Güney Afrika’nın başşehri Johannesburg’ta geçen hafta (24 Ağustos) tarih yazıldı.
BRICS, 13 yıllık tarihinde “dünya sistemini yine düzenleme eforlarını hızlandırmayı amaçlayan bir hamle” yaptı ve genişledi.
Beş yepyeni BRICS üyesine (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika) 1 Ocak 2024’ten itibaren altı ülke daha katılacak. Bunlar: Arjantin, Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE)…
BRICS genişledi ve 11 üyeli oldu. Artık BRICS 11:
– Dünya nüfusunun yüzde 46’sını
– Dünya iktisadının yüzde 29’unu,
– Dünyanın en büyük 10 petrol üreticisinden 6’sını,
– Dünyanın en büyük doğal rezervine sahip 10 ülkenin 5’ini,
– Dünya petrol üretiminin yüzde 43’ünü,
– Global yabancı yatırımların yüzde 22’sini
– ve global ihracatın yüzde 25’ini temsil eden bir blok oldu.
TÜRKİYE’NİN OLDUĞU 40 ÜLKELİK BİR KUYRUK VAR
Şimdilik BRICS 11 diyoruz. Global Güney, Global Çoğunluk ya da Global Dünya üzere teklifler var.
Şimdilik; zira katılmak için uzun bir kuyruk var. Ortalarında Türkiye’nin de bulunduğu 40 ülkeden kelam ediliyor. Bu ülkelerden 23’ü resmi müracaat yaptı. Türkiye, resmi bir müracaat yapmadı, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin tarafından davet edildi. Türkiye’nin de BRICS’e sıcak baktığı biliniyor.
BRICS’e katılmak isteyen birtakım ülkeler: Bahreyn, Bangladeş, Beyaz Rusya, Cezayir, Endonezya, Fas, Honduras, Kuveyt, Küba, Meksika, Nijerya, Suriye, Tacikistan, Tayland, Tunus, Venezüella, Vietnam ve Yunanistan…
Genişleme dalgasının bu birinci atılımla sonlu kalmayacağı ve ikinci ve üçüncü adımların atılacağı açıklandı.
TAHRAN VE RİYAD TIPKI PLATFORMDA; SİYASİ VE EKONOMİK DENGELERDE DEĞİŞİMLER OLABİLİR
Bloğun genişlemesini en sıkı savunanlardan Çin Devlet Lideri Xi Jinping, “Bu üyelik genişlemesi tarihi bir gelişme. Bu, BRICS ülkelerinin daha fazla gelişmekte olan ülkeyle birlik ve işbirliği konusundaki kararlılığını gösteriyor” dedi.
Bölgesel olarak bakacak olursak; Hindistan ve Çin, Asya’yı tam güç temsil ediyor. Brezilya, Arjantin’in iştiraki için stratejik olarak lobi faaliyeti yürüttü ve Güney Amerika’dan iki temsilci oldu.
Ortadoğu; İran, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır ile temsil ediliyor. İki büyük petrol üreticisi; İran ve Suudi Arabistan’ın yer alması global siyasi ve ekonomik dengelerde değerli değişimlere yol açabilir.
Afrika’ya da Güney Afrika’nın yanına kıtanın yükselen yıldızı, en süratli büyüyen iktisadı Etiyopya eklendi.
KÜRESEL GÜÇ CEPHESİNDE NELER OLACAK?
BRICS’in birinci atılım genişlemesinde, en kıymetli adım güç cephesinde atıldı. BRICS 11, global petrol ihracatının yüzde 39’unu, kanıtlanmış rezervlerin yüzde 46’sını ve global üretimin yüzde 48’ini denetim eden güç merkezi haline geldi.
Uzmanlara nazaran, Batı dünyası petrol fiyatlarını denetim etme gücünü ve akabinde tek taraflı yaptırımları uygulama araçlarını kaybedebilir.
Petrol karteli OPEC+’teki iki büyük ve karar verici üye; Suudi Arabistan ve Rusya artık BRICS 11 üyesi… Ve doğal OPEC’in başka üyeleri İran ve Birleşik Arap Emirlikleri de… 
İRAN’IN BRICS’E KATILMASI BATI İLE TANSİYONLARI ARTIRABİLİR
Burada İran için bir paragraf açmak gerekiyor. İran, BRICS’e katılmayı “tarihi bir muvaffakiyet ve stratejik bir zafer” olarak görüyor.
Özellikle Çin’in eforlarıyla başlayan İran ile Suudi Arabistan ortasındaki yakınlaşma, Ortadoğu’da istikrarları değiştirme yolunda ilerlerken, iki petrol devinin BRICS 11’de buluşması bu gelişmenin bir sonraki evresini temsil ediyor.
