İnanılmaz adaletsiz bir dünyada yaşıyoruz.
Her gün 10 binden fazla çocuk dahil olmak üzere 25 bin kişi açlık ve buna bağlı nedenlerle ölürken, dünyada her yıl yaklaşık bir trilyon dolar pahasında besin israf ediliyor. Bu israf dünyada üretilen besinin üçte biri… İsraf edilen besin ölçüsünün yalnızca dörtte biri dünyadaki 828 milyon yetersiz beslenen insanı doyurabilir.
Dünya çapında çok büyük kısmı Asya’da olmak üzere yaklaşık 828 milyon insan yetersiz besleniyor ve bunların 349 milyonu açlık sıkıntısıyla karşı karşıya… Açlık çekenlerin büyük kısmı Afrika’da bulunuyor. Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Kongo ve Yemen alarm veriyor. Bu ülkelere Burundi, Güney Sudan, Somali’yi de eklemek mümkün.
Oysa Afrika 9 milyar insanı besleme potansiyeline sahip lakin iklim değişikliği, ziraî yatırım azlığı, terör ve Ukrayna savaşı üzere nedenlerle açlık sorunu artarak sürüyor.
GIDA KRİZİNİ ABD Mİ DİZAYN EDİYOR?
Açlık ve besin krizi, hakikaten ABD hegemonyasını garanti altına almak için tasarlanmış üzere geliyor bana… ABD, ülkeleri tesirli bir halde bağımlılığa ve borca sürüklemek için kritik ziraî emtialarda arz ezası ve fiyat artışları dizayn ediyor.
Uluslararası Sürdürülebilir Besin Sistemleri Uzmanları Paneli diye sürdürülebilir besin tartışmalarına katkı sunmak üzere uzmanların yer aldığı bir oluşum var. Buradaki uzmanlara nazaran, şu anda dünyada kâfi besin var ve global besin arzı kasveti yok.
Sorun besin kıtlığı değil, besin emtiaları üzerindeki spekülasyonlar ve insanların muhtaçlıkları kıymetine ziraî üretim ve ticaret yapan şirketlerin, kapitalist dünyanın çıkarlarına hizmet eden sıkıntılı global besin sistemini manipüle etmeleri… Uzmanlar, şirketlerin global besin sistemleri üzerindeki tesirinin giderek artmasının meseleler yumağını daha da büyüteceğini savunuyor.
TAHIL FİYATLARI TEKRAR ARTIŞA GEÇTİ
Bakın, yeni bir besin krizi patlak verdi.
Londra Borsası’nda buğday fiyatları temmuz başından beri yüzde 21, mısır yüzde 9 arttı.
Rusya’nın Birleşmiş Milletler (BM) ve Türkiye’nin teşebbüsleriyle gerçekleşen Karadeniz Tahıl Koridoru’ndan çekilmesi yeni bir besin krizine kapıyı açtı.
BM Dünya Besin programı, Rusya’nın muahededen çekilmesi halinde Afrika ülkelerinde ağır bir kıtlık yaşanabileceğini ve hala besin meşakkati yaşayan 60 milyon şahsa yenilerinin ekleneceğini bildirdi. Birleşmiş Milletler, milyonlarca insanın yükselen buğday fiyatlarından dolayı açlık tehlikesiyle karşı karşıya kaldığını bildirirken, Avrupa Birliği de tahıl koridorunun kapanmasının bir ‘gıda krizine neden olacağını’ açıkladı.
RUSYA: TAHIL GEMİLERİNİ BOMBALARIM
Savaşa karşın bir yıldır Ukrayna’nın ürettiği buğdayın Karadeniz ve Boğazlar üzerinden dünya ülkelerine erişimini sağlayan tahıl mutabakatı Rusya’nın muahede şartlarının yerine getirilmediği savıyla bozuldu.
Rusya’nın bu kararıyla geçen pazartesi gününden itibaren Ukrayna limanlarındaki milyonlarca ton tahılın sevkiyatı durdu. Buğday fiyatları çarşamba günü yüzde 8 birden arttı. Ukrayna “Rusya olmadan sürdürelim” dedi, Rusya Ukrayna limanlarına giden gemileri ‘düşman amacı kabul edeceğini’ açıkladı. Türkiye, Rusya’yı görüşme masasına getirmek için üst seviyede gayret harcıyor.
