Hamas’ın Gazze’den başlattığı atak İsrail’de her açıdan büyük travma yarattı.
Hamas’ın bu kadar büyük hazırlığının nasıl olup da İsrail servislerince fark edilemediği, yapıldığı ileri sürülen ihbarların niçin ciddiye alınmadığı ve İsrail ordusunun nasıl bu kadar hazırlıksız olduğu sorgulanıyor. İsrail, hava üstünlüğü ve teknolojik imkânlarına fazla güvenmiş, önlemi elden bırakmış ve dikkatleri diğer yerlere vermiş.
Netanyahu, Hamas’ın hiçbir provokasyon olmadan, durduk yerde bu yırtıcı saldırıyı yaptığını söylüyor. Halbuki, Filistin 70 yılı aşkın müddettir işgal altında. İsrailliler Filistinlilerin kutsallarının üzerinde yürüyorlar. Filistinliler öldürülüyor ve milletlerarası topluluğun kılı kıpırdamıyor. Çok sağcı İsrail hükümeti iki devletli tahlili rafa kaldırdı, hatta çöpe attı.
‘AÇIK HAVA HAPİSHANESİ’
Gazze kuşatma altında ve beşerler dünyanın en büyük açık hava hapishanesi olarak isimlendirilen bir bölgesinde en güç şartlar altında yaşamaya mahkûm edilmiş. Bu kadar horlanan, aşağılanan ve acıya maruz bırakılan bir toplumdan bu türlü bir reaksiyonun doğmasına şaşmamalı. Filistinlilerden bir noktada bir reaksiyon bekleniyordu fakat intihar akınları, bombalama üzere daha bilindik, klasik metotlar.
Bu çapta bir hücum beklenmiyordu. Hamas ve İslami Cihad, bugüne kadar yapılmamış ve yapılabileceği düşünülmeyen bir akın gerçekleştirdi. Bu savaşta her iki toplumdaki bölünmeler, olayların seyrini etkiledi. İsrail tarafında, oldukça bir vakittir, Ortodoks Museviler ve radikal etnik milliyetçiler ile merkez sağ ve merkez solunu oluşturduğu kesitler ortasında çok büyük bir polarizasyon yaşanıyordu. Güvenlik servislerinin ve ordunun da bu ortamda olumsuz istikamette etkilendiği söyleniyor. Filistin tarafında ise Hamas ile El Fetih ortasında tansiyon tesirli oluyor. Hamas’ın dışındaki Filistinli kümeler, yani El Fetih, yeni kuşak Filistinli direnişçiler ve İsrailli Araplardan Hamas’ın umduğu ayaklanma, silahlı iştirak gelmedi.
Uluslararası topluluğun tavrına gelince; ABD ve Batı İsrail’in yanında yer aldı. ABD hem uçak gemisi ve refakatçi gemilerden oluşan bir filo gönderdi, hem Dışişleri Bakanı Blinken İsrail’e gitti. Rusya ortadan bir tavır izliyor lakin durumdan mutsuz değildir.Çünkü Ukrayna gündemde geri plana düştü.
Arap ülkeleri gelişmelerden rahatsız lakin Hamas’ın harekâtına da açık dayanak vermediler. Arap Ligi toplantısı sonunda yayımlanan deklarasyonda da bu görülebiliyor. Arap ülkeleri, çatışmanın içine çekilmemeye ve kendi siyasi gündemleri dahilinde bir siyaset izlemeye çaba ederken, Filistinlilere sempati duyan kamuoylarını da karşılarına almamaya dikkat ediyorlar. Orada hassas bir istikrar kelam konusu. İran Hamas’ın saldırısını kahramanca olarak tanımladı lakin harekâtla ilgisinin olmadığını açıkladı. Namluların kendisine dönebileceğinden kaygı duyuyor olmalı. İran’ın içi çok rahat değil ve ülkedeki çeşitli muhalif kesitler muhtemel bir savaşı molla rejiminden kurtulmak için fırsat olarak görebilir. İsrail’in Şam ve Halep havaalanlarını vurmasını, Suriye’den fazla İran ve Hizbullah’a yönelik ileti olarak algılamak mümkündür.
Bu kriz Türkiye açısından makus vakitte geldi. Dış siyasetinde yeni bir istikamet tayin eden Türkiye, son iki yıldır, İsrail dahil bölge ülkeleriyle ilgileri düzeltme yoluna girdi. İsrail’den güç alanında işbirliği dahil çeşitli hususlarda beklentileri bulunuyor. İsrail doğalgazının Avrupa’ya sevki başta olmak üzere, çeşitli nakil ve ulaştırma projelerinde merkez olmayı dilek ediyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Filistin-İsrail ihtilafında bundan bir mühlet evvelki verdiği reaksiyonlar bugünküyle kıyaslandığında fark açıkça görülmekte. Cumhurbaşkanı makul ve serinkanlı açıklamalarda bulundu, itidal daveti yaptı. Arabuluculuk önerdi. İsrail’in Gazze’yi bombalamaya başlamasından sonra ise bu istikametteki davetlerine devam etmekle birlikte, İsrail için ağır tabirler de kullandı.
‘ERDOĞAN İÇİN İKİLEM’
Kalben Filistin davasına ve Hamas’a duyduğu yakınlık ile realpolitik çerçevesinde İsrail’le tesis edilmesi gereken alakalar Cumhurbaşkanı Erdoğan için bir ikilem yaratıyor olabilir. Herhalükârda, Türkiye’nin temel durumu, karşılıklı hücumlar dursun, Gazze rahatlatılsın, her iki taraftan da siviller ziyan görmesin, iki devletli tahlil temelinde siyasi tahlile yönelinsin formunda özetlenebilir. Türkiye aktif bir diplomatik trafik yürütüyor. Cumhurbaşkanının, İsrail ve Filistin devlet liderleri dahil, birçok muhatabıyla ağır bir telefon trafiği oldu. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, İsrail ve Filistin’e gidecek.
Türkiye, Rusya-Ukrayna savaşında olduğu üzere, her iki tarafla da “iyi ilişkilere” sahip olmanın ve “her iki tarafla da konuşabiliyor” olmanın avantajlarından yararlanmayı amaçlıyor. Türkiye’nin Hamas üzerinden İsrailli rehinelerle ilgili bir ilerleme sağlayarak hususa girmeye çalıştığı görülmekte. Hamas’ın bugün üç İsrailli rehineyi özgür bırakması tahminen Türkiye’nin ve Katar’ın çabalarının sonucudur.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Amerikalı muhatabıyla görüşmemiş olması ve ABD’nin bölgedeki mevcudiyetine yönelik olumsuz sözleri, İsrail-Filistin ihtilafının dışında, Türkiye-ABD münasebetlerindeki olumsuzluğu göstermesi açısından kıymetli. İsrail-Hamas savaşında insanlık ismine çok üzücü gelişmeler yaşanıyor. Her iki taraf da savaş kabahati işliyor ve insanlıkdışı uygulamalar yapıyor.
İsrail-Filistin ihtilafında yok etme temelinde değil, yan yana var olma temelinde bir tahlil bulunabilir. Hem Musevilerin hem Filistinlilerin güvenliğini silahlar ve savaş değil, iki devletli tahlil temelinde, tanınmış hudutlar içinde yan yana yaşayan iki devlet sağlayabilecektir.
ÖMER ÖNHON
EMEKLİ BÜYÜKELÇİ / ANKARA SİYASETLER MERKEZİ