Uyarı: Travma mağdurları için tetikleyici ögeler içerebilir.
Canavar oyununun künyesinde dikkat çeken bu not, merak hissini da berberinde getiriyor. Kimi oyunlardan çabucak evvel yapılan oyunda silah patlayacağı, yüksek sesli efektler kullanılacağı ya da özel ışık dizaynları nedeniyle kimi hassasiyetleri olan seyircilerin durumdan etkilenebileceği ihtarlarına alışkınız fakat son vakitlerde metin içeriklerine ait de bu tip ikazlar epey dikkat cazip.
Geçtiğimiz mayıs ayında prömiyeri gerçekleşen Canavar isimli tiyatro oyunu epeyce güç bir problemle sahnede. Sinema severlerin yakından tanıdığı, logosunu görünce tabi ya diyeceğiniz Bir Film, kendi içinden İki Tiyatro’yu çıkarmış. Bu türlü ardışık söylendiğinde isimlerindeki sihir daha anlaşılır oluyor. 2002 yılında kurulan, imal ve dağıtım şirketi Bir Film’in kardeşi diyebileceğimiz bu tiyatro takımının birinci tiyatro oyunu Canavar. Şirketin ortaklarından da olan, sinemada çok sayıda başarılı iş yapan Tunç Şahin bu oyunun metin muharriri ve direktörü. Karışık Kaset, 7Yüz isimli çalışmaları ile bilinen Şahin 2020 yılında, şu sıra hayli sıkı gündem konusu olan Altın Portakal Ulusal Sinema Festivali En Âlâ Senaryo Müsabakasında ‘‘İnsanlar İkiye Ayrılır’’ sineması ile ödül almıştı. Üretimci, direktör ve senarist Şahin, tiyatrodaki birinci çalışmasında bu defa kameranın vizörünü seyircilerin vicdanlarına yerleştirmiş. Yılların sinemacısı oyun boyunca sinema lisanından uzakta duruyor. Gerçek vakit akış çizgisinde, göstermeci, gerçekçi üslupta kurduğu sahnesinde girişin altı, bahçeye açılan mütevazi bir açık mutfakta, iki kız kardeş ve kuzenlerinin sohbetiyle seyircisine onlarca soru sorduruyor.
Yönetmeni kadar oyuncuları da çok istikametli, çalışkan, hatta kimileri ödül avcısı. Onlara orta ara döneceğim. Çünkü tiyatroya yeni adım atmış direktör ve müellif ilgimi çekmeye devam ediyor. Bahis seçimini epey yürekli bir yerden yaparak kendini riske atıyor diyebilirim. Bireyin var oluş krizlerinden çıkıp, ‘‘kutsanmış aile’’ kavramına ait seçim yapmış muharrir. Aile için olumlu ve olumsuz çok sayıda tahlil, kulağa vahim gelen kelamlar kadar güzellemeler de bulabiliriz. Sönmez Ailesi için pek güzel şeyler söylemek mümkün olmuyor. ‘‘Kan bağı’’ ile bir ortaya gelmiş bu beşerler hayatı birbirine zindan etmişler ve bilhassa de kendini savunamayan çocuk yaştaki akrabalarına. Aksiyonda canavarın ta kendisi kadar, ihmal eden, susan, görmeyenlerin de suça katıldıkları, sıradanlıklarıyla görünmez olan Sönmez ailesi yıllar sonra akran üç yetişkin beşerle sahnede modüllere ayrılıyor. Seyirciyi de edilgen durumda tutarak, eylemsizleşmenin kodlarını yazıyor.
Sardunyasıyla sohbet eden, elinde şiş ve örgüsüyle kanepede oturan sıcacık, oyun boyunca da gücünü misal yerde tutan oyuncu Gülçin Kültür Şahin seyircilere televizyondan hayli tanıdık. Onu ruhsal dramlardan tanıyan seyirci için sahnede de benzeri bir işin içinde bulmak seçilmiş inançlı bir liman güya. Öte yandan oyuncunun samimiyeti, onu tiyatro sahnesinden kendi konutumuzun mutfağına taşıyan en değerli öğe. Ocağı yanan bir mutfak, sıcak demleme çay, dolaptan çıkan meyveler… Elini uzatıp kuruyemiş tabağından bir şeyler atıştırmak istiyor insan.
