DİYARBAKIR – MÖ. 3.000-4.000 yıllarında Huriler tarafından inşa edildiği kabul edilen Diyarbakır surları, inşa edildiği tarihten bu yana birçok medeniyet, uygarlık ve savaşlar gördü. Lakin surlar hiçbir vakit uzaydan görülemedi. Diyarbakır’da kayyım idaresi ‘uzaydan görülme’ ile ilgili çalışma başlattıklarını duyurdu. Güneydoğu Ekspres gazetesine konuşan Diyarbakır Vali Yardımcısı ve Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreteri Abdullah Çiftçi, “Surlarda Diriliş” mottosuyla bugüne kadar onarıma 150 milyon TL harcandığını ve Karacadağ Kalkınma Ajansı ile birlikte hayata geçirmeyi planladıkları ışıklandırma projesi ile Diyarbakır surlarının uzaydan da rahatlıkla görülebileceğini söyledi. UNESCO Dünya Miras Süreci (2011-2015) Alan Lideri Nevin Soyukaya ile Diyarbakır surlarındaki onarım sürecini konuştuk.
‘BU PROJEYİ UZAYLILAR İÇİN Mİ YAPIYORLAR?’
Diyarbakır surları, 5 bin 750 metre uzunluğu ile Çin Seddi’nden sonra dünyada en büyük ikinci eser olarak kabul ediliyor. 101 burç bulunan Diyarbakır surlarından geriye bugüne kadar 98 burç ayakta kalabilmiş.
Önceki kayyım Münir Karaloğlu periyodunda “Surlarda Diriliş” mottosuyla başlatılan onarım süreci günümüzde de devam ediyor. Geçtiğimiz günlerde lokal bir gazeteye açıklamalarda bulunan Diyarbakır Vali Yardımcısı ve Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreteri Abdullah Çiftçi, surlara bugüne kadar 150 milyon TL harcama yapıldığını açıkladı.
Surların ışıklandırmasıyla ilgili projeyi de açıklayan Çiftçi, şöyle konuştu: “5 bin 750 metre Sur’un tamamının aydınlatmasıyla ilgili bir projemiz var. Uzaydan da uçakla rahatlıkla görülebilecek… Şu anda Karacadağ Kalkınma Ajansı ile bir arada projelendirme basamağı devam ediyor. Finansmanını temin ettiğimizde bu sene ona da başlayacağız inşallah. Sur tahminen tarihte görmediği kıymeti bu süreçte görmüş olacak…”
UNESCO Dünya Miras Süreci (2011-2015) Alan Lideri Nevin Soyukaya, Çiftçi’nin bu açıklamalarından sonra aklına gelen birinci sorunun, “Bu hizmeti kimin için yapıyorlar?” olduğunu söyledi. Işıklandırmanın uzaydan da görünecek diye övülmesine, “Siz bu hizmeti uzaylılar için mi yapıyorsunuz? Niçin illa uzaydan görülüyor?” diye reaksiyon gösteren Soyukaya, bu projenin neden sakıncalı olduğunu ise şu sözlerle açıkladı: “Çok ışıklandırma çok maliyet demektir. Bu kadar maliyete ne gerek var? Suru gece de görünür, algılanır kılabilmek için çok çok güçlü bir ışıklandırmaya gerek yok. Kurulacak projektörlerin sur uzunluğu ne kadar gizlendiği, görsel peyzajı ne kadar etkilediği, bunlar daima teknik sorun. Ben daima sur çalıştım lakin kayyım sonrasında neler yapılıyor bilmiyoruz zira dışa açık projeler yürütülmüyor. Projelerin hangi kademeden geçtiğini, uygulama sürecinde neler yapıldığını, maliyeti karşılayacak neler yapıldığını bilmiyoruz. Onarım kıymetli bir iş, büyük harcamalar gerektiriyor lakin bu 150 milyon TL’nin içinde hangi kalemler var bilmiyoruz. Bilhassa Diyarbakırlıların ve ilgili STK’ların hatta bakanlığın ilgili kurumlarındaki bireyler dahi bunlardan haberdar edilmiyor.”
