MLSA’nın yayımladığı “Türkiye’de Gazetecilik: İnançta Hissetmiyorum” raporuna nazaran, gazetecilerin yarısı “Çünkü inançta değiliz. Zira her an bir gözaltı, tutuklama ile karşı karşıyayız” cevabı verdi. Rapora nazaran, gazetecilerin en çok şiddet uğradığı alanların başında saha; sonra da toplumsal medya geliyor. Gazetecilerin büyük kısmı yazdıkları ya da takip ettikleri haberler nedeniyle ya kolluk şiddetine uğruyor ya da devlet otoritelerine etiketlenerek gaye gösteriliyor. Gazetecilerin neredeyse tamamı şiddete karşı rastgele bir yaptırım yolu izlemeyi tercih etmiyor; en önemli münasebetleri ise “yargıya olan güvensizlik” oluyor. Dijital şiddete en çok maruz kalanlar ise LGBTİ+ ve bayan gazeteciler.
Rapora nazaran, gazetecilerin kimileri, “Gittiğim yerler için yakın arkadaşlarıma haber verme zaruriliği hissediyorum. Bulunduğum yeri paylaşıyorum ve mümkünse tek başıma gitmiyorum” karşılığını verdi. Dijital şiddetin boyutlarını da ortaya koyan rapora yansıyan ankette, bir gazeteci de, “Bir mühlet Twitter’a giremedim. Hâlâ çok linç edilen paylaşımların altında yazanları okuyamıyorum. Toplumsal medyada haberlerim dışında paylaşım yapmıyorum, yorum yapmıyorum, haberlere gelen taarruz usulündeki etkileşimleri de görmezden gelmeye çalışıyorum” dedi.
Gazeteciler en çok gözaltı, tutuklanma, işsizlik ve yargılanma korkusu taşıyor
Sonuçlara nazaran gazetecileri en çok kaygılandıran seçenek “gözaltı ve tutuklanma” oldu. Datalara nazaran gazetecilerin yüzde 70,2’si gözaltına alınma ya da tutuklanma ihtimali, yüzde 59,7’si işsizlik, yüzde 49,1’i ise yargılanma ihtimalinin gölgesinde çalışıyor. Bununla birlikte kendisini bayan, non-binary ya da trans olarak tanımlayan iştirakçilerin yüzde 44,4’ü cinsel şiddet, yüzde 44,4’ü de toplumsal cinsiyet temelli akınları potansiyel tehdit olarak görüyor. Öte yandan gazetecilerin yüzde 35,1’i de potansiyel zorluk ya da tehdit olarak “ırkçı saldırıları” gördüğünü söz etti.
10 gazeteciden 9’u inançta hissetmiyor
Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA) “Türkiye’de Gazetecilik: İnançta Hissetmiyorum” başlıklı raporunu yayınladı.
Gazeteci Elif Akgül ve Laura Kunzendorf tarafından hazırlanan, danışmanlığını gazeteci Deniz Tekin‘in yaptığı, editörlüğünü Ali Safa Korkut‘un üstelendiği anket kapsamındaki MLSA rapora nazaran, “Türkiye’de bir gazeteci olarak kendinizi inançta hissediyor musunuz?” sorusuna gazetecilerin yarısı “Hiç inançta hissetmiyorum”; 36,84’ü ise “Güvende hissetmiyorum” karşılığını verdi. Genel tabloya bakarsak ankete katılan her 10 gazeteciden neredeyse 9’u Türkiye’de mesleklerini icra ederken kendisini inançta hissetmiyor.
13 kentten toplam 57 gazeteciyle yapılan araştırma gösteriyor ki öncelikle gazetecilerin birden fazla Türkiye’de mesleklerini icra ederken kendilerini inançta hissetmiyor. Dahası, fizikî şiddet ve tehditlerin failleri dikkate alındığında gazetecilere yönelik şiddetin müsebbiplerinin birinci olarak kolluk ya da kamu otoriteleri üzere aslında gazetecileri müdafaası gereken kimseler olduğu görülüyor. Ayrıyeten, şiddete karşı rastgele bir yaptırım yolu izlemeyi tercih etmeyen gazetecilerin en önemli münasebetinin ise “yargıya olan güvensizlik” olduğu ortaya çıkıyor.
