MLSA’nın yayımladığı “Türkiye’de Gazetecilik: İnançta Hissetmiyorum” raporuna nazaran, 10 gazeteciden 9’u inançsız hissettiğini söyleyerek, “Çünkü her an bir gözaltı, tutuklama ile karşı karşıyayız” karşılığı verdi. Rapora nazaran, gazetecilerin en çok şiddete uğradığı alanların başında saha; sonra da toplumsal medya geliyor. Gazetecilerin büyük kısmı yazdıkları ya da takip ettikleri haberler nedeniyle ya kolluk şiddetine uğruyor ya da devlet otoritelerinin sayfalarına etiketlenerek amaç gösteriliyor. Gazetecilerin neredeyse tamamı şiddete karşı rastgele bir yaptırım yolu izlemeyi tercih etmiyor; esas münasebetleri ise “yargıya olan güvensizlik” oluyor. Dijital şiddete en çok maruz kalanlar ise LGBTİ+ ve bayan gazeteciler.
Rapora nazaran, gazetecilerin kimileri, “Gittiğim yerler için yakın arkadaşlarıma haber verme mecburiliği hissediyorum. Bulunduğum yeri paylaşıyorum ve mümkünse tek başıma gitmiyorum” yanıtını verdi. Dijital şiddetin boyutlarını da ortaya koyan rapora yansıyan ankette, bir gazeteci de, “Bir müddet Twitter’a giremedim. Hâlâ çok linç edilen paylaşımların altında yazanları okuyamıyorum. Toplumsal medyada haberlerim dışında paylaşım yapmıyorum, yorum yapmıyorum, haberlere gelen taarruz stilindeki etkileşimleri de görmezden gelmeye çalışıyorum” dedi.
Sonuçlara nazaran gazetecileri en çok kaygılandıran seçenek “gözaltı ve tutuklanma” oldu. Datalara nazaran gazetecilerin yüzde 70,2’si gözaltına alınma ya da tutuklanma ihtimali, yüzde 59,7’si işsizlik, yüzde 49,1’i ise yargılanma ihtimalinin gölgesinde çalışıyor. Bununla birlikte kendisini bayan, non-binary ya da trans olarak tanımlayan iştirakçilerin yüzde 44,4’ü cinsel şiddet, yüzde 44,4’ü de toplumsal cinsiyet temelli hücumları potansiyel tehdit olarak görüyor. Öte yandan gazetecilerin yüzde 35,1’i de potansiyel zorluk ya da tehdit olarak “ırkçı saldırıları” gördüğünü söz etti.
10 gazeteciden 9’u inançsız: En çok gözaltı, tutuklanma, işsizlik ve yargılanma telaşı taşınıyor
Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA) “Türkiye’de Gazetecilik: İnançta Hissetmiyorum” başlıklı raporunu yayınladı. Çalışma, MLSA tarafından Küresel Media Defence Fund programı altında UNESCO paydaşlığıyla “Gazetecilerin Güvenliği ve Cezasızlık Sorunu Aksiyon Planı” kapsamında yürütüldü.
Gazeteci Elif Akgül ve Laura Kunzendorf tarafından hazırlanan, danışmanlığını gazeteci Deniz Tekin‘in yaptığı, editörlüğünü Ali Safa Korkut‘un üstelendiği anket kapsamındaki MLSA raporuna nazaran, “Türkiye’de bir gazeteci olarak kendinizi inançta hissediyor musunuz?” sorusuna gazetecilerin yarısı “Hiç inançta hissetmiyorum”; 36,84’ü ise “Güvende hissetmiyorum” karşılığını verdi. Genel tabloya bakarsak ankete katılan her 10 gazeteciden neredeyse 9’u Türkiye’de mesleklerini icra ederken kendisini inançta hissetmiyor.
Türkiye Gazeteciler Sendikası’nın (TGS) 2022-2023 Basın Özgürlüğü Raporu’na nazaran son bir yılda en az 96 gazeteci fizikî hücuma uğradı, 43 gazeteci kelamlı olarak tehdit edildi. Mesleksel faaliyetlerinden dolayı soruşturma ya da yargılama sürecinde bulunan gazeteci sayısı ise bilinmiyor. Fakat MLSA’nın dava izleme datalarına nazaran, 1 Eylül 2021 ile 20 Temmuz 2022 isimli yılında Türkiye’de en az 318 gazeteci yargılandı. Bu gazetecilerin birden fazla terörle ilgili suçlamalara maruz kalırken kendilerine yöneltilen suçlamalara kanıt olarak ise haber, yazı, fotoğraf ve toplumsal medya paylaşımları gösterildi.
