Belin Benezra Yensarfati
Uzun mu uzun saçlı üç yaşındaki oğlumla sokakta hava almaya çıkmış yürüyorduk. Birden, yüksek bir ses ile “Aa ne kadar hoş bir kız bu”diyerek orta yaşlı bir bayan yanımıza yanaştı. Kısık sesle, biraz da ne yapacağımı bilmez bir halde, “Şey, o bir oğlan çocuğu” deyiverdim. Pekala bayan durur mu, yapıştırdı karşılığı. “Böyle uzun saçlı erkek mi olurmuş” dedi. Pusetten yükselen oğlum, bayana gerçek bir atak yaptı ve şöyle bağırdı: “Fasa Fiso”(1). Valla palavra yok, içimin yağları eridi. Fasa Fiso nedir bilmiyor musunuz? Gelin anlatayım. Ancak evvel bu öyküyü unutmamanızı rica ediyorum, bu yazının sonunda benim de Şubadap Çocuk kümesinden bu hususta bir isteğim olacak çünkü!
‘Fasa Fiso’ demek, saçma sapan şeyler demek. Neler var neler bu fasa fiso kümesine giren; oğlanlar yemek yapamazmış, kızlar maçta gol atamazmış, oğlanlar saç uzatamazmış, kızlar çivi çakmazmış, oğlanlar hiç ağlayamazmış… Bugünün çocukları bu fasa fisoların farkında ve bugünün ebeveynleri de bu faso fisoların şuurunda olarak çocuklarını yetiştirmeye çalışıyorlar. ‘Fasa Fiso’, Şubadap Çocuk kümesinin en çok dinlenen ve bence gerçek hayatta en çok karşılığını bulan müziklerinden biri. Şubadap Çocuk da 2013 yılında İzmir’de kurulan ve yalnızca çocuk müzikleri besteleyen bir müzik kümesi.
Bir sosyolog, akademisyen ve eğitici olarak alanda, üniversitede, okulda, farklı yaşlardaki bireylere; toplumsal cinsiyet, eleştirel niyet ve hak temelli yaklaşım bahislerinin nasıl anlatılacağına dair uzun yıllardır baş patlatan biriyim. Tek bir müzik ile üç yaşındaki bir çocukta bu kadar yer edebilmiş ve somut uygulayabilme marifeti yaratmış bir müzik karşısında duyduğum heyecan da büyük oldu haliyle.
ŞUBADAP ÇOCUK’UN TOPLUMSAL İLETİLERİ BAĞIRDIĞI ŞARKILARI
Özellikle sınıfta ve konutta soyut kavramları ve toplumsal problemleri anlatmak konusunda, bunları gündeme getirme konusunda dert yaşıyorsanız, bu hususları konuşabilmek için daha çok alana gereksiniminiz oluyorsa, bu kümenin, didaktik olmayan bir halla, toplumsal bildirileri bağırabildiği müzikleri var. Ayrıyeten bunu yaparken, tek bir gaye kitleye de seslenmiyorlar. Sizi, dinledikçe daha katmanlı olduğunu anladığınız müzikler silsilesi ile buluşturuyorlar. İletisini hem çocuğa hem ebeveyne ya da bakım verene hem de topluma verebiliyorlar. Şarkıyı, katman katman muhtaçlığına nazaran açabiliyor ve işleyebiliyorsunuz. İsterseniz ‘Çekirdeksiz Domates'(2) müziği, meskende yüzlerce tekrara alıp iki yaşındaki çocuğunuzu uyuturken dinlediğiniz, o çocuğu çok yakalayan melodisi ve komik kıssası ile size eşlik edebilir. İsterseniz az daha aklı erebilen, bilişsel kapasitesi yükselmiş çocuğa kitabını okuyup laboratuvarda insanların domatesin çekirdeklerini nasıl çaldıklarını anlatabilirsiniz. Daha da ileri gitmek isterseniz, biraz daha büyük bir yaş kümesine GDO’dan girip iklim krizine varacağınız bir konuşmanın penceresini aralayabilirsiniz! Bu emektir, bu ince ince işlemektir! Bugün pak içeriği ve parmak sallamayan bir yerden çocuğa seslenen üslubu ile hem çocuğun hem de yetişkinin dikkatini çekebilen bu üretime, dünyanın süratle gitmekte olduğu duruma bakılırsa hepimizin muhtaçlığı var.