Nevin Soyukaya
‘SURLARA ASILAN AFİŞLER KANUNA AYKIRI’
Diyarbakır surlarının Dağkapı Burcu’ndaki onarım sırasında sökülen Atatürk portresi ve Türk bayrağı çalışmaların bitmesine karşın yerine konulmamış, cami açılışı için Diyarbakır’a gelen Cumhurbaşkanı ve AK Parti Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın afişi asılmıştı.
Surlara asılan afişlerin “Ciddi bir problem” olduğunu söyleyen Soyukaya, bu afişlerin 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Müdafaa Kanununa muhalif olduğunu söyledi.
Surların kültür varlığı olduğunu hatırlatan Soyukaya, “Ülke mevzuatına nazaran birinci derecede korunması gereken yapılardır ve birebir vakitte dünya mirasıdır. Yani surlar, memleketler arası mevzuata nazaran de korunması gereken yapılardır, reklam panoları değildir. Koca koca reklam afişleriyle surları kapatmak, surların görselliğini bozmak kanuna terstir. Birebir vakitte o afişleri asmak için bir şeylere raptetmeleri gerekiyor. O raptedilen materyalin fiziki olarak ziyan vereceğini düşündüğümüzde surların hem peyzajı bozuluyor, hem ziyan görüyor hem de bedelini düşürüyor. Onun için bu afişlerin asılmaması gerekiyor. Bununla ilgili birinci derecede ilgili olan bakanlığın yereldeki kurumları ve belediyeler ne yazık ki ‘görmedim, duymadım’ diyor ve hatta belediye afişleri asan oluyor. Bu türlü çelişkilerle karşılaşıyoruz kayyım döneminde” sözlerini kullandı.
‘DİYARBAKIR KUŞATMA ALTINDA MI?’
Surların tıpkı vakitte arkeolojik yapılar olduğuna dikkat çeken Soyukaya, Ben u Sen Burcu’ndan geçerken ‘tamamlama’ yapıldığını gördüğünü söyledi. Tamamlama ölçütünün ne olduğunu ve neden yapıldığının sorgulanması gerektiğini belirten Soyukaya, surlar şimdi dünya mirası kabul edilmemişken UNESCO uzmanı ile vali ortasında geçen bir diyaloğu şöyle aktardı: “UNESCO uzmanı surları incelemek üzere Diyarbakır’a gelmişti. Diyarbakır surlarındaki tamamlayıcı onarımları görünce devrin valisine, ‘Diyarbakır kuşatma altında mı ki siz surları tamamlıyorsunuz? Düşman mı var diye kaleyi tamamlıyorsunuz?’ diye alaycı bir soru sormuştu. Hasebiyle kalenin bilhassa konserve edilmesi gerekiyor. Şeffaf çalışmak, STK’ler ile görüşmek gerekiyor bu süreçte. Bu kentin bir varlığına dönük uygulama yapılırken bu kenti olayın dışında tutmalarını sorgulamamız gerekiyor. Neyi nasıl yapıyorlar bilmiyoruz, büsbütün olayın dışındayız. Surların içine girip bakmak bile yasak. Fotoğraf bile çekemiyor, belgeleyemiyorsunuz.”
‘SURLARIN HALA MASTER PLANI YOK’
2014 yılında gelen UNESCO uzmanının yazdığı rapor doğrultusunda surların onarımını 2 yıl durdurma kararı aldığını söyleyen Soyukaya, “Kültürel tesir kıymetlendirme ve master planının çıkarılmasından sonra onarıma başlanması kaidesi koyuldu önümüze. Bakanlık da bu koşulu kabul etti, kelamını verdiği için surlar dünya mirasına kabul edildi. Lakin dünya mirası olduktan sonra bu kelam tutulmadı. Hala surların bir master planı yok ancak onarımlar tamamlanarak devam ediyor” dedi.