Hem fizikî hem de dijital şiddette karşı sistematik cezasızlık
MLSA tarafından Küresel Media Defence Fund programı altında UNESCO iştirakiyle “Gazetecilerin Güvenliği ve Cezasızlık Sorunu Aksiyon Planı” kapsamında yürütülen çalışmaya nazaran, gazetecilere yönelik tehdit, taciz, ısrarlı takip ve darp üzere fizikî şiddete biçimlerine Web 2.0 ile birlikte artan çevrimiçi akınlar da eklendi.
Gazetecilerin birçoklarının hem dijital hem de fizikî şiddet sorularında tekraren şiddete maruz kaldığını beyan etmesi, gazetecilere yönelik hem fizikî hem de dijital şiddette cezasızlığın sistematik bir sorun olduğunu gösteriyor.
En çok şiddete maruz kalınan alan saha
Özellikle kamera operatörü ya da foto muhabiri üzere bilfiil alanda çalışan gazetecilerin daha fazla şiddete uğradığını beyan etmesi de sokakta çalışma pratiğinin gazeteciler için inançlı olmadığını, bunun en temel gazetecilik faaliyetini yapılamaz hale getirdiğini ortaya koyuyor. Gazetecilerin, en çok şiddete maruz kaldıkları yer olarak sahayı göstermesi de bunu dayanaklar nitelikte. Bilhassa ankete Diyarbakır’dan katılan gazetecilerin tümünün son beş yılda fizikî şiddet ya da tehdide maruz kaldığını tabir etmesi, kent özelinde gazetecilerin ne kadar müdafaasız kaldığını gösteriyor.
EGM ve İçişleri Bakanlığı’nı hesapları etiketleniyor; gazeteciler gaye gösteriliyor
Tehdit, taciz, gaye gösterme, “doxxing” (kişisel bilgileri kamuya açık platformlarda yaymak), haber kaynaklarının ifşa edilmesi ve siber taarruzlar üzere çevrimiçi şiddet biçimleri, gazetecilerin en sık maruz kaldığı şiddet tipleri haline geldi. Bunların yanı sıra kamu otoritelerine ihbar, soruşturma, yargılama ya da Türkiye’de çok sık görülen, Emniyet Genel Müdürlüğü’nün ya da İçişleri Bakanı’nın toplumsal medya hesaplarını etiketleme üzere prosedürler de dijital alanda gazetecilerin maruz kaldığı şiddet biçimleri olarak öne çıkıyor.
Geçmişte sadece sokak, işyeri ya da saha üzere kamusal alanlarda tanıklık edilen şiddet, dijitalleşmenin tesiriyle gazetecilerin “cebine” kadar girdi ve bu kimselerin mahremiyet alanını da işgal etti. Gazetecilerin maruz kaldığı şiddetin önlenmesi şöyle dursun, faillerinin cezalandırılması açısından da tüzel ve pratik eksiklikler var.
Cezasızlık pratiği: Yargıya başvuran çok az Şiddete uğradığını tabir eden gazetecilerin yalnızca 18’i, yani yüzde 39,1’i şikayette bulunduğunu tabir etti. Şikayetçi olan 18 gazeteciden 13’ü savcılığa başvururken kimi iştirakçiler polise, patronlara yahut meslek kuruluşlarına şikayette bulunduklarını kaydetti. Savcılığa yapılan 13 şikayetten 10’u ise takipsizlikle sonuçlandı. Şikayetlerin büyük çoğunluğunun takipsizlikle sonuçlanmış olması, gazetecilere yönelik şiddet olaylarında yargıya sirayet eden cezasızlığın altını çiziyor.
