüğümüzü gerekçelendiriyoruz. Neden götürmediklerimizi kamuoyu önünde dillendirmek zorundayız. 27’nci devirde yaklaşık 200 yasa ve Cumhurbaşkanı Kararı’nı AYM’ye götürdük. Anayasa Mahkemesi yasalar üzerine 50, Cumhurbaşkanı Kararı üzerine 42 karar verdi. Yarısına yakınına karar verdi. Gönül isterdi ki AYM büyük ölçüde karar versin. Ret ve kabul oranına baktığınız vakit yüzde 60’a yakın kabul oranı var. Bunlar beni sevindirmiyor, teselli ediyor. Şu hususları ne için götürdük neden götürmedik hususlarında saydam olmalıydık, bu siyasal nedenlerle olmadı. Zira partimizde siyaset yapıcılar kendilerini hukukun daha önünde görüyorlar. Siyaset ile hukuku, anayasa ile siyaseti birbirinden ayırıyorlar. Meğer siyaset anayasa çerçevesinde yapılırsa rasyonel olur. Biz esasen karşı tarafı eleştirdiğimiz nokta da bu.
‘ATI ÇALAN ÜSKÜDAR’I GEÇMİŞ OLUYOR’
Anayasa Mahkemesi’nin kararlarını incelediğimiz vakit orada da sorun görüyoruz. Anayasa Mahkemesi’nin gündemini anlamak mümkün değil. 7350 sayılı limanların 50 yıllığına daha ihalesiz kontratın uzatıldığı bir düzenleme yapan yasa AYM tarafından erken sayılabilecek bir periyotta, beş ayda’ iptal edildi. Lakin tıpkı düzenlemeyi AKP ve MHP çoğunluğu yine yaptı, biz yeniden AYM’ye götürdük. Ben AYM Lideri olsam onu öncelikli gündem unsuru yapardım. Zira iptal ettim. İptal ettiğim maddeyi düzenleme konusu yapıyor. Öte yandan Anayasa Mahkemesi çok geç karar veriyor. Şu anda ortadan 55 ay olmuş müracaat yapalı karar vermediği kanunlar var. Bu uzun bir mühlet. Bu tabiri sevmiyorum fakat, atı alan değil atı çalanmış; 17 ay sonra karar verince atı çalan Üsküdar’ı geçmiş oluyor.
‘KISMİ KARAR VERİYOR’
Anayasa Mahkemesi’nın bir başka uygulaması kısmi karar vermesi. Yani en azla yetiniyor. En son öğretmenlik meslek kanununda olduğu üzere. Yönetmelikle yapamazsın ancak kısmi karar veriyor. Dördüncü bir olumsuzluk ise AYM kararlarında dokuz aylık bir müddet tanıması. AKP- MHP çoğunluğu 9 ayın bitimine dokuz gün kala son dakika düzenlemesi yapıyor. Çabucak komiteye geliyor, genel konseye geliyor ve AYM kararlarına cevap verici düzenlemeden çok yasak savma, şeklen uyma düzenlemesi yapılıyor.
‘BAŞLICA EKSİKLİK YÜRÜRLÜKTEKİ ANAYASAYA BİLE HÜRMET DUYULMAMASI’
İktidar bir yandan da yeni anayasa daveti yapıyor. Mahallî seçimler yaklaştıkça bunun daha gündeme gelmesi bekleniyor. Siz yeni anayasa yerini öngörüyor musunuz?
Bir saati aşkın müddettir üzerine konuştuğumuz husus Anayasa Mahkemesi’nin kontrolüdür. Anayasa Mahkemesi’nin kontrolüne ait anayasada eksik de olsa kararlar var. Meclis çoğunluğu AKP-MHP koalisyonu anayasa kararlarını ihlal kıymetine yeni düzenlemeler yapıyor. Haliyle Anayasa Mahkemesi’nin kontrolü etkisiz kaldığı ölçüde hak ve özgürlükler ihlal ediliyor. Anayasa değişikliği gündeme getirildiği vakit şunu sormamız lazım; anayasadaki eksik nedir? Bugün en önemli eksikliğimiz yürürlükteki anayasaya bile hürmet duyulmamasıdır. Anayasada bugün hak ve özgürlükler demeti hayli geniş ve kapsamlı. Bugün eksik olan bu hak ve özgürlükleri teminat altına almaya el verişli bir erkler kurgusunun olmayışı, yasamanın yürütmenin güdümünde olması, yargının da siyaseten araçsallaştırması. Anayasa değişikliği yapılacaksa bu değişikliğin hak ve özgürlükleri garanti altına almaya yönelik yasama, yargı ve yürütme kurgusunun tekrar düşünülmesi, kurgulanmasıdır. Parti başkanlığıyla devlet başkanlığını destek edici bir değişiklik Türkiye’yi bugünküne nazaran daha bir uçuruma yuvarlar.
ATALAY BAŞVURUSU: YARGITAY ANAYASAYI İHLAL ETMİŞTİR
Tutuklu bulunan TİP Milletvekili Can Atalay’ın özgür bırakılmaması üzerine avukatları Anayasa Mahkemesi’ne müracaat yaptı. Sizin tabir ettiğiniz AYM’deki yavaşlık burada da karşımıza çıkabilir mi?
Bu mevzu Yargıtay’ın anayasaya nazaran karar vermesini gerekli kılan bir husus. Yargıtay’da bitmeliydi. Yargıtay sorumludur ve anayasayı ihlal etmiştir. Yargıtay 14’üncü maddeyi uygulayamaz, bu hususta Anayasa Mahkemesi’nin açık kararları var. Anayasa Mahkemesi mühlet bakımından bu mevzunun ivediliğini dikkate alarak isimli tatile girmeden karar vermelidir. Anayasa Mahkemesi’nin vereceği karar, daha evvel verdiği; Mustafa Balbay, Enis Berberoğlu, Ömer Faruk Gergerlioğlu kararlarıyla uyumlu olmalıdır. Can Atalay’ın derhal özgür bırakılması gerektiği, Meclis’teki misyonunu ifa edebileceği istikametinde bir karar vermesi gerekir. Aksi halde Yargıtay’ın yaptığı hem Anayasa Mahkemesi’ni hem de Yüksek Seçim Kurulu’nu yok saymaktır. Anayasa Mahkemesi’nin acil, evvelki kararlarıyla dengeli bir karar vermesini bekliyorum.