DİYARBAKIR – Bismil ovası yalnızca Diyarbakır’ın değil, tahminen de bütün bölgenin en verimli topraklarına sahip. Ovada arpa, buğday, mısır, ayçiçeğinin yanı sıra kalitesi yüksek bir pamuk da yetişiyor. Bismil’de arazinin yüzde 95’inde tarım yapılıyor.
Bu kadar geniş, tarım üretimine elverişli ve verimli topraklar insanın başını döndürecek hoşlukta. Dicle ırmağının Bismil’den geçmesi, ilçeye ayrıyeten paha katıyor.
Bismil’in tarihinin de hayli eski olduğunu hatırlatmak gerekiyor. Şimdiye kadar 9 alanda yapılan hafriyatlar, ilçenin tarihinin 4 bin yıl öncesine dayandığını ve birçok medeniyete konut sahipliği yaptığını gösteriyor.
Toprağıyla, tarihiyle ve Dicle ile cazibe merkezlerinden olan Bismil, 15 Haziran’da arazi hengamesinde 9 kişinin öldürülmesiyle gündeme geldi. Türkiye, bu olay nedeniyle Bismil’i konuşmaya başladı.
Ancak bu, Bismil’de arazi uyuşmazlığından meydana gelen birinci kanlı olay değildi.
2013 YILINDA 8 KİŞİ ÖLDÜRÜLMÜŞTÜ
Sulu ve kuru tarıma elverişli Bismil’in bereketli toprağına 2013 yılında 8 kişinin kanı dökülmüştü. Başköylü Üstün ailesi ile Karatepeli Ek ailesi ortasında arazi uyuşmazlığı nedeniyle çıkan silahlı arbedede Üstün ailesinden 8 kişi öldürülmüş, Ek ailesinden de 4 kişi yaralanmıştı.
Hafızalara kazınan bu kanlı olaydan sonra da benzeri arbedeler çıkmış, yeniden can kayıpları yaşanmış ve birçok insan yaralanmıştı.
Bölgedeki arazi uyuşmazlıkları çoklukla akraba aileler ortasında meydana geliyor ve kimi vakit Bismil’de olduğu üzere kanlı sonuçlara neden oluyor.
Son olayın yaşandığı Şidadi ve Sarıhüseyin köylüleri ortasında da akrabalık bağları var.
KATLİAMIN GERÇEKLEŞTİĞİ YER
Şidadi (Serçeler) köyü ile Sarıhüseyin mezrasının ortasındaki aralık 3, bilemediniz 4 kilometre. 9 kişinin öldürüldüğü tarla, bu iki yerleşim merkezi ortasında. Küçük bir köprüyü geçtikten sonra trafik levhaları sağda Sarıhüseyin mezrasını, solda Şidadi köyünü gösteriyor.
Neredeyse iki köyün tam ortasında bulunan zirvedeki yanık ekinler de, katliamın yaşandığı yeri…
Alyamaç ve Taş aileleri ortasında ihtilafa ve sonunda katliama neden olan arazi bu zirvede bulunuyor.
Tepede, yanık ekinlerin üzerinde duran beyaz araç ise, sonradan fark ediyoruz, polislerin kullandığı gözaltı aracı.
İKİ KÖYDE BİR GARİP TAZİYE
HDP’nin oluşturduğu heyetle birlikte giriyoruz Sarıhüseyin mezrasına. Alışılagelmiş taziye çadırı ya da taziye konutunda karşılanmıyor heyet. Bir konutun gölgesinde yüzlerce sandalye dizilmiş. Öldürülenlerin yakınları olduğunu düşündüğümüz birkaç kişi heyeti burada selamladı. İmam burada Fatiha okuttu. Çaylar ve sular burada dağıtıldı gençler tarafından.
DBP Eşbaşkanı ve Mardin Milletvekili Saliha Aydeniz burada konuştu ve köylüleri barışa davet etti. Lakin kesif bir sessizlik vardı köyde. Herkes sessizce dinledi Aydeniz’i. Kimse ağzını açıp konuşmayacak üzere görünüyordu. Aydeniz konuşmasını bitirip oturduğunda dinleyenlerden biri, kendisine seslendi. “Davaya oturanlar ne olursa olsun kalkmamalı” dedi adam. Şöyle bir eleştirisi vardı: Katliam gerçekleşmeden evvel iki aile ortasındaki hasımlığı gidermek için ortaya girenler olmuş fakat sonuç alınamayınca geri çekilmişlerdi. Adamın eleştirisi bu süreçte yer alanlara yönelikti. Sesinde çaresizlik, öfke ve en çok acı vardı. Yerine kayyım atanan Bismil Belediyesi Eşbaşkanı Orhan Ayaz, sarılarak sakinleştirdi adamı.
Şidada ise heyet taziye konutunda karşılandı. Burada daha büyük bir sessizlik var üzere görünüyordu. İmam Fatiha okuttu, çaylar ve sular dağıtıldı. Siyasetçiler bu kere konuşma yapmadı. Zira denildiğine nazaran hengamede öldürülenlerin birinci dereceden akrabaları yoktu taziye meskeninde.