ABD’nin ağır yaptırımları altındaki İran, dünyanın ikinci büyük gaz rezervlerine ve Ortadoğu’daki petrol rezervlerinin dörtte birine sahip. Lakin yaptırımlar nedeniyle son vakitlerde artmış olmasına karşın, 2010’ların başındaki petrol ihracatının yarısını bile gerçekleştiremiyor.
Enflasyon, yavaş büyüme üzere yaptırımlardan kaynaklanan meselelerle baş etmeye çalışan İran son vakitlerde Çin’e indirimli petrol satarak ayakta kalmayı başardı. Ayrıyeten iktisadını petrolden uzaklaştırarak çeşitlendirdi ve BRICS üyeleriyle ticareti artırdı.
Son birkaç yıldır Rusya ile derinleşen güvenlik ve savunma paydaşlığı kurdu ve Çin ile ekonomik bağlarını güçlendirdi. BRICS’e İran’ın eklenmesi hiç elbet Batı ile jeopolitik tansiyonları artıracak.
BRICS ÇOK KUTUPLU BİR GLOBAL SİSTEM PEŞİNDE…
BRICS’in dünya sahnesinde değerli bir oyuncu olma tutkusu olsa da Rusya başkanı Putin, “BRICS kimseyle rekabet etmiyor” diyor.
Brezilyalı Devlet Lideri Lula da Silva, bloğun ABD ve Yediler Grubu’ndaki güçlü ekonomilere rakip olmaya çalışması gerektiği fikrine karşı olduğunu açıkladı. BRICS’in eski ve yeni üyelerinin birçoğu Batı’ya meydan okumaktan çok çok kutuplu bir global nizamın yaratılmasının teşvik edilmesini destekliyor.
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres’in Perşembe günkü genişleme duyurusuna katılması ve konuşmasında BRICS’in uzun müddettir BM Güvenlik Kurulu, Memleketler arası Para Fonu ve Dünya Bankası’nda ıslahat yapılması yolundaki davetlerini lisana getirmesi bloğun global arenada artan tesirini yansıtıyor.
Guterres, BRICS’in de daima vurgu yaptığı paralelde, “Bugünün global yönetişim yapıları dünün dünyasını yansıtıyor. Çok taraflı kurumların sahiden kozmik kalabilmesi için, günümüzün gücünü ve ekonomik gerçeklerini yansıtacak halde ıslahat yapmaları gerekiyor” dedi.
Uzun müddettir ABD müttefiki olan, dünyanın en büyük iki güç tedarikçisi ve Körfez bölgesinde siyasi ve ekonomik yükü çok yüksek Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin bloğa dahil edilmesi, yeni dünya nizamı arayışına da sürat katacak. Ve natürel ABD hakimiyetindeki mevcut dünya nizamına karşı meydan okumaları da…
HEDEF TİCARETTE LOKAL PARALARIN DAHA FAZLA KULLANILMASI
İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri üzere büyük üreticilerin BRICS’e katılmasıyla blok ülkeleri ortasındaki ticarette ABD Doları yerine mahallî para ünitelerinin daha geniş çapta kullanılmasının önü güzelce açıldı.
Dünyanın en büyük petrol üreticilerinin ve tüketicilerinin üyeliği BRICS üyelerinin ticarette lokal para ünitelerini kullanması için bir temel oluşturacak. Bu bir gerçek…
Küresel nizamı tekrar şekillendirerek nüfuz merkezini Kuzey’den Güney’e kaydırmaya çalışan BRICS, tıpkı vakitte dolara alternatif bir para ünitesi yaratmanın peşinde… Bu hususta bilhassa Brezilya oldukça istekli…
ÇİN, BRICS PARA ÜNİTESİNDEN EVVEL GENİŞLEME VE REFORMLARDAN YANA…
Brezilya önderi Lula, BRICS ülkelerinin ticari süreçlerde kullanacakları ortak bir para ünitesinin kırılganlıklarını azaltacağını, ödeme seçenekleri artıracağını savunuyor.
Rusya önderi Putin, geçen yılki BRICS doruğunda üye ülkelerin “yeni bir global rezerv para birimi” çıkarmayı planladıklarını ve tüm ortaklarla açık bir biçimde çalışmaya hazır olduklarını söylemişti.
Ticarette mahallî para ünitelerine tartı verme ve nihayetinde BRICS para ünitesi amacının merkezinde ABD’nin Çin’le olan ticaret savaşının yanı sıra ABD’nin Çin ve Rusya’ya yönelik yaptırımları da yer alıyor.
