Sivilceler, gözenekler ve cilt “kusurları” neredeyse herkesin bildiği ve yaşadığı, dünyanın en olağan durumu. Ama eksiksiz saçları, pürüzsüz ciltleri ve parıldayan beyaz dişleriyle takipçilerine gülümseyen toplumsal medya influencerlarının birden fazla ise “kusur” kabul etmiyor ve “kusurlar” yok ediliyor.
Yüz filtresi programları piyasası giderek büyürken bu uygulamaların son yıllarda yapabildikleri de artıyor. Bu uygulamalar sayesinde daha pürüzsüz bir ciltten daha kalın kaşlara, bir kişinin yüz yapısını değiştirmeye kadar neredeyse her şey mümkün.
Yapay hoşluk için yapay zeka
İsrail merkezli Lightricks şirketinin “FaceTune” uygulaması 200 milyondan fazla indirilirken, Tayvan’da üretilen “YouCam Makeup” ve Singapur’da geliştirilen “BeautyPlus” üzere rakip uygulamaların her biri 100 milyondan fazla kullanıcıya sahip.
Bundan birkaç yıl öncesine kadar misal uygulamalarla yalnızca fotoğrafı işlemek mümkün olabiliyordu. Fakat artık bu uygulamalar, kendi görüntülerini çeken insanların yüzlerini teknik açıdan o kadar hassas ve kapsamlı bir halde değiştiriyor ki, rötuş yapıldığını anlamak neredeyse imkansız hale geliyor.
Sosyal medya uygulaması Tiktok’ta Mart ayında kullanıma giren iki filtre, kullanıcılar ortasında büyük bir heyecan yarattı. Yapay zeka yardımıyla geliştirilen “Teenage Look” filtresi ile kullanıcılar olduklarından daha genç görünürken, “Bold Glamour” filtresi ile daha dolgun dudaklar, daha parlak gözler, ince bir burun ve kusursuz bir cilt görünümüne sahip oluyorlar.
Bu filtrelerin daha evvelki versiyonlarını kullananlar, başlarını farklı bir istikamete süratlice hareket ettirdiklerinde ya da yüzlerinin önünde ellerini salladıklarında, yanılgılarla karşılaşabiliyordu. Fakat son vakitlerde geliştirilen filtreler neredeyse “kusursuz.”
Bu filtrelerin tehlikesi
Bu üslup filtreler birebir vakitte siyah tenin daha açık bir renge dönüştürülmesi, beyaz tenin daha pembe görünmesi ve daha ince, muhakkak bir burun yapısını sunması üzere özellikleriyle, tek tip bir hoşluk algısını dayatıyor.
Frankfurt’taki Goethe Üniversitesi’nde dijital kültür ve tüketici estetiği alanında uzman olan, kültürel çalışmalar profesörü Katja Gunkel, “Ortaya çıkan bu estetik algısının sunumu hayli sorunlu zira filtreler birçok stereotipin toplamı” diyor. Gunkel, bu teknolojini çok yeni olmasına karşın sunduğu çeşitli rollerdeki klişelerin modasının çoktan geçtiğini belirtiyor. Gunkel, “Herkesin kullanabileceği son derece sıkıntılı filtreler var ve olağan ki bunların kullanılması için de büyük bir baskı mevcut” halinde konuşuyor.
Depresyon ve vücut algısı bozukluğu
Bu uygulamalar kullanıcılar için önemli ruhsal meseleleri ortaya çıkarma ihtimalini de beraberinde getiriyor. İngiliz sivil toplum kuruluşu YMCA tarafından yapılan bir araştırmaya nazaran, her üç gençten biri toplumsal medyada yaratılan hoşluk standartları nedeniyle kendisini baskıda altında hissediyor. İngiliz Gençlik Örgütü Girlguiding tarafından yapılan bir başka araştırmaya nazaran ise 11 ile 21 yaş aralığındaki kızların yaklaşık üçte biri filtresiz fotoğraflarını toplumsal medyada paylaşmıyor.
Paylaştığı görüntülerde hoşluk filtrelerine karşı çıkmasıyla bilinen YouTuber Silbi Varlsson, “Bu şeytanla oynanılan bir oyun” diyor ve ekliyor: “Bu filtreler aracılığıyla toplumsal ağlarda paylaşım yaptığımız anda, kalp ve beğeniler ile olumlu geri dönüş alıyoruz. Böylelikle bedenimiz dopamin salgılarken birebir vakitte kendimizi onaylanmış hissediyoruz.”