MLSA “Türkiye’de Gazetecilik: İnançta Hissetmiyorum” raporuna nazaran ise 13 kentten toplam 57 gazeteciyle yapılan araştırma gösteriyor ki öncelikle gazetecilerin birden fazla Türkiye’de mesleklerini icra ederken kendilerini inançta hissetmiyor. Dahası, fizikî şiddet ve tehditlerin failleri dikkate alındığında gazetecilere yönelik şiddetin müsebbiplerinin birinci olarak kolluk ya da kamu otoriteleri üzere aslında gazetecileri muhafazası gereken kimseler olduğu görülüyor. Ayrıyeten, şiddete karşı rastgele bir yaptırım yolu izlemeyi tercih etmeyen gazetecilerin en önemli münasebetinin ise “yargıya olan güvensizlik” olduğu ortaya çıkıyor.
Hem fizikî hem de dijital şiddette karşı sistematik cezasızlık
Gazetecilere yönelik tehdit, taciz, ısrarlı takip ve darp üzere fizikî şiddete biçimlerine Web 2.0 ile birlikte artan çevrimiçi akınlar da eklendi. Gazetecilerin birçoklarının hem dijital hem de fizikî şiddet sorularında tekraren şiddete maruz kaldığını beyan etmesi, gazetecilere yönelik hem fizikî hem de dijital şiddette cezasızlığın sistematik bir sorun olduğunu gösteriyor.
En çok şiddete maruz kalınan alan saha
Özellikle kamera operatörü ya da foto muhabiri üzere bilfiil alanda çalışan gazetecilerin daha fazla şiddete uğradığını beyan etmesi de sokakta çalışma pratiğinin gazeteciler için inançlı olmadığını, bunun en temel gazetecilik faaliyetini yapılamaz hale getirdiğini ortaya koyuyor. Gazetecilerin, en çok şiddete maruz kaldıkları yer olarak sahayı göstermesi de bunu dayanaklar nitelikte. Bilhassa ankete Diyarbakır’dan katılan gazetecilerin tümünün son beş yılda fizikî şiddet ya da tehdide maruz kaldığını söz etmesi, kent özelinde gazetecilerin ne kadar müdafaasız kaldığını gösteriyor.
EGM ve İçişleri Bakanlığı’nın hesapları etiketleniyor; gazeteciler gaye gösteriliyor
Tehdit, taciz, maksat gösterme, “doxxing” (kişisel bilgileri kamuya açık platformlarda yaymak), haber kaynaklarının ifşa edilmesi ve siber akınlar üzere çevrimiçi şiddet biçimleri, gazetecilerin en sık maruz kaldığı şiddet çeşitleri haline geldi. Bunların yanı sıra kamu otoritelerine ihbar, soruşturma, yargılama ya da Türkiye’de çok sık görülen, Emniyet Genel Müdürlüğü’nün (EGM) ya da İçişleri Bakanı’nın toplumsal medya hesaplarını etiketleme üzere metotlar de dijital alanda gazetecilerin maruz kaldığı şiddet biçimleri olarak öne çıkıyor.
Geçmişte sırf sokak, işyeri ya da saha üzere kamusal alanlarda tanıklık edilen şiddet, dijitalleşmenin tesiriyle gazetecilerin “cebine” kadar girdi ve bu kimselerin mahremiyet alanını da işgal etti. Gazetecilerin maruz kaldığı şiddetin önlenmesi şöyle dursun, faillerinin cezalandırılması açısından da tüzel ve pratik eksiklikler var.