BRICS ülkelerinin yeni bir rezerv para ünitesi oluşturması durumunda, bu durum muhtemelen ABD dolarını değerli ölçüde etkileyecek ve potansiyel olarak talepte bir düşüşe yol açacak. Bunun da ABD ve global ekonomiler ile ABD’nin hegemonik gücü üzerinde tesirleri olacak.
Ancak, Çin yeni para ünitesi atılımının şimdilik ertelenmesinden ve genişleme dalgalarına öncelik verilmesinden yana… Pekin idaresi, öncelikli olarak üye ülkeler ortasındaki ticaretin dolardan ulusal para ünitelerine kaydırılmasına tartı verilmesini istiyor. Ayrıyeten, global finans ve nakdî sistem ıslahatının sürat kazanmasını destekliyor.
BRICS PARA ÜNİTESİ İÇİN DAHA YAPILACAK ÇOK İŞ VAR
Tabii öbür yandan yeni para ünitesine ait hazırlıklar, görüşmeler devam ediyor.
Bilindiği üzere, ABD Doları global rezerv para… Fakat son yıllarda ülkelerin döviz rezervlerindeki hissesi azalıyor. IMF’nin bilgilerine nazaran, 2022’nin son çeyreğindeki toplam döviz rezervlerinde doların hissesi yüzde 47’ye düştü.
Yine de global ticarette döviz süreçlerinin yüzde 88’i, petrol ticaretinin neredeyse tamamı dolar ile yapılıyor. Kredi kartı sistemi ve havale sistemi Swift de ABD Doları’nın kontrolünde…
BRICS para ünitesi aslında siyasi bir proje… Bir bankacılık birliği, mali birlik, üyeler ortasında makroekonomik göstergelerde ahenk gerektiriyor. Ayrıyeten, bu çizginin dışına çıkan ülkeler için bir disiplin düzeneğine muhtaçlık var… Ve en kıymetlisi ortak bir merkez bankası…
1999’da Euro’nun yaratılmasını hatırlayalım. Yıllarca süren hazırlıklar, yeni bir merkez bankasının kurulması, ülkelerin basamaklı olarak kendi para ünitelerini kaldırması… Sancılı ve güçlü bir süreç.
Uzatmayalım… BRICS şimdi resmi bir örgüt bile değil. Birleşmiş Milletler ya da OPEC üzere… Yalnızca önde gelen gelişmekte olan ülkelerin kalkınmayı, ekonomik işbirliğini ve karşılıklı ticareti artırmak için kurdukları bir platform. BRICS’in şimdi bir hür ticaret muahedesi yok. En kıymetli başarısı, yüklü olarak kalkınmanın finansmanı üzerine çalışan bankası; Yeni Kalkınma Bankası…
Rota gerçek lakin daha gidilecek güç ve uzun bir yol var. 
AMERİKAN KAPİTALİZMİNİ BEKLEYEN TEHLİKE…
Özelikle son 20 yılda ABD iktisadında dramatik bir dönüşüm yaşanıyor. Amerikan iktisadını artık şirketler de değil büyük finansal kurumlar yönlendiriyor. 12 büyük finansal kurum neredeyse her şeyi denetim ediyor. ABD’nin siyaseti ve iktisadı üzerinde çok büyük bir tesir yaratma araçlarına sahip olmuş durumdalar.
2000 yılından bu yana, Exxon, Disney, Dell üzere büyük şirketler giderek iki çeşit finansal kuruluşun tesiri altına giriyor: Endeks fonları ve özel sermaye fonları.
Vanguard, State Street, Fidelity ve BlackRock’tan oluşan dört endeks fonu, S&P 500 endeksindeki şirketlerin yüzde 25’inden fazlasına sahip ve şirketler Amerika üzerinde muazzam bir güç sahibi oldular; bu gibisi görülmemiş bir güç ağırlaşması.
Ayrıca Apollo, Blackstone, Carlyle ve KKR’den oluşan özel sermaye fonları da portföylerinde 2.7 trilyon dolar varlık biriktirmiş durumda ve şirket idarelerini denetim ediyor.
Bu kurumlar hissedarı olduğu şirketlerin idarelerine hakim oluyor. Örneğin 2018’de en büyük iki endeks fonu olan BlackRock ve Vanguard, Exxon’un stratejisini düşük karbonlu bir geleceğe hakikat şekillendirmek emeliyle Exxon’a üç idare şurası üyesi atadı.
EN YÜKSEK EKSİ GERÇEK FAİZ HALA BİZDE
Bize dönelim, Merkez Bankası siyaset faizini 7.5 puan artırdı ve yüzde 25’e çıkardı. Türk Lirası kıymet kazanıyor ve devletin kur muhafazalı mevduat saçmalığından çıkma istikametinde adımlar atmasının da tesiriyle mevduat faizlerinde yükseliş başlayacak.