Taziye konutunun gölgesinde köylüler kendi ortalarında konuşuyorlardı. Biri, “Ekinler askerden dayanak alınarak biçilmeli” diyordu. Yüzlerce, binlerce dönüm topraktaki ekili alan biçilmeyi bekliyordu. İçinde bulunulan durumda kim yapacaktı bu işi? Köylüler, bir imece yordamı düşünüyordu. Lakin ekinler açılan yaraya merhem olabilecek miydi? Bunu onlar da bilmiyordu.
YARA NASIL AÇILDI?
Alyamaç ile Taş aileleri ortasındaki uyuşmazlık, 369 dönümlük tarla için başladı. Tarla, iki ailenin dedelerinden kalmıştı ve Alyamaç ailesi bu tarlayı yıllardır takım biçiyordu.
Taş ailesi tarlada hak tez edince mahkemelik oldular. Bismil lokal mahkemesi Taş ailesini haklı bularak tarlanın 123 dönümünü onlara verdi. Alyamaç ailesi ise bu kararı istinafa götürdü. İstinaf mahkemesinde de mahallî mahkemenin kararına uygun bir karar verildi. Dava Yargıtay’a taşındı.
Bütün bu müddet içinde iki aile vakit zaman karşı karşıya geldi ve küçük çaplı denilebilecek hengameler oldu. Kolluk sözlerini alarak özgür bıraktı.
Bu ortada hasımlığı gidermek için Bismil’deki kanaat başkanları devreye girdi. Lakin onların eforu da sonuç vermeyecekti.
‘İKİ AİLEYE 4 PLAN SUNDUK’
Bismil Kanaat Başkanları Derneği Genel Sekreteri Nufer Şen, “Bugüne kadar tahminen bin aileyi barıştırdık” diyor.
Derneği 2020 yılında gönüllülerden oluşan bir kümeyle kurduklarını hatırlatan Şen, yalnızca Bismil’de değil, bölgenin birçok vilayetinde barış için emek harcadıklarını vurguladı.
Bismil Kanaat Liderleri Derneği Genel Sekreteri Nufer ŞenDernek, Taş ve Alyamaç ailelerinin uzlaşarak barışması için de teşebbüslerde bulunmuş. Sorunun çözülmesi için iki aileye 4 seçenek sunduklarına dikkat çeken Şen, ortak bir noktada buluşturamadıklarını söyledi. Şen, “İki tarafın da hakemliğimizi kabul edip sunduğumuz plana nazaran davranması gerekiyordu. İki tarafı da şad edeceğini düşündüğümüz 4 plan sunduk. Lakin bu planlardan birine bir taraf tamam dediyse öteki kabul etmedi. Aylarca uğraştık, köyler ortasında mekik dokuduk lakin olmadı. Sonunda biz de çekilmek zorunda kaldık” dedi.
Şen, ayrıyeten mahkemeye taşınan birçok arazi uyuşmazlığının sürüncemede kaldığına dikkat çekerek, “Bakın mesela 1950’lerden bu yana devam eden toprak davaları var. Mahkemeler süratli davranmadığı için olaylar buraya kadar gelebiliyor. Halbuki mahkeme sayıları artırılabilir, istinaf mahkemeleri ile Yargıtay bu davalara daha süratli bakabilirse bu türlü acı olaylar tahminen hiç yaşanmayacak. ‘Gecikmiş adalet, adalet değildir’ diye bir kelam var. Bölgedeki bu olaylara bakınca bu kelama katılmamak mümkün değil” diye konuştu.
Şen, Taş ile Alyamaç aileleri ortasındaki olayın daha da büyümemesi için herkesin elinden geleni yapması gerektiğini söyledi: “Kanaat başkanları, sivil toplum kurumları, vali ve herkes bu olaya el atmalı. Yoksa maalesef daha vahim olaylar yaşanabilir.”
Yerine kayyım atanan Bismil Belediyesi Eşbaşkanı Orhan AyazYerine kayyım atanan Bismil Belediyesi Eşbaşkanı Orhan Ayaz ile de görüştük. Ayaz ise katliamda devletin sorumluluğuna işaret ediyor. Bu argümanına münasebet olarak da mahkemelerin karar almakta gecikmesini gösteriyor. Ayaz, “Birçok vicdanlı yargıç vardır kesinlikle ve onlar bu türlü arazi davalarını kısa müddette çözmek istiyorlardır. Lakin devletin bir sistemi var ve bunun dışına çıkamıyorlar. Nedir bu sistem? İşte gördüğümüz üzere birçok arazi davası yıllarca sürüyor. Dava bu kadar uzayınca beşerler hengame ediyor, birbirlerine düşman oluyor ve sonuçta bu türlü vahim olaylar meydana geliyor” tabirlerini kullandı.
Arazilerin toplulaştırılmasını da eleştirerek, şunları söyledi: “Toplulaştırma yapılırken araziletin sonları değişiyor. İnsanların 50 yıldır takım biçtikleri toprak oburunun eline geçiyor ya da hiç bilmediği bir toprağa sahip oluyor. Bu durumda beşerler yıllardır tanıdığı, neye muhtaçlığı olduğunu bildiği toprağı tercih ediyor. Hasımlıkların çıktığı noktalardan biri de budur.”
