Evrim Deniz
Milattan evvel 7 binlerden beri daima yerleşim alanı olan Yüksekova, Asuriler, Nasuriler ve Kürtlere tanıklık etmiş. Dağları ve tabiatı nedeniyle olsa gerek, Kürtler buraya Gever diyor.
Yüksekova’nın kenarında Büyük Zap Suyu’nun bir kolu olan Nehil Çayı akıyor. Yüksek dağlar ile etrafı sarılı bu kentte yüzlerce çeşit bitki ve hayvan tipi mevcut. Kuzeyinde Van’ın Başkale ilçesi, doğusunda İran, güneyinde Irak ve batısında Hakkâri bulunuyor. Cilo ve İkiyaka dağlarının doruklarında yer alan Sat buzul gölleri, Cennet Cehennem Vadisi üzere birçok özel doğal hoşluğa sahip.
Bu dağların birçoklarına gitmek için müsaade almak gerekiyor lakin bu müsaade hiçbir vakit Yüksekova halkına verilmiyor. Onlarca köye ‘güvenli olmayan bölge’ ismi altında giriş yasak. İnsanın aklına şu soru düşüyor: “Bir kentte her şey yasak olur mu?”
2022 yılında Hakkari Valiliği Çukurca, Derecik, Şemdinli ve Yüksekova ilçelerinde yaklaşık 200 bölgenin koordinatlarını paylaşarak oraları ‘özel güvenlik bölgesi’ ilan etti. Bu alanların birçok halkın hayat alanı olan köyler ya da geçiş güzergahları. Bu alanların birçok artık çatışmalı bölge olmamasına karşın yasaklı.
‘İHTİŞAMLIDIR ZIRHLI ARAÇ, KENDİNDEN KÜÇÜKLERİ EZER GEÇER’
Doğal hoşlukların içinden Yüksekova kent merkezine gelmek insanı hayal kırıklığına uğratıyor. Her yerde yol çalışması, toz toprak içinde kent merkezi. Helikopterler güya daima havada, kentin üzerinde çeşit atıyorlar. Kent merkezinde TOMA’lar, kolluk kuvveti ve kalekollar insanı karşılıyor. Kentin tamamı bir askeri üs üzere.
Yüksekovalılarla Kürtçe konuşmaya başladığınızda çabucak bir yakınlık kuruluyor. Size kentle ilgili bildikleri tüm öyküleri samimiyetle anlatabilirler.
İpek Yolu Caddesi, Yüksekova’nın en meşhur caddesi. Çay içmek için oturduğumuz bir bahçede, Ahmet isimli bir esnaf ile sohbet ediyoruz. Uzunca bir yol olan İpek Yolu Caddesi’nde durmadan zırhlı araçlar geçiyor.
Caddeyi izlerken Ahmet, geçen zırhlı araçlara bakarak çok “İhtişamlı görünüyor değil mi?” diye soruyor, sonra devam ediyor konuşmaya: “Büyüktür, ihtişamlıdır zırhlı araç. Kendinden küçükleri görmez, ezer geçer. Kendini korur, bizi korumaz.”
“Daha geçen hafta bu caddede bulunan Hastane Kavşağı’nda bir çocuk katledildi” diye ortaya giriyor genç bir garson. Hatırlayan vardır tahminen 7 Haziran günü, Fazilet Aşkan isimli bir çocuk, uzman çavuşun kullandığı aracın çarpması sonucu hayatını kaybetmişti.
‘KALEKOL’
Seneler evvel Yüksekova’ya gelen bir gazeteci arkadaşımın, Yüksekova’ya gideceğimi öğrenince, “Mutlaka Şahin Zirvesi’ni gör” dediğini hatırlıyorum. Şahin Zirvesi yani gerçek ismiyle Musa Şîr Doruğu, tüm Yüksekova’yı görebileceğiniz en âlâ alan.
Fakat oraya gitmek istediğimi söyleyince arkadaşlarım oraya kalekol yapıldığını ve yasaklı alan olduğunu söylüyorlar. Eski ismi Musa Anter Parkı olan Şahin Doruğu, tekrar yıllar evvel ‘güvenlik’ gerekçesiyle yasaklanmıştı. Haberlerden okuduğum kadarıyla 2019 yılında Etraf ve Şehircilik Bakanı olan Murat Kurum, doruğun Millet Bahçesi olacağına dair kelam veriyor. Bu kelama karşın zirvede bir kalekol yapılıyor ve sivil insanların kullanamadığı bir alan haline getiriliyor.