İmza günü için geldiği kasabada, son anda ziyarete geleceğini duyurmuş, çok satan kitaplarıyla ünlenmiş müellif kuzen, Hakan Emre Ünal. Çok çalışkan bir oyuncu Ünal. Müelliflik, direktörlük alanında da bir o kadar başarılı işlerin içinde. Hala devam etmekte olan ‘N’Olacak Bu Yusuf Umut’un Hali’ oyununda bu üç meziyetini bir ortada seyirciye sunarken, ‘Tırnak İçinde Hizmetçiler’, ‘Sevgili Arsız Ölüm- Dirmit’, ‘Herkes Kocama Benziyor’ üzere son devirlerin en çok muvaffakiyet kazanan oyunlarının da içinde. Birçok tiyatro kümesinde çalıştıktan sonra kendi kurdukları Tiyatro Hemhal ile yoluna devam ediyor. Canavar oyununda onu en az oyunculuk haliyle görüyoruz tahminen de. Direktörün tercihlerine saygılı bir oyuncu diye düşünüyorum zira daha öncesinde onun sahnede nasıl işler çıkardığını görmediyseniz, bu köşeye sıkışmış oyunculuğun bir direktör tercihi olduğunu anlamayabilirsiniz. Kuzen Kemal ailedeki kilidi yerinden oynatmaya geliyor. Metnin taşıyıcısı, habercisi üzere görebileceğimiz lakin o kadar fazla diyalog akışı olduğu için bazen röportajcısı pozisyonuna düşen Kemal Sönmez bir imza günü için Anadolu’da küçük bir kasabaya gelir. Kuzenleri bu ziyaretten tedirgindir zira ailenin seyircilere çok tanıdık yerden gelen problemler yumağı vardır. Diyalogları bu kadar kolay kabul edip, almamız bu kodların hepimize ilişkin olmasından kaynaklanıyor.
Tiyatro metinlerinin türlü zorlukları vardır, romana, kıssaya benzemez. Anlatmak, göstermek, sezdirmek ortasında masraf gelir. Bu metnin zorluğu tercih olarak asıl mevzuyu yavaş yavaş açmak istemesinden geliyor. Seyirciye her şeyi anlaması ve aile ağacını başında kurabilmesi için tanınan vakit biraz uzuyor ve diyaloglar kimi vakit soru yanıt haline döndüğünden o sıcak mutfağın samimiyeti biraz kuşku uyandırıyor. Lakin oyuncular çok usta, öteki bir üçlüde tepeye ulaşan çatışmalar ve duygusal çözülmeler nasıl olurdu bilemem lakin bu takım bunu çok yeterli başarıyor.
Anadolu kasabası olmakla, 1980 ler olmak arsında bir kokusu var atmosferin. Oyunda geçen vaktin günümüz olduğunu toplumsal medyanın varlığından, en aktüel televizyon dizileri ve oyuncularının isminin geçişinden, ortalarındaki şakalaşmalardan anlasak da bahsettiğim ince çizgiyi seyircilerin bir kısmının sezdiğini düşünüyorum.
Her müellifin en çok sevdiği şey metafor kullanmak pek tabi ki. Oyunda da serpiştirilmiş olarak onları bulmak mümkün. Birlikte yapmayı denedikleri, eskilerden kalma, klasik aile yemeği ‘kapama’ en kalbi olanı mesela. Yapması güç, yemesi kötü! Sofrada süren konuşmaların seyirciyi atık asıl sıkıntıya taşıması 80 dakikalık oyunun yarısını alıyor ve sofrada birlikte geleneğin tadının çok da lezzetli olmadığı son sahneye gelene kadar ismi örtme, kapama, saklama olan bu yemekle ilerletiyor muharrir. Yemeğin fırında piştiği sırada kıyametler kopuyor. Ve kuzenler sonunda bu yemeğin/ailenin tadının aslında hiç de kitaplardaki üzere olmadığıyla yüzleşiyor. Pekala yüzleşmek, konuşmak, yalnız olmadığını bilmek bu derece büyük travmalar için düzgünleştirici mi? Burada hususun profesyonellerinin yorumlaması için sessiz kalıyorum. Muharrir hayli güç bir husus seçmiş dedim ya. Oyunun sonunda da soruları cevaplamak yerine seyircinin kucağına, vicdanına, tandık hislerine, bildik gerçeklerine bırakıyor finali. Rahatsız edilmiş seyirci katarsisini (arınmasını) kendi tanıdık bilgisiyle yaşamak üzere salondan çıkıyor.
