Şahap Kavcıoğlu…
27 ay süren Merkez Bankası Başkanlığı devrinde yüzde 15.6’da devraldığı enflasyonu yüzde 39.6’da bıraktı. O da güvenilmeyen resmi datayla… Enflasyon ekim ayında yüzde 85 ile tepe yaptı.
Türk Lirası’nın ABD Dolarına karşı pahasını 7.26’dan aldı, 23.30’da devretti. Devrinde TL dolar karşısında yüzde 69 bedel yitirdi.
Politika faizini yüzde 19’dan aldı ve yüzde 8.5’e düşürdü.
Şimdi iktisat idaresinde Mehmet Şimşek periyodu başladı. Merkez Bankası liderimiz da ABD’den geldi; Hafize Gaye Erkan…
Mehmet Şimşek, “irrasyonel” siyasetlerin terk edileceğini, “rasyonel” siyasetler izleneceğini söyledi.
Evet, evvelki periyotta izlenen siyasetler “akılcı, mantıklı” değildi. Faizi düşürüp enflasyonun tırmanmasına seyirci kalmak…
Dünyada çabucak hemen bütün ülkeler enflasyonu denetim altına almak için faiz oranlarını yükseltirken…
Geçen yılbaşından beri gelişmiş ya da gelişmekte olan merkez bankaları yükselen enflasyon nedeniyle gerisi gerisine faiz artırımı yaptılar.
HERKES SARFİYAT MERSİN’E, TÜRKİYE TAM TERSİNE…
Türkiye ise tam aksisi tarafa gitti, dünya iktisat tarihinde olmayan bir uygulama ile arka arda faiz indirimine gitti. Faiz düştükçe, döviz fiyatları arttı ve enflasyon yükseldi.
Faiz enflasyon bağlantısında yapılması gereken, enflasyon yükselişe geçtiğinde faizin de o oranda artırılmasıydı.
Başlarda enflasyonu ciddiye almayan ABD ve Britanya ve Avrupa Birliği (AB) ülkeleri 2021 yılında faiz artırımında çekimser kaldılar. Enflasyonun süreksiz olduğunu düşünüp, faizleri artırmadılar. İşte bu bekleyiş çok değerliye mal oldu ve enflasyon büyük bir bela oldu, geç kalınan faiz artırımları, enflasyon oranının gerisinde kaldı.
Ekonomi idareleri alışılmış ki, faiz artırmak istemiyorlar. Zira yükselen faizler iktisatta sakinlik, işsizliğin artması üzere önemli problemlere neden oluyor. Lakin enflasyonla savaşta bu gerekiyor.
ENFLASYON ROKET ÜZERE YÜKSELİRKEN, FAİZ DÜŞÜRMEK HİÇBİR DERS KİTABINDA YOK
Türkiye’ye dönelim.
Kavcıoğlu, 2021 Mart ayında vazifeye başladı. O vakit enflasyon ve faiz yüzde 19 düzeyindeydi. Altı ay bekledi ve 2021 Eylül ayında faiz indirimine başladı.
Ve faiz aşağı gerçek kaymaya başladıkça enflasyon kalkış yapan bir uçak üzere burnunu üst kaldırdı. Aralık 2021; faiz yüzde 15, enflasyon yüzde 20 idi.
İşte buradan itibaren enflasyon koptu gitti. Geçen yılın birinci ayında faiz yüzde 14’e indi ve 8 ay boyunca burada kaldı. Enflasyon ise yüzde 80’e fırladı. Eylül’den başlayarak yılsonuna kadar 4 ay içinde faiz yüzde 9’a indi. Kasım’da yüzde 85 olan enflasyon baz tesiriyle Aralık’ta yüzde 65’e düştü. Maalesef inandırıcı olmayan resmi datalar üzerinden konuşuyoruz. Şubat ayında da son darbe yapıldı ve faiz yüzde 8.5 oldu.
Önceki lider Naci Ağbal siyaset faizini yedi ay içinde yüzde 8,25’ten yüzde 19’a yükseltmişti fakat vazifede kalamadı.