Şubadap Çocuk ile bir öğretmen eğitimi sırasında birebir tanışma fırsatı buldum. Nasıl bir üretim çarkının içinde olduklarını yakından diledim. Kümesi üç başlıkta anlatmaya çalışacağım fakat evvel benim için kıymetli bir noktayı öne çıkarmak isterim. Bilhassa bu üç başlığın da nasıl bir halde çocuk iştirakinin ön plana alınarak, demokratik ve yetişkincilikten uzak bir halla yapıldığının altını çizerek başlamak isterim. Hani o çok klişeleşmiş olan “çocuğun göz hizasına inin” sloganını alıp yalnızca eğilmekle kalmıyorlar, birebir vakitte tüm farklılıklarıyla çocukların elinden tutarak merkeze yerleştiriyorlar. Onların tabiriyle de çocuklardaki bu çeşitlilik ve kişisel farklılıklar, onlara bakışlarında hiçbir fark(3) yaratmıyor. Hiyerarşik olarak ebeveyni, öğretmeni, bakım vereni üst konumlayan bakış açısına adeta meydan okuyorlar. Ayrıyeten, bu öznelerle ve çocuklarla ördükleri bu öğrenme yoldaşlığının da hiyerarşiyi kırdığına inançları sonsuz.
Birincisi, iddia de edilebileceği üzere tüm malzemelerinin üretim etabına bakmak olacak. Neler mi var bu üretilenlerin içinde? Kırk beş adet tematik müzik, yedi adet albüm, yayımlanmış dokuz adet öykü kitabı, Şubadap Çocuk Nota kitabı, herkese açık bir telefon uygulaması ve son olarak yeni çıkardıkları öğretmen aktiflik kitabı. Bu bir takım işi ama başınızda canlandırdığınız üzere sahnede gördüğümüz yaklaşık altı kişilik ya da sahne gerisindekilerle birlikte olan bir takımın işi değil. Takım, onlar için daha geniş bir kitleyi tabir ediyor. Üretim sürecine, çocukları, ebeveynleri, okulları, muhakkak toplumsal medya ağları üzerinden ulaştıkları öğretmenleri ve müzisyenleri de dahil ediyorlar. Müziğin konusundan kelamına, melodisinden bestesine kadar bu süreci ortak bir halde örüyorlar. Bitmemiş olan yeni müzik, bu kümeler ortasında gidip geliyor ve son haline ulaşana kadar tüm çocukların katkısına açılıyor. Bununla da kalmıyor ve son evrede çocuk korosunu stüdyoya sokup şarkıyı da beraberce kaydediyorlar. Bu dünyada çocuklara, onların yaratıcılıklarına ve akıllarına ne kadar güvenilmiyorsa onlar her adımda tam aksisini icra ediyorlar. Bir üretim süreci ne kadar demokratik olabilir üzerine her gün daha fazla baş yoruyorlar.
ŞARKILAR, ‘PAYLAŞMAK İSTEYEN HERKESİN, TİCARİLEŞTİRMEK İSTEYEN HİÇ KİMSENİN’
İkinci olarak tüketim ya da onların lisanıyla bu işin dolanımını nasıl mümkün kılıyorlar? Öncelikle birtakım temel unsurlar üzerinden süreci yürütüyorlar ve bu prensiplerin en başında kâr hedefi gütmemek ve kolektif uğraş geliyor. Şubadap, müzikleri için “copyright” yerine “copyleft” telaffuzunu kullanıyor ve bunu şöyle özetliyor: Bu müzikler, ‘Paylaşmak isteyen herkesin, ticarileştirmek isteyen hiç kimsenin’. Kitaplarına açık kaynak olarak kendi sitelerinden ulaşmanız mümkün, tıpkı vakitte müziklerini fiyatsız olarak indirebildiğiniz telefon uygulaması üzerinden dinleyebilmeniz de. Bir öbür çocuklarla buluştukları yer ise doğal ki konserler ve bu hususta da küme olarak kimi prensipleri var. Her aktiflikte katiyen sponsor almadan çalışıyorlar ve konser yerlerini seçerken de farklı bir itinaya sahipler. Mesela, bugün Şubadap’ı rastgele bir AVM’de müzik söylerken görmeniz mümkün değil. Bunun yanında, ulaştıkları çocukların geldikleri ekonomik, toplumsal, kültürel altyapıları birbirlerinden çok farklılaşmakta ve hepsini müzik çatısı altında bir ortaya getirmeyi de başarmış durumdalar.
Herhalde şu vakte kadar onun üzerinde konserlerine gitmiş bir yetişkin olarak size de sormak isterim: Siz hiç çocuk konserinde dans eden yetişkinler gördünüz mü? Ben gördüm, hem de defalarca! Küme neredeyse her müziğe kişinin yaşı fark etmeksizin eşlik ettirmenin yolunu keşfetmiş. Gerek vücut perküsyonu ile gerek ritim tutarak, bazen de müziğin nakaratına eşlik ettirerek… Her müziğin girişinde, hem çocuğa hem yetişkine bir ileti vermenin, göz kırpmanın da yolunu bulmuşlar. Konserin en sonunda çaldıkları ‘Özgürlük'(4) müziğiyle, daima birlikte bir sağa bir sola, bir geriye bir üst bakarak her birimizin çocuklarımız için daha özgür bir dünya hayal ettiği de bir gerçek. En hoşu de ne biliyor musunuz? O konser salonundaki tüm işçilere selam çakmadan o sahneden inmiyorlar! Zira “emek demek ne demek”(5) en çok da onlar deneyimliyorlar ve size de bu iletisi tertemiz geçiriyorlar. En temel motivasyonları onların tabiriyle, nihayetinde eşit ve özgür bir dünya isteği.