|
Dijital şiddetin amacı kadınve LGBTİ+ gazeteciler Toplumsal cinsiyet eşitsizliği nedeniyle LGBTİ+ ve bayan gazetecilere uygulanan şiddet de gazetecilere yönelik hem fizikî hem de dijital şiddet başlıkları altında özel bir kategori olarak yer alıyor. LGBTİ+ gazetecilerin maruz kaldığı şiddet hakkında global ölçekte yahut Türkiye özelinde yapılmış araştırmalar yok. Lakin Birmingham Üniversitesi’ne bağlı Sir Lenny Henry Medya Çeşitliliği Merkezi’nin (Sir Lenny Henry Centre for Media Diversity at Birmingham University) İngiltere’deki LGBTİ+ gazetecilerle yaptığı bir araştırma var. 40 LGBTİ+ gazetecinin iştirakiyle yapılan araştırmada gazetecilerin yüzde 86’sı istismar ve tacize maruz kaldığını, yüzde 62’si ise şikayette bulunmadığını lisana getirdi.
Dijital şiddetin ise en büyük amaçlarından biri bayan gazeteciler. Münasebetiyle global çalışmalar da yüklü olarak bayan gazetecilere yönelik çevrimiçi şiddeti kapsıyor. Ankete katılan bayanların dörtte biri çevrimiçi şiddet yoluyla vefat tehdidi de dahil olmak üzere fizikî şiddete, yüzde 18’i ise cinsel şiddete maruz kaldığını söyledi. İştirakçilerin yüzde 13’ü, çocukları da dahil olmak üzere yakınlarının tehdit edildiğini, yüzde 15’i; manipüle edilmiş fotoğraf, görüntü yahut çalıntı görseller üzere görsel araçlarla, yüzde 48’i ise toplumsal medyadaki özel mesajlaşmaları kullanılarak çevrimiçi şiddete uğradığını tabir etti. |
“Gittiğim yeri haber veriyorum, şahsî bilgilerimi siliyorum, antidepresan kullanıyorum” Raporun “Genel Değerlendirme” başlığı altında ise gazetecilerin şiddet formlarına karşı ya da şiddetin sonuçlarından kurtulmak emelli tedbir alıp alamadığına dair sorular yer aldı. Gazetecilerin yüzde 38,6’sı daha evvel bir güvenlik eğitimine katıldığını beyan etti. Eğitim alınmamasına ait verilen karşılıklar ortasında ekonomik sebeplerin yanı sıra bu hususta bir farkındalığın ya da imkânın olmaması da yer aldı. İlgili soruya yanıt veren 25 gazeteciden 7’si ferdî güvenlikleri için rastgele bir tedbir almadıklarını tabir ederken verilen karşılıklar ortasında bilgisayar kamerasını kapatmak, güçlü şifre kullanmak, şahsî bilgilerini toplumsal medyadan silmek üzere dijital güvenlik tedbirleri de bulundu. Gazetecilerden biri ülkeyi terk ettiğini belirtirken bir başkası de “Gittiğim yerler için yakın arkadaşlarıma haber verme mecburiliği hissediyorum. Bulunduğum yeri paylaşıyorum ve mümkünse tek başıma gitmiyorum” karşılığını verdi. Mental sıhhat konusunda ilgili soruya yanıt veren 27 gazeteciden 5’i bu mevzuda adım atmadığını söylerken bunun münasebetleri ortasında genel olarak maddi imkânsızlıklar olduğu belirtildi. Adım atanların çoğunluğu ise spor ve fizikî antrenman yaptığını söyledi. 11 iştirakçi ruhsal dayanak aldığını kaydetti. Kimi iştirakçiler ayrıyeten profesyonel tertiplere katıldıklarını, arkadaşları ve meslektaşları ile fikir alışverişinde bulunduklarını yahut çalışmaya orta verdiklerini söz etti. Antidepresan aldığını söyleyenler oldu. |
|