Faiz ve enflasyon tablosu aşağıda…
Türkiye’de enflasyon ve para siyaseti faizinin gelişimi tablosu:
Son aylarda enflasyonun gerilemesine aldanmayın. Ekonomist Dr. Mahfi Eğilmez’in vurguladığı üzere; “Enflasyonun düşmesi yalnızca bir illüzyondan ibaret. Gerçekte yapılan şey enflasyonu ertelemekten ibaret. Önünde sonunda ne kadar illüzyon yapılırsa yapılsın enflasyon tekrar artışa geçecek.”
Oysa faizi enflasyonun üzerinde tutsaydık, yani gerçek faiz verseydik, alım gücündeki erimeyi, pahalılığı bu oranda yaşamayacaktık. Burası net…
ENFLASYON YÜKSELİRKEN, HAREKETE GEÇİP FAİZ YÜKSELTENLER BAŞARILI OLDU
Aşağıda, birtakım ülkelerin enflasyon, faiz ve gerçek faiz tablosu yer alıyor.
Küresel merkez bankalarının faiz oranları ve gerçek faizler tablosu: 
Türkiye gibisi yok, gerçek faiz yüzde 31 ile ekside…
Bir de Arjantin var var. O da Türkiye üzere yanlış siyasetler uyguladı, başarısız oldu. Enflasyon yükselirken, faizi vaktinde artıramadı. Şok faiz artışları yaptı.
Geçen yılın birinci yarısında enflasyon yüzde 50’den 65’e çıkarken, Ocak ayında yüzde 38 olan faizi Haziran’da 49’a çıkardı fakat kâfi olmadı. Aralık ayına gelindiğinde enflasyon yüzde 95’i buldu, faiz hala onun çok gerisindeydi: yüzde 75…
Bugün de hala öyle…
MADEM FAİZ ARTACAKTI BÜTÜN BU SIKINTILARI NİÇİN ÇEKTİK?
Şimdi iktisat idaresi yine faiz artırım sürecini başlatacak.
Dünyanın en büyük yatırım bankaları 22 Haziran’daki Merkez Bankası Para Piyasası Heyeti toplantısından şok faiz artırımları bekliyor. JP Morgan, Merkez Bankası’nın faizi 16.5 puan birden artırarak, yüzde 8.5’ten yüzde 25’e çıkartabileceğini öngörüyor.
Fransız bankası Société Générale 22 Haziran toplantısında siyaset faizinin 6.5 puan artışla yüzde 15’e yükselmesini bekliyor.
Goldman Sachs ise, mevduat faizlerinin yüzde 40’a yükseleceğini varsayım ediyor.
Diyeceksiniz ki; madem faiz artacaktı bütün bu enflasyonu, paramızın paha kaybını niçin yaşadık? Niçin bu zahmetleri çektik?
Cevap Shakespeare’in Hamlet’inden: Olmak ya da olmamak, işte bütün sıkıntı bu…
Ya da şöyle: Otomobil uçurumdan uçmak üzereydi, son anda fren yapıldı.
THE WALL STREET JOURNAL: ENFLASYONİST SARMAL RİSKİ
Batılı finans etraflarının tesirli gazetesi The Wall Street Journal’da 9 Haziran’da yer alan yorumda, liranın çok daha fazla kıymet kaybına müsaade verilebileceği lakin bunun da enflasyon olarak döneceği vurgulanıyor.
Gazetedeki yorum şöyle:
“Gerçekten de pek çok Wall Street analisti, büyük bir ticaret açığından mustarip olan ekonomiyi yine dengelemek için liranın çok daha düşük düzeylere inmesine müsaade verilmesi gerektiğini savunuyor -açığın hepsi değil lakin birden fazla güç ithalatından geliyor-. Bununla birlikte, halihazırda yüzde 40 olan enflasyonla birlikte, daha yüksek ithalat fiyatlarının öbür bir tehlikeli enflasyon sarmalı oluşturacağı katidir. Bu türlü bir senaryo fazla yabancı sermaye çekmez.”
Geçen hafta Türk Lirası, dolar ve Euro karşısında yüzde 11 paha kaybetti. Uzmanlar, hesabına yapmış: Liranın her yüzde 10 kıymet kaybı enflasyonda yüzde 2 artışa neden oluyor.