‘TERÖRİZM’
Şemdinli’ye de gidiyorum. Yüksekova ile Şemdinli ortası bir saat lakin yolları insanı korkutan cinsten virajlara sahip. Kent merkezine varınca bir pasajda oturup dinleniyoruz.
Bu ortada pasaja, Şemdinli bölgesine özel olan kıyafet “ran û bergûz” giymiş yaşlı bir adam giriyor. Yanımdaki arkadaşlar dahil herkes ayağa kalkıyor. Tek tek herkesin selam verdiği yaşlı adamın senelerce cezaevinde kaldığını öğreneceğim.
Yaşlı adam Şemdinli ve Yüksekova’daki tarihi kalıntıları anlatıyor bana. Halkın verdiği çabayı ve kentin yarısının neden yasaklı olduğunu da anlatıyor. Devletin halka “terörist” demesine içerleniyor, gözleri doluyor, çayından bir yudum alıp, bana dönerek, “Bir kentin tamamı terörist olabilir mi hanım kızım? Bu kentte her şey yasak. Bu kentte dağlara gitmek yasak, bu kentte bir doruğa çıkıp kenti izlemek yasak, bu kentte göllere, ırmaklara gitmek yasak. Bu kentte her şey yasak. Ee, insan merak ediyor kızım, bir kentin hepsi teröristse orası artık teröristlerin değil midir?”
‘YASAK’
Herkesin lisanından düşmeyen bir Sad Gölleri var. Cilo Dağları’nda bulunan Sat buzul göllerinde bulunan altı bitki çeşidi, dünya üzerinde öbür hiçbir yerde yetişmiyor. Kuşağı tükenmekte olan ve diğer yerde yaşayamayan Urmiye semenderi üzere onlarca çeşit hayvan var.
Şemdinli yolundan dönerken dolmuşu kullanan adam, “Kızım, keşke orayı görebilsen” diye anlatmaya başlıyor Sat Gölleri’ni. Doğal hoşluklarından o kadar heyecanla bahsediyor ki hayret etmemek mümkün değil. “Sen gidebiliyor musun oraya?” diye soruyorum. Yıllardır gidemediğini söylüyor. Anlatırken yaşadığı heyecanın, göllere duyduğu hasretten kaynaklandığı anlaşılıyor.
Sat Göllerine gitmek için kaymakamlıktan ya da muhakkak karakollardan müsaade almam gerektiğini söylüyor. Nedenini sorduğumda, “Kızım kaç yıl önceydi, evvel ‘terör’ dediler, yasakladılar orayı. Oraya yakın köylerde doğan çocuklar senelerce göremediler köylerini. Sonra bir baktık ki yol yapılıyor oraya, anlamadık alışılmış nedenini” karşılığını verdi.
Dolmuşta bizimle seyahat yapan yaşlı bir adam direkt giriyor kelama: “Seneler sonra açıldı orası, ‘Terörden arındırılan Cilo Dağları’ diye de manşetler attılar gazetelere. Sevindik, en azından gidip görebileceğiz diye ancak özel müsaade gerektiğini söylediler. Nedenini de oranın ‘milli park’ olması ve korunması gerekmesi. İnsan sormaz mı kızım, devlet o kadar özel bir alana, bir cennet kesimine yol yaptı, kalekol yaptı, beton döktü lakin burada yaşayan halk mı oraya ziyan veriyor?”
Oysa valilik tarafından Sat Gölleri’nde “Doğa Festivali” yapıldığını okumuştum. “3 bin kişinin geldiği bu şenlikte rantçınlar ve yandaşlar dışında hiç Yüksekovalı yoktu” deniliyor.
Sat göllerine çıkmak için valilikten müsaade alabilmek mümkün mü?” diye soruyorum. Aldığım karşılık şaşırtmıyor beni: “Yandaşsanız ya da kayyımı tanıyorsanız müsaade verilir. Lakin onun dışında bizlere yasak orası.”
O vakit nitekim insanın aklına tek bir soru geliyor: “Bir kentte her şey yasak olabilir mi?”