“Peki lakin beşerler filtresiz bir formda başka insanların içine çıkıp sivilcelerini, pigmentasyon lekelerini ya da koyu göz altı torbalarını gösterdiklerinde ne oluyor?” sorusunu soran Carlsson “Sosyal medya tarafından dış dünyaya kusursuz bir benlik yaratmak gayesiyle eğitiliyoruz ve bu da bizi yıpratıyor” diyor.
Bunun sonucunda ortaya çıkan tıbbi durumun ise artık bir ismi var: Özçekim (Selfie) ya da Snapchat vücut algısı bozukluğu. Bu, vücutlarında rastgele bir kusur olmamasına karşın, bedenlerinin kusurlu olduğuna inananların sahip olduğu psikolojik bir rahatsızlık. Filtrelenmiş özçekimlerin dayatılıp bir kural haline gelmesi birçok insanın özgüvenini olumsuz etkiliyor. Plastik yüz cerrahisi dergisi JAMA Facial Plastic Surgery‘e nazaran bu hoşluk mefkuresinin karşılanamaması hissi, depresyona bile neden olabiliyor.
Yasal düzenlemeler getiriliyor
Buna karşılık olarak birçok ülke filtre uygulamalarıyla ilgili yasal düzenlemelere başladı. Norveç ve İsrail’de toplumsal ağlarda reklam maksadıyla üretilmiş içerikler filtre kullandıkları takdirde bunu belirtmek zorundalar.
Fransa’da hazırlanan bir yasa tasarısında ise benzeri bir düzenlemenin fotoğraf ve görüntü paylaşımları için hayata geçirilmesi planlanıyor. Bununla birlikte, influencerların maddeyi ihlal etmesi halinde 300 bin euroya kadar para yahut altı ay mahpus cezası üzere uygulamalar öngörülüyor.
Birleşik Krallık’ta da buna misal yasal düzenlemelerin yapılması tartışılıyor.
Almanya’da şimdi bu cins filtrelere yönelik yasal bir düzenleme bulunmuyor. Geçen yıl YouTuber Carlsson, bu hususta yasal düzenlemeler yapılması için bir imza kampanyası başlattı.
Hamburg eyaleti Bilim, Araştırma ve Cinsiyet Eşitliğinden Sorumlu Senatör Katharina Fegebank başkanlığında geçen yıl toplanan Cinsiyet Eşitliği ve Bayan Bakanları Konferansı da reklamlarda ve toplumsal medyada manzaraların rötuşlanması halinde bunun belirtilmesinin mecburî olması istikametinde bir davet yaptı. Fakat federal seviyede hâlâ bu istikamette bir yasa tasarısı hazırlığı bulunmuyor.
Goethe Üniversitesi’nden Katja Gunkel, bu türlü bir düzenlemenin hayata geçmesi halinde bunu destekleyeceğini söylerken, bu bahiste özel ve kamusal olarak net bir ayrıma gidilmesinin kıymetine dikkat çekti: “Burada sadece ticari bölümden bahsediyoruz. Bunu özel hayatında selfie çeken beşerler için kullanamazsınız. Bu nasıl ve kim tarafından denetlenecek? Ben bunu sansür olarak nitelendiririm.”
Çocuk ve gençleri erken yaşta bilinçlendirmesi ve medya hünerlerinin güçlendirilmesi gerektiğini de kelamlarına ekleyen Gunkel, “Kapitalizm altında yaşıyoruz ve insanlara kendilerini daima iyileştirmeleri, bunun için muhakkak eserleri tüketmeleri yahut tıbbi müdahale üzere hizmetlerden yararlanmaları gerektiği hissinin verilmesi bu sistemde inanılmaz güzel işliyor” diyor.
“Neticede tüm bu sistem, tüketimin süratle devam etmesini sağlamak için tatmin olması imkansız olan bir yetersizlik hissinden besleniyor” diyen Gunkel, “Bu sebeple yapmamız gereken şu olabilir: Toplumsal medya kullanıcıları bu üslup görsellerle başa çıkmak için nasıl bir direnç ve itimat kazanabiliriz?” formunda konuşuyor.