Rasyonel tabana, ortodoks iktisat siyasetlerine dönüş yapacağını açıklayan yeni iktisat idaresi yeni bir enflasyonist sarmal riskine karşın Liranın bedel kaybına müsaade veriyor. Ve neredeyse sıfırlanan döviz rezervleriyle piyasaya müdahalede kullanıyor.
SICAK PARA SİYASETLERİNE YİNE DÖNÜŞ SÜRECİ BAŞLIYOR
Şimşek ve grubunun, 2012’de 134 milyar dolar ile tepe yapan lakin hala 24 milyar dolar ile taban yapan yabancıların portföy yatırımlarını (borsa ve devlet iç borçlanma kağıtlarındaki yatırımlar) çekmeyi hedeflediği belirtiliyor. Bunun için hem dövizin fiyatını ve hem de faizi yükselterek yabancı yatırımcıya ortam hazırlama niyetinde… Sıcak para siyasetine tekrar dönüş diyelim buna…
Bir yandan döviz fiyatlarının yükselmesine müsaade verilirken sonraki evrede faizleri de üst çekecekler. Bu enflasyonda yeni artışlara ve hasebiyle fakirleşmenin daha da derinleşmesine gelir dağılımının daha da bozulmasına neden olacak.
Şöyle bir sonuç daha ortaya çıkabilir: Daha evvelki faiz artışlarında olduğu üzere faizde artış ve kredilerde sıkılaşma, bilhassa borçlu şirketleri sıkıntı durumda bırakacak, iflas ve konkordato müracaatları artacaktır. Ve işsizlik daha da artacak.
PARA BULMA ÜZERİNE ŞURASI BİR YAKLAŞIM…
Türkiye’nin önemli bir kaynak sorunu var. Prof. Dr. Veysel Ulusoy’un vurguladığı üzere, “Varsa yoksa para bulma üzerine şurası bir yaklaşım konuşuluyor. Büyüme, işsizlik ve verimlilik büsbütün unutuldu. Nedeni ise muhakkak: ödeme gücümüzü büsbütün kaybettik. Tefecilerle el ele vermek zorundayız. İşin gerçeği; borçları ödeyemez durumdayız. Acil para bulmak zorundayız.
Özellikle gelişmekte olan ülkeler enflasyonu nasıl denetim altına aldı? Ona bakalım. Evet, dünyada son 20 yılda görülmemiş bir enflasyonist periyot yaşanıyor. Pandemi, akabinde gelen Ukrayna savaşı, arz zinciri problemleri, işgücü ezası, arz meseleleri nedeniyle keskin biçimde artan besin ve güç fiyatları enflasyonu görülmemiş düzeylere zıplattı.
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER ENFLASYONDA NASIL BAŞARILI OLDU?
Ancak, kimi ülkeler başarılı para siyasetleriyle enflasyonu düşürdü ve başarılı oldu.
Türkiye’nin de onlar üzere vaktinde faizi yükseltip enflasyonun üzerinde tutarak, enflasyonu yüzde 20-30 düzeyinde zapt etmesi mümkündü. Pekala, yapılması gereken neydi?
Brezilya’ya bakalım… Enflasyona hatta hiper-enflasyona hiç de yabancı olmayan bir ülke. 1980’lerde ortalama enflasyon yüzde 300’dü.
Oysa bu devri muvaffakiyetle atlattı. Latin Amerika’nın en büyük iktisadında enflasyon Mayıs ayında yüzde 3.94 ile Ekim 2020’den bu yana en düşük düzeyine indi. Enflasyon üç aydır arka arda merkez bankasının enflasyonda üst limit gayesi olan yüzde 4.75’in altında… Geçen yıl yüzde 12’yi aşarak tepe yapan enflasyon, bankanın 2023 için yüzde 3,25 olan amacına yaklaştı.
BREZİLYA MERKEZ BANKASI, ENFLASYONUN YÜKSELİŞİNE VAKTİNDE VE AGRESİF FAİZ ARTIŞLARIYLA KARŞILIK VERDİ
Bunun en kıymetli nedeni, merkez bankasının siyaset faizinin 13.75’te olması. Dünyada en yüksek siyaset faizlerinden biri… Faiz Ağustos ayından beri değişmedi.