Cezasızlık pratiği: Yargıya başvuran çok az Şiddete uğradığını söz eden gazetecilerin yalnızca 18’i, yani yüzde 39,1’i şikayette bulunduğunu söz etti. Şikayetçi olan 18 gazeteciden 13’ü savcılığa başvururken kimi iştirakçiler polise, patronlara yahut meslek kuruluşlarına şikayette bulunduklarını kaydetti. Savcılığa yapılan 13 şikayetten 10’u ise takipsizlikle sonuçlandı. Şikayetlerin büyük çoğunluğunun takipsizlikle sonuçlanmış olması, gazetecilere yönelik şiddet hadiselerinde yargıya sirayet eden cezasızlığın altını çiziyor.
|
Dijital şiddetin gayesi bayan ve LGBTİ+ gazeteciler Toplumsal cinsiyet eşitsizliği nedeniyle LGBTİ+ ve bayan gazetecilere uygulanan şiddet de gazetecilere yönelik hem fizikî hem de dijital şiddet başlıkları altında özel bir kategori olarak yer alıyor. LGBTİ+ gazetecilerin maruz kaldığı şiddet hakkında global ölçekte yahut Türkiye özelinde yapılmış araştırmalar yok. Fakat Birmingham Üniversitesi’ne bağlı Sir Lenny Henry Medya Çeşitliliği Merkezi’nin (Sir Lenny Henry Centre for Media Diversity at Birmingham University) İngiltere’deki LGBTİ+ gazetecilerle yaptığı bir araştırma var. 40 LGBTİ+ gazetecinin iştirakiyle yapılan araştırmada gazetecilerin yüzde 86’sı istismar ve tacize maruz kaldığını, yüzde 62’si ise şikayette bulunmadığını lisana getirdi.
Dijital şiddetin ise en büyük amaçlarından biri bayan gazeteciler. Hasebiyle global çalışmalar da yüklü olarak bayan gazetecilere yönelik çevrimiçi şiddeti kapsıyor. Ankete katılan bayanların dörtte biri çevrimiçi şiddet yoluyla mevt tehdidi de dahil olmak üzere fizikî şiddete, yüzde 18’i ise cinsel şiddete maruz kaldığını söyledi. İştirakçilerin yüzde 13’ü, çocukları da dahil olmak üzere yakınlarının tehdit edildiğini, yüzde 15’i; manipüle edilmiş fotoğraf, görüntü yahut çalıntı görseller üzere görsel araçlarla, yüzde 48’i ise toplumsal medyadaki özel mesajlaşmaları kullanılarak çevrimiçi şiddete uğradığını tabir etti. |
“Gittiğim yeri haber veriyorum, ferdî bilgilerimi siliyorum, antidepresan kullanıyorum” Raporun “Genel Değerlendirme” başlığı altında ise gazetecilerin şiddet formlarına karşı ya da şiddetin sonuçlarından kurtulmak maksatlı tedbir alıp alamadığına dair sorular yer aldı. Gazetecilerin yüzde 38,6’sı daha evvel bir güvenlik eğitimine katıldığını beyan etti. Eğitim alınmamasına ait verilen karşılıklar ortasında ekonomik sebeplerin yanı sıra bu bahiste bir farkındalığın ya da imkânın olmaması da yer aldı. İlgili soruya yanıt veren 25 gazeteciden 7’si ferdî güvenlikleri için rastgele bir tedbir almadıklarını söz ederken verilen karşılıklar ortasında bilgisayar kamerasını kapatmak, güçlü şifre kullanmak, ferdî datalarını toplumsal medyadan silmek üzere dijital güvenlik tedbirleri de bulundu. Gazetecilerden biri ülkeyi terk ettiğini belirtirken bir başkası de “Gittiğim yerler için yakın arkadaşlarıma haber verme mecburiliği hissediyorum. Bulunduğum yeri paylaşıyorum ve mümkünse tek başıma gitmiyorum” yanıtını verdi. Mental sıhhat konusunda ilgili soruya karşılık veren 27 gazeteciden 5’i bu mevzuda adım atmadığını söylerken bunun münasebetleri ortasında genel olarak maddi imkânsızlıklar olduğu belirtildi. Adım atanların çoğunluğu ise spor ve fizikî idman yaptığını söyledi. 11 iştirakçi ruhsal dayanak aldığını kaydetti. Birtakım iştirakçiler ayrıyeten profesyonel tertiplere katıldıklarını, arkadaşları ve meslektaşları ile fikir alışverişinde bulunduklarını yahut çalışmaya orta verdiklerini söz etti. Antidepresan aldığını söyleyenler oldu. |
Öne çıkan bulgular
|