UKRAYNA TAHILININ YALNIZCA YÜZDE 3’Ü FAKİR ÜLKELERE GİTTİ
Rusya, tahıl koridorunun açlık ve kıtlık tehlikesi yaşayan Afrika ülkeleri için başlatıldığını fakat gemilerin bu ülkelere gitmediğini tez ediyor. Rusya’ya nazaran 22 Temmuz 2022’den bu yana taşınan 32.9 milyon tahılın yüzde 70’i yüksek gelirli ülkelere satıldı. Açlık çeken Afrika ülkelerine yalnızca yüzde 3’ü gitti. Rusya’nın ikinci itirazı da kendi tarım eserlerini yaptırımlardan ötürü ihraç edememesi…
Yoksul ülkelere ihracat konusunda Rusya haklı görünüyor. Zira son bir yılda Ukrayna’dan ziraî eser ihracatının yüzde 44’ü yüksek gelirli ülkelere giderken, yalnızca yüzde 3’ü düşük gelirli ülkelere gitti. Ukrayna’nın bir yılda 32.9 milyon ton tahıl ihracatından en büyük hissesi 8 milyon ton ile Çin, 6 milyon ton ile İspanya ve 3.2 milyon ton ile Türkiye aldı.
Ukrayna arz şokunun uzun vadede sürmesi halinde önemli bir tahıl krizi tasasından kelam ediliyor. Uzmanlar, mutabakatın feshedilmesinin tahıl arzı üzerinde uzun vadeli kıymetli sonuçları olabileceğini, Brezilya ve Avustralya da dahil olmak üzere ihracatçı ülkelerin bu yılki güçlü tahıl hasadına karşın, fiyatlarda önemli dalgalanmalar olabileceğini söylüyor.
ŞİRKETLER KÂR ETSİN ANCAK VERGİ DE VERSİN
Rakamlar fevkalade…
Bankacılık dalı geçen yıl kârını yüzde 366 artırdı, toplam kâr 433,5 milyar lira oldu. Bu tüm vakitlerin en yüksek kârı… 2021’de 93 milyardan geçen yıl 433 milyara…
Bu yılın birinci çeyreğinde ise, bankaların net kârı yüzde 70 artışla 107 milyar TL’ye yükseldi. Üç aylık enflasyonun yüzde 12 olduğunu belirtelim.
2022’de kamu bankaları kat kat artırdı kârını… Özel bankalar da rekor kârlar yaptı. Yapı Kredi yüzde 403, Akbank yüzde 395, Denizbank yüzde 384, İş Bankası yüzde 357, QNB Finansbank yüzde 339, Garanti yüzde 330 kâr artışı sağladılar.
Bu yılın birinci çeyreğinde ise, QNB Finansbank yüzde 178, Halk Bankası yüzde 110, Garanti yüzde 92, Yapı Kredi yüzde 74, İş Bankası yüzde 53 kâr artırdılar. Yılın ikinci çeyreğinde, Merkez Bankası’nın faiz artırımına paralel olarak bankaların net faiz gelirlerindeki azalma nedeniyle kârlılıkta azalma bekleniyor.
UCUZ LİRAYI, YÜKSEK FAİZLE SATINCA…
Kârların büyük kısmı net faiz gelirinden yani yüksek faiz marjından kaynaklanıyor.
Bu şu demek: Birincisi, bankalar Kur Muhafazalı Mevduat uygulaması sayesinde, düşük maliyetli TL kaynağı sağlıyorlar. İkincisi Merkez Bankası’nın düşük siyaset faizi sayesinde düşük faizle mevduat toplayıp, çok daha yüksek faizle kredi verdiler. Düşük maliyetli TL ve yüksek faiz farkı da bankaların kâr rekorları kırmasını sağlıyor.
Sadece, bankalar değil. Holding ve şirketler de inanılmaz kâr ettiler. Bu yılın birinci çeyreğine bakalım; Sabancı Holding yüzde 1.881, Pınar Et ve Un yüzde 1739, Akçansa yüzde 552, Tüpraş yüzde 512, Kent Besin yüzde 449, Derimod yüzde 442, Good Year yüzde 340 kâr artışı yaptılar.
KURUMLAR VERGİSİNİN HİSSESİ YÜZDE 18’E DÜŞTÜ
Bankalar ve şirketler kâr etsinler lakin vergi de ödesinler.
Yılın birinci yarısında Kurumlar Vergisi’nin toplam vergi gelirleri içindeki hissesi yüzde 18’e düştü. Bu oran 2012-19 ortası yüzde 22’nin üzerindeydi.
Yılın birinci yarısında Kurumlar Vergisi tahsilatı geçen yılın tıpkı devrine nazaran yalnızca yüzde 10 artışla 291 milyar lira oldu. Yıllık enflasyon yüzde 38.