Türkiye, faiz oranları ile ne yapmamak gerektiği konusunda bir iktisat ders kitabı örneği ise, Brezilya da para siyasetinin olumlu tesiri, merkez bankasının sahip olduğu prestij ve itimat, fiyat istikrarı sağlama ve şokları yönetme yeteneği ve isteği hususlarında yeterli bir örnek.
Geçen yılın başlarında enflasyon fırladığında ve para ünitesi Real dalgalandığında, merkez bankası vaktinde ve agresif faiz artışlarıyla karşılık verdi ve toplamda yaklaşık yüzde 12 puanlık bir artış yaptı. Enflasyon Nisan’daki yüzde 12’lik tepeden inişe geçti ve para ünitesi dünyanın en yeterli performans gösterenleri ortasında yer aldı.
Ülkede merkez bankası bağımsız… Devlet Lideri Luiz Inácio Lula da Silva para siyasetine yönelik tenkitlerde bulunuyor. Lakin, Brezilya Merkez Bankası para siyasetini gevşetme ve faiz oranlarını düşürme istikametinde bir adım atmadı. Uzmanlar, enflasyonda üst taraflı bir risk görülmezse, yılın ikinci yarısından sonra faiz indirimi olabileceğini belirtiyor. Hatta Lula’nın baskısına karşılık dördüncü çeyreğe de sarkabilir.
HİNDİSTAN DA PARA SİYASETİYLE ENFLASYONU DENETİM ALTINA ALDI
Bir diğer örnek; Brezilya üzere BRIC üyesi olan en büyük gelişmekte olan ekonomilerden Hindistan… Ülkede hala para siyaseti faizi yüzde 6.5 ve buna rağmen enflasyon yüzde 4.7. Bu Ekim 2021’de beri en düşük oran.
Ülkede enflasyon Mart ayında yüzde 8 ile tepe yapmıştı. Para ve maliye siyasetleriyle enflasyonu düşürmeyi başardılar. Geçen yıl Mayıs ayında yüzde 4 olan siyaset faizini arka arda artışlarla yüzde 6.5’e yükseltirken, ülkenin esas ithal girdileri olan petrol ve tahıl eserlerinin fiyatlarındaki düşüşler de tesirli oldu.
Sadece bu iki ülke değil, üstteki tabloda görüleceği üzere birçok ülke enflasyonun üzerinde faiz siyaseti uygulayarak, fiyat artışlarını dizginlemeyi başardı. Birden fazla gelişmekte olan ülkenin merkez bankası faiz oranlarını güçlü ülkelerden çok evvel artırmaya başladı. Bu, artan enflasyonun denetimden çıkmasını engelledi ve ayrıyeten para ünitesindeki istikrarsız düşüşleri durdurdu.
GEÇEN HAFTA NE OLDU?
İnatçı enflasyonla çaba için merkez bankaları faiz oranlarını artırırken, Çin’in tam karşıtı bir sorunu var; deflasyon… Çin’de tüketici enflasyonu yüzde 0.1 düzeyinde, üretici fiyatları ise düşüyor. Ülkede, fiyatlar neredeyse hiç kıpırdamıyor. Bu da dünyanın en büyük ikinci iktisadının hem yurtiçinde hem de yurtdışında karşılaştığı zorlukların yeni işaretleri.
Ekonomistler, iktisat yakında toparlanmazsa Çin’in bir deflasyon döngüsü – fiyatlarda yaygın bir düşüş – yaşayabileceğini vurguluyor.
Kalıcı deflasyon, büyümeyi baskılayıcı bir öge, bu nedenle Çinli yöneticilerin ekonomiyi hareketlendirmek için faiz oranlarını düşürerek, para ünitesini zayıflatarak, hane halkına ve işletmelere nakit yahut başka harcama teşvikleri vererek ve arzı azaltarak yeni tedbirler alması bekleniyor.
Bir de şu var; Bu hafta Çin’in dış ticaret bilgileri açıklandı ve ihracatı Mayıs ayında yüzde 7.5 azaldı. Nisan’da yüzde 8.5 artmıştı. Bu da Çin’in Covid sonrası canlanmasının ivme yitirdiğine ait yeni bir işaret olarak bedellendiriliyor.