‘PARASIZ LAKİN EMEKSİZ DEĞİL’
Konserleri, telefon uygulamalarını, kitaplarını bir kenara koyalım, bence en kıymetlisi, çocuklarla ve öğretmenlerle de en temasta oldukları an, yani Türkiye genelinde çıktıkları turneler. Kendilerine ilişkin bir minibüs ile kısıtlı imkanlarla İzmir’den yola çıkıyorlar ve şu sloganı da ağızlarından eksik etmiyorlar: “Parasız lakin emeksiz değil”. Öncelikle, öğretmenlerle kurdukları irtibat ağından ve kendilerine ulaşan okullardan bir rota belirliyorlar. Yaklaşık olarak tüm günü bir okulda geçirecek formda başlıyorlar yol almaya. Şu ana kadar on turneye çıkıp on binlerce çocuğa ulaştılar. Hatta kimi turnelerin belgesellerini bile çekmişler. Pekala ne demek bu “Parasız fakat emeksiz değil”? Rotaya koydukları okuldan, oraya varmadan yaklaşık bir ay evvel tek bir talepte bulunuyorlar. Öğretmenlerden, sınıflardaki çocukların Şubadap müzikleri ile tanışmasını ve bu müzikler üzerine konuşup baş yormalarını istiyorlar.
Oraya vardıklarında kıymetle üzerinde durdukları birkaç adım var. Birincisi, öğretmenler odası toplantısı almak -ki bunun için yaratılmış gereçleri bile var. İkincisi, lokal halk ile bütünleşik davranmak ve mümkün ise barınma muhtaçlıklarını dayanışma ağı içinde görmek. Üçüncüsü, mümkün olduğu kadar çok sınıfa girmek ve çocuklarla birebir temasta bulunmak. Son olarak da, gittikleri okula, okulun içinde bulunan öbür kıymetli köşelerin yanına yaratıcısının çocuklar olduğu bir Şubadap köşesi armağan ediyorlar.
Son olarak, bir gün yolunuz İzmir’e düşerse şayet, sekiz yıldır her yaz gerçekleştirilen Klasik Harmandalı Çocuk Şenliği’ne de bir uğrayın derim. Tüm grup sene içerisinde Harmandalı Kültür ve Sanat Derneği’nin de ortak çalışmasıyla, mahalledeki çocuklarla çalışıp kurdukları çocuk korosunu sahnede ağırlıyor, tüm mahallede çalgılarla çengilerle ve alışılmış ki çocuklarla kocaman bir çeşit atıyorlar, bunun da ismine “Şalala” diyorlar. Her bir adımı tekrar çocuklarla birlikte tasarlanıp hazırlanmış bu aktiflikte, çokça “Mahallede şenlik var!” diye bağırmayı da ihmal etmeyin.
‘ŞUBADAP’I DUYMAYAN KALMASIN’
Grup, 18-25 Aralık 2023’te toplumsal medyada “Şubadap’ı duymayan kalmasın” kampanyası ile yine kendilerini tanıtmaya, daha çok duyulmaya, daha fazla konuta ve okula girmeye niyet ettiler. Bu bildirisi buradan ben de tekrar etmek isterim. Sevgili öğretmenler, sevgili ebeveynler ve çocuklara bakım verenler, duymayan kalmasın, Şubadap Çocuk burada, bizimle, ulaşılması en kolay yerde!
Yazıyı bitirirken, başta anlattığım oğlum ve ‘Faso Fiso’ müziğinin öyküsünü unutmadınız değil mi? Bir ebeveyn olarak öbür bir derdim daha var sevgili Şubadap Çocuk! Bu minicik, biricik çocuk vücutlarının yalnızca çocuklara ilişkin olduğunu anlattığınız bir müzik da yapar mısınız, bilhassa biz vakit zaman hudut bilmez yetişkinler için?
Dipnotlar:
1. 2019 yılı “Hayal et” albümünden bir müzik.
2. 2016 yılı “Gökyüzü kimin?” albümünden bir müzik.
3. 2020 yılı “Hey buraya baksanıza” albümünden “Ne fark eder ki” müziği.
4. 2017 yılı “Dersler uzun teneffüsler kısa” albümünden bir şarkı
5. 2020 yılı “Hey buraya baksanıza” albümünden bir şarkı