‘HDP BÖLGENİN İKTİDAR PARTİSİDİR’
HDP, bölgede kelamı dinlenen bir parti. Bugüne kadar birçok kan davasının, arazi uyuşmazlığının tahlilinde kıymetli rol aldı.
Kuşkusuz bunda Özgür Yurttaş Dernekleri’nin, Mahalle Meclisleri’nin sıkıntıları yerinde çözebilmek kabiliyetine sahip olmalarının da katkısı vardı. Fakat 2016’dan sonra iktidarın uygulamaya başladığı siyaset bu kurumları dağıttı, bu kurumlarda çalışanlar tutuklandı.
HDP’nin bölgenin iktidar partisi olduğunu vurgulayan Bismil Belediyesi Eşbaşkanı Orhan Ayaz, “Devlet HDP’ye bütün gücüyle saldırdı. Belediyelerine kayyım atadı. Siyasetçileri tutukladı ya da verdikleri mahpus cezalarıyla sürgüne gitmelerine neden oldu. HDP hâlâ bölgede iktidar partisi fakat devlet baskılarla boşalttığı alanları Kürt halkının ortasına nifak sokarak doldurmaya çalıştı. Yoz bir kültür geliştirdi. Uyuşturucu, fuhuş ve bahis üzere kumar olaylarının önünü açtı. İnsanları bir kesim toprak için birbirini öldürecek hale getirdiler” dedi.
‘SİLAHLANMA YARIŞI VAR’
Taş ve Akyamaç ailelerinin bireyleri toprakta ağır silahlarla öldürmüşlerdi birbirlerini. Olayın akabinde, “Köylüde bu kadar ağır silah neden bulunur?” üzere haklı sorular soruldu.
Aynı soruyu Ayaz’a da sorduk. Orhan Ayaz, bunun da bir devlet siyaseti olduğunu belirterek, şunları söyledi: “Devlet silahlanmayı teşvik ediyor ve bölgede bir silahlanma yarışı yaşanıyor. Devlet kimde hangi silah var biliyor ve bunları isterse bir günde toplar. Lakin bunu yapmıyor ve önüne gelene silah ruhsatı veriyor. Her konutta bir silahın bulunmasının sonucu da insanların birbirini öldürmesi oluyor.”
HDP BARIŞ HEYETİ OLUŞTURACAK
İki aileden 9 kişi öldü. Pekala bundan sonra ne olacak? Kan davası devam mı edecek? İki aileden de oy alan HDP, kan davasının önüne geçmek için ne yapacak?
HDP’nin bugüne kadar birçok kan davasını bitirdiğini hatırlatan Ayaz, “Olay bu basamağa gelmesin diye Kanaat liderleri devreye girmiş fakat sonuç alamamışlardı. Artık en kısa vakitte, içinde HDP’li siyasetçilerin, din alimlerinin ve kanaat başkanlarının bulunduğu bir barış heyeti kuracağız. Daha fazla insanın ölmesinin önüne geçmek için üstümüze düşeni yapacağız” dedi.
BİR ŞEY YAPILABİLMELİ
Bismil’de meydana gelen trajik olayda Alyamaç ailesinden Mehmet Emin Alyamaç, Selim Alyamaç, Muhammed Alyamaç, Yunus Alyamaç, Ömer Alyamaç; Taş ailesinden ise Orhan Taş, Serhat Taş, Halil Taş ve Mehmet Can Taş hayatlarını kaybetti.
Hayatını kaybeden 9 şahıstan 7’sinin yaşı 27’nin altındaydı, gencecik insanlardı yani. Hiçbir toprak kesimi onlardan daha değerli değildi.
Onları mevte götüren birçok sebep vardır kesinlikle. Nufer Şen ile Orhan Ayaz da bunları lisana getirmeye çalıştılar. Olaya “cahillik”, “vahşet” üzere yakıştırmalar da yapıldı.
Toplulaştırma çalışmalarında meydana gelen hak kayıpları ile ihtilafa neden olan arazi sorunu, bu çalışmanın yanlışsız yürütülmediğini gösteriyor. Bismil’in verimli toprakları ve büyüyen tarım iktisadı, çiftçiliğin dededen kalma metotla yürütülemeyeceğine ve bunun istikrarları değiştirdiğine işaret ediyor. Bölgede ağalık yıkıldı ve bunun sancıları kendisini yeni jenerasyonun davranışında, toprakla kurduğu bağda hissettiriyor.
Şunu da eklemek gerekiyor: HDP’nin 2017’de Kadastro Maddesine yaptığı itiraz, AK Parti ve MHP oylarıyla reddedilmeseydi tahminen Bismil’de ve bölgenin diğer kentlerinde bu türlü trajik olaylar yaşanmayacaktı. Geçmişte olup bitenler için “keşke” demek çoklukla manasızdır. Fakat bir daha “keşke” dememek için şimdiden bir şey yapmalı, yapılabilmeli.