EURO BÖLGESİNDE RESESYON RİSKİ ARTIYOR
Euro bölgesinde ise resesyon riski yeterlice belirginleşiyor. Perşembe günü Euro bölgesinde yılın birinci üç ayında gayrisafi yurtiçi hasılanın yıllık yüzde 0.4 gerilediği açıklandı. Geçen yılın son üç ayında da daralma olmuştu. Almanya’dan sonra Hollanda da teknik olarak sakinlik devrine girdi. Ukrayna savaşının tesirinin yılbaşında beklenenden daha derin olabileceğini öngörülüyor.
Yılın ilerleyen devirlerinde yavaş ve uzun müddetli bir toparlanma bekleyen uzmanların birçoklarına nazaran, Euro bölgesinin resesyona kayması Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) faiz artırım sürecinde bir duraklamayı tetikleyecek kadar dramatik değil.
ABD’de ise hava olumlu, bu hafta tüketici enflasyonu açıklanacak ve Merkez Bankası (FED) Haziran faiz kararını bildirecek. Piyasa, FED’in bu toplantıda faiz artırımlarına orta vermesini bekliyor. Haftalık olarak Dow Jones endeksi yüzde 0.5 yükseldi. Haftalık yüzde 0.2 yükselen Nasdaq endeksi de yedi haftadır arka arda kazandırdı.
VIX ENDEKSİ DÜŞÜYOR, EMTİALAR BOLLAŞTI
Beklentiler de olumlu gidiyor. Global iktisadın barometrelerinden biri sayılan, piyasadaki kaygı ve belirsizlik düzeyini gösteren VIX endeksi haftayı 7 Şubat 2020’den bu yana en düşük düzeyi olan 13.83’ten bitirdi. Global ticaretin göstergesi Baltık Kuru Yük Endeksi de son üç ayın en âlâ haftasını geride bıraktı. Endeks hafta içinde yüzde 14.8 artarak 1055 puana çıktı.
Bir öbür olumlu gelişme, emtia ve ham husus fiyatlarındaki süratli düşüşler… Örneğin, geçen yıl Ukrayna savaşından kaynaklanan arz zahmetlerinden ötürü süratle yükserek besin arzından endişeli düşlere neden olan gübre fiyatları neredeyse çöktü. Geçen yılki tepesinden bu yana yüzde 64 düştü ve Ocak 2021’den beri en düşük düzeyine indi. Düşüşün büyük böyük kısmı besin fiyatlarından kaynaklanıyor, üreticilerin ve tacirlerin önümüzdeki devirde daha düşük besin enflasyonu beklentisi var.
9 Haziran prestijiyle on bir yılda buğday fiyatları yüzde 41, mısır ve soya fasulyesi yüzde 22 düştü. Buğday fiyatları vadeli piyasalarda son iki yılın en düşük düzeyinden süreç görüyor.
Ayrıca petrol fiyatlarındaki yıllık düşüş yüzde 42, ABD’de doğal gazda yüzde 75, Avrupa’da yüzde 61 ve bakırda yüzde 14 oldu.
BU HAFTA NELER OLACAK?
Yoğun bir hafta olacak. 14 Haziran’da FED Açık Piyasa Komitesi faiz kararını açıklayacak. Piyasa şu anda FED’in faiz oranlarını mevcut düzeylerde tutma ihtimalini yüzde 77 olarak fiyatlıyor fakat bir gün evvel açıklanacak enflasyon oranı bu kestirimleri değiştirebilir. ABD enflasyon oranının Nisan’daki yüzde 4,9’dan Mayıs’ta yüzde 4,1’e düşmesi bekleniyor.
ABD’de ayrıyeten perakende satışlar ve Michigan tüketici hassaslığı endeksi de açıklanacak.
Avrupa Merkez Bankası ve Japonya Merkez Bankası’nın para siyaseti toplantıları var. Avrupa’da ECB’nin faiz oranlarını 25 baz puan artırması bekleniyor
Çin, sanayi üretimi, perakende satışlar ve yatırım datalarını açıklayacak. Birleşik Krallık’ın Nisan ayı ticaret istikrarı ve GSYİH dataları de kıymetli…