Şimdi Kurumlar Vergisi oranını artırıyorlar. Fakat, KDV’yi de artırıyorlar, harçları yüzde 50 artırıyorlar. Akaryakıtta ÖTV’yi artırdılar ve en acısı, kimsenin sesini bile çıkarmadığı Motorlu Taşıtlar Vergisini iki sefer alacaklar.
Ama şirketlerden vergi alınmıyor. Toplanan verginin yüzde 64’ü KDV, ÖTV üzere dolaylı vergiler… Vergiyi, gelirden ve kârdan toplamalı tüketiciden değil.
Bunun içindir ki; toplanan verginin ulusal gelire oranı yüzde 15, bu oran Fransa’da yüzde 40…
ŞİRKETLER ÇOK DÜŞÜK ORANDA KURUMLAR VERGİSİ VERİYOR
Büyük, küçük bütün şirketlerin vergi ödemesi lazım… Borsa İstanbul’daki büyük şirketlerin bilançolarına baktım.
Kimi büyük şirketler, ihracatta vergi iadesi ve yatırım teşviklerinden ötürü büyük oranda vergi istisnalarına tabi ve bu halde 2022 kârlılıklarını artırdı.
Kurumlar Vergisi oranı şirketler için yüzde 20, bankalar için yüzde 25’ti. Artık sırasıyla yüzde 25 ve 30’a çıktı. Lakin, şirketler asla bu oranlarda vergi ödemiyor. Bilhassa bankalar, finans kurumları dışındaki şirketler yüzde 7-11 oranında vergi veriyor.
Vergi uzmanı Nedim Türkmen’in 2019 yılında yazdığı ‘Şirketlerin yüzde 99’u Kurumlar Vergisi ödemiyor!’ başlıklı makalesi çok enteresan. Türkmen, Büyük Mükellefler Vergi Dairesi’ne bağlı 800 mükellefin toplam Kurumlar Vergisi’nin yüzde 35’ini ödediğini, bunların dışında kalan 800 bin mükellefin yüzde 60’ının ziyan beyan ettiğini, yüzde 40’lık kısmının ise yanlarında çalıştırdığı minimum ücretlinin bir yılda ödediği verginin bile altında vergi ödediğini tabir ediyor.
EKONOMİK SOYKIRIM: ZAYIF RAKİBİN TÜM KAYNAKLARININ SÖMÜRÜLMESİ
Şirketlerden, servetten, gelirden alamayınca vatandaştan alıyorlar vergiyi…
İşte, tekrar yeni ÖTV artırımları geliyor.
Ekonomist Mustafa Sönmez’in dediğine nazaran, ek bütçe ile 307 milyar lira ÖTV salınması kararlaştırıldı. Bunun 112 milyarı akaryakıt, doğalgaz ve diğerlerine… Bu yapıldı. Artık sıra 195 milyar liralık kısma geldi. Anlayacağınız, arabadan beyaz eşyaya, içkiden, sigara ve kolaya kadar yeni artırımlar var.
CHP Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun vergi artışları ve artırımlar için ‘ekonomik soykırım’ lafı pek prestij görmedi. Lakin sahiden öyle…
Kılıçdaroğlu, “Kimin işine yarıyor bu ekonomik soykırım programı? Bir, Erdoğan’dan dolarla ihale alanlar. İki, dolarla gelir garantisi verilenler. Üç, dolarla devlete borç para verenler. Dört, kur muhafazalı mevduat sahipleri. Beş, yurt dışından borç alıp aldığı borca devletin hazinesini garanti edenler. Bu beş kümeye, 85 milyon hizmet ediyor” demişti.
ÜST GELİR KÜMELERİNE BÜYÜK BİR SERVET TRANSFERİ YAŞANIYOR
Aklı başında ekonomistler söylüyor: Büyük bir servet transferi yaşanıyor.
Üst gelir kümeleri, büyük sermaye sahipleri ve büyük tüccar servetine servet katıyor. Faizler enflasyonun altında olduğu için, büyük ölçüde banka kredisi kullanabilenler oturdukları yerden, tek bir imza ile milyonlar kazandılar. Döviz kazananlar kârlarını katladı.
GEÇEN HAFTA NE OLDU?
Geçen hafta dünyada neler oldu derseniz? Enteresan bir gelişmeyle başlayayım; Almanya, devlet harcamalarında esaslı bir tasarrufa gidiyor. 30 milyar Euro tasarrufa gidecek Almanya’da birkaçı dışında neredeyse tüm bakanlıkların bütçelerinde kesinti yapıldı. Maliye Bakanlığı kendi ek bina inşaatını bile durdurdu.