Ailelerin kıssalarında arketipe dönmüş karakterler olur. Canavar oyunu buradan da faydalanıyor, çok çeken, parayı batıran, hayırsız olan, varlıklı olan, uzakta yaşayan üzere Sönmez ailesinde de çok sayıda tip var. Hiçbirini görmüyoruz, kuzenler ortalarında konuşurken eşleşiveriyor seyircilerin kendi aileleriyle. Oyunun künyesindeki ihtarla eşleşen tanıdıklıksa en berbatı. Maruz kalmak, maruz bırakmak, seyirci olmak, ses çıkartamamak, çok sayıda mağduru, tek faili olan büyük kabahat. Ailenin içini çürütmüş, bu kokuşmadan herkes nasibini alıp hayatta kalmış. 140 IQ düzeyiyle okuyamamış bir kardeş, Derya. Kasabaya sığınmış bir vergi dairesinde müdür olan abla, Aslı. Gelelim bu ablaya. Tülin Özen o denli istikrarlı bir oyunculukla ilerliyor ki onun tırmanışını heyecanla bekliyorum. Metin onu bu bahiste biraz tek başına bıraksa da oyuncu arkadaşları ile o denli hoş taşınıyor ki üste, hislerin paramparça olduğu, etrafa saçıldığı o anda gözlerim Tülin Özen’den oburunu görmüyor. Oyunculuğun sihrine sahip. Aslında ödüllere doygun bir bayan oyuncudan aksini beklemek yanılgı olurdu. Tesadüfün en hoş anı da oyunu seyrettiğim gün Tülin Özen’in başrolünü oynadığı, Selman Nacar’ın yönettiği ‘Tereddüt Çizgisi’ sinemasının Zürih Sinema Festivali’nden En Âlâ Sinema mükafatını almış olmasıydı. Gönülden tebrikler.
Aile kan bağıyla bir ortaya gelmiş, tahminen de yan yana birebir masada oturmaları diğer şartlarda mümkün olmayacak insanları akrabalık bağlarıyla birbirine zincirlemiş bir zindana dönebiliyor. Yokluğunun da varlığının da bin bir zorlukları var. ‘Kutsal, sorgulanamaz’ bu kurumun içindeki iltihaplar evvel arsa, para problemleri üzere önümüze gelse de sonrası İstanbul Sözleşmesi’nden çıkmamızın yanlışları ile önümüze akıveriyor.
Oyunun başka bileşenlerinde, müzik ve ışık üzere kayda kıymet bir ayrıntı yok. Camda beliren siluet dışında. Sanırım sinemadan gelen direktör için artık bunlarla uğraşmak yerine oyuncuyla bu kadar ağır çalışmak heyecan vermiş. Yeterli de olmuş. Çünkü ne oyunlar gördük içinde sinema çoktu. İki afiş dizaynında oyunun göstergeleri ön plandayken, son afiş çalışmasında oyuncular ön plana alınmış. Oyun içinde komik anların da olduğu, melodrama sırtını yaslamamış, bir göz yaşı seli yaşatmıyor seyirciye. Bilakis sert gerçekler var. Lakin buna karşın hayatın doğal akışlındaki üzere finale gelindiğinde ‘aile değil, meydan savaşı’ dedikleri Sönmez ailesinin kutsalları çöpe giderken, dolaptan çıkan barbunya eşliğinde atmosferin basıncı, tatlı esprilerle bir kesim dağılıyor. Yine de kapama boğazımızda takılı kalıyor.
Canavarın kim olduğu sorusunu sormaya devam ederken, çok sayıda failin kararttığı hayatlar tam da o anlarda, hala devam ediyorken bunun mukadderat değil politik bir tercih olduğu daima aklımızda kalsın. ‘‘Çünkü bu yalnızca Darwin değil!’’