Kimi uzmanlar, yükselen faizlerle kredi piyasasının daralacağını, şirketlerin zorlanacağını, iktisadın dinginleşeceğini ve işten çıkarmaların başlayacağını söylüyor.
Yine de durum şu; tek basamaklı sayıdan yüzde 25’e kadar çıkan faize karşın, dünyada yüzde 23 eksi gerçek faiz uygulayan öbür bir ülke yok. Ülkeler sakinlik riskine karşın, enflasyona karşı faiz silahını kullanıyorlar.
COTTARELLI İLE MASAYA BU TÜRLÜ BİR SÜRECİN SONUNDA OTURULDU
Bu ortada Hazine ve Maliye Bakanlığı, IMF’den bir heyetin son devirdeki iktisat siyasetlerini daha yakından öğrenmek için Türkiye’ye rutin ve teknik bir ziyarette bulunabileceğini belirtti.
Bu işler bu türlü olur. Evvel IMF’den bir heyet gelir, basın toplantısı düzenler, kurumu anlatır, Türkiye iktisadını irdeler. Sonra da bir yöneticiyle birlikte incelemeler yapılır, mutabakatlar imzalanır. Carlo Cottarelli de vaktinde iktisat idaresiyle masaya bu türlü oturmuştu.
GEÇEN HAFTA NELER OLDU?
ABD’de Jackson Hole Tepesi’nde Merkez Bankası (Fed) Lideri Jerome Powell’ın konuşması piyasaları rahatlattı.
Powell, yaz boyunca beklenenden daha dirençli ekonomik datalardan kelam etti ve Fed’in enflasyonu yüzde 2 maksadına geri getirmek için faiz oranlarını daha da artırmaya hazır olduğunu belirtti. Powell, gelecek dataların yanı sıra gelişen görünüm ve potansiyel risklerin kıymetlendirilmesi emeliyle Eylül ayında faiz oranlarının değişmeyeceğini söz etti.
Powell’ın konuşması üzerine, Cuma günü Dow Jones endeksi, 247 puan birden yükseldi. Haftalık olarak Dow Jones yüzde 0.4 kaybederken, S&P 500 ve Nasdaq sırasıyla yüzde 0.2 ve 1.1 arttı.
Diğer yandan S&P 500’deki şirketlerin ikinci çeyrek yılda pay başına kâr sayıları geçen yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 216 artış gösterdi. Bu beklenenden daha düzgün bir bilgi… Örneğin yapay zekadan en kârlı çıkan çip üreticisi NVDIA’nın net kârı geçen yıla nazaran dokuz kat artarak 6.2 milyar dolar oldu.
ÇİN İKTİSADININ 8 BAŞ AĞRISI…
Çin iktisadından olumsuz datalar geliyor. Son olarak, 2023 Ocak-Temmuz periyodunda sanayi kârları yüzde 15.5 düştü.
Çin iktisadının temel sıkıntıları kısaca şöyle:
1.Emlak balonu, 2. Devasa borç yükü, 3. Deflasyon, 4. Doğurganlığın azalması, çalışma yaşındaki nüfusun inişe geçmesi, 5. ABD ile ticaret savaşı ve yaptırımlar, 6, Yatırımcıların Çin’i terk etmesi, 7. Genç işsizliği, 8. İtimat kaybı, Nisan ayında tüketici itimat endeksi taban yaptığından beri bilgi yayımlanmıyor.
PETROL FİYATLARI YÜKSELİYOR
Öte yandan petrol fiyatları ABD’de petrol sondaj kulesi sayısının azalması, Louisiana’da bir rafineride çıkan yangın ve Suudi Arabistan ile Rusya’nın ek üretim kesintilerini Eylül ayına kadar uzatacaklarını açıklamaları nedeniyle yükseldi. Batı Teksas petrolünün varili 80, Brent petrolün varili de 84 dolar oldu.
BU HAFTA NELER OLACAK?
Bu hafta ABD’de ikinci çeyrek büyümeye ait ikinci varsayım yayımlanacak. Ayrıyeten, işgücü raporu, PCE fiyat endeksi, şahsî gelir ve harcama dataları de yayımlanacak. Euro Bölgesi’nde Almanya, Fransa, İtalya, İspanya ve İsviçre’nin enflasyon oranı sayılarına odaklanılacak. Türkiye, Hindistan, Brezilya ve Kanada ikinci çeyrek GSYİH büyüme sayılarını açıklayacak.