Neyse, bu bize berbat bir örnek, bunu geçelim!..
Geçen hafta TCMB yüzde 2.5 faiz artırırken, Rusya da bir puan faiz artırdı. Savaştaki iktisadın sıkıntısı enflasyonu baskılamak… Rusya’da faiz yüzde 8.2, yıllık enflasyon yüzde 3.2 ve gerçek faiz yüzde 5.3. Bizde gerçek faiz yüzde -20.7. Bir de gerçek faizin yüzde -18.6 olduğu Arjantin var. Onun da iktisadı malum…
ÇİN İKTİSADI BİR TÜRLÜ TOPARLANAMIYOR
Çin pandemi öncesine dönmekte zorlanıyor, pazartesi günü açıklanan ikinci çeyrek gayri safi yurtiçi hasıla büyüme verisi hayal kırıklığı yarattı. Çin iktisadı, yılın ikinci çeyreğinde birinci çeyreğe nazaran yalnızca yüzde 0.8 büyüdü. İkinci çeyrek prestijiyle yıllık büyüme yüzde 6.3 oldu. Kovid kısıtlamalarının kaldırılmasıyla Çin iktisadının ivme kazanacağı düşünülüyordu. Lakin o denli olmadı.
Büyük yatırım bankaları dünya iktisadının ikinci motoru diyebileceğimiz Çin ile ilgili büyüme iddialarını düşürdü. ABD Hazine Bakanı Janet Yellen’in dediği üzere, Çin’deki yavaşlama ABD dahil öbür ekonomiler için ‘olumsuz’ tesir yapabilir.
Düşen ihracat, zayıf tüketici harcamaları, sakin emlak bölümü, hem üretici hem de tüketici fiyatlarının gerilemesi ve genç işsizlik oranının yüzde 21.3 ile yeni bir rekor kırması dev iktisadın en büyük sıkıntıları…
ABD YAPAY ZEKADA KAYGILI, TEDBİRLER ALDI
ABD yapay zekaya karşı tedbirler alıyor. Lider Biden geçen hafta ortalarında Google, Meta, Microsoft ve Amazon’un da olduğu önde gelen yapay zeka şirketinin yöneticileriyle toplantı yaptı.
Şirketlerin kabul ettiği tedbirler şunlar; yapay zeka eserlerini piyasaya sürmeden evvel inançlı olduğundan emin olmak için birtakım tedbirler alınacak, yapay zeka riskleri konusunda bilgi paylaşılacak, ticari yapay zeka sistemleri üçüncü taraflarca denetlenecek, yapay zekayla üretilen içeriğe işaret (filigran) konulacak.
WALL STREET 10 GÜN SOLUKSUZ YÜKSELDİ, PETROL ÜSTE DOĞRU
Wall Street yükselişe devam… 10 süreç gününde arka arda yükselen Dow Jones endeksi geçen haftayı yüzde 2’lik bir yükseliş performansı ile bitirdi.
Petrol fiyatları ise son 12 haftanın en yükseğine ulaştı. Batı Teksas petrolünün varili 77 doların üzerine çıktı. Hindistan ve Çin’den gelen talep artarken yılın ikinci yarısında başta Rusya olmak üzere üreticilerin arz kesintisine gitmesi bekleniyor. Bu ortada Çin’in Rusya’dan ham petrol ithalatı günlük 2.6 milyon varille rekor düzeye yükseldi. Ucuz Rus petrolü, Çin’in petrol ithalatında Rusya’nın Suudi Arabistan’ın önüne geçmesini sağladı.
BU HAFTA NELER OLACAK?
Yoğun bir hafta yaşayacağız. ABD Merkez Bankası (FED) toplantısı Salı ve Çarşamba günleri (25-26 Temmuz) olacak. Federal Açık Piyasa Komitesi’nin 26’sında siyaset faizinde 25 baz puan artışı açıklaması bekleniyor. Bundan sonra da faiz artışlarına bir orta verilmesi istikametinde beklenti var.
Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve Japonya Merkez Bankası’nın (BoJ) faiz kararları ile Almanya, Fransa, İspanya ve Avustralya’nın enflasyon oranlarını da yakından takip edecek. Ayrıyeten ABD’de şahsî gelir ve harcamalar, ferdî tüketim harcamaları fiyat endeksi, güçlü mal siparişleri üzere bilgiler açıklanacak.