Asya Robins
BBC Türkçe
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) her yıl 28 Mayıs’ta dikkat çektiği Menstrüel (Adet) Hijyeni Günü’nde bu yıl “2030’a kadar adet görmeyi hayatın olağan bir gerçeği haline getirmek” bildirisini paylaşıyor.
UNFPA datalarına nazaran dünyada her gün 800 milyondan fazla bayan regl oluyor ve bir bayan ortalama olarak ömrünün 7 yılını menstrüel kanamayla geçiriyor ve hijyen eserlerine gereksinim duyuyor.
Menstrüel hijyen eserlerine erişim temel bir insan hakkı olmasına rağmen dünya genelinde yaklaşık 500 milyon bayan ve kız çocuğu, regl devrinde muhtaçlık duydukları eserlere ulaşamıyor ve bilhassa de kırılgan kümeler, ömürleri boyunca regl yoksulluğu ile uğraş ediyor.
Türkiye geneli için bu istikamette yapılan data araştırmaları şimdi çok hudutlu ancak yapılan çalışmalardan kimi çıkarımlar elde edebiliyoruz.
Konuşmamız Gerek Derneği’nin 2022 yılında, Türkiye’nin 81 vilayetinde 18 yaşından büyük 4108 bireyle yaptığı Türkiye’de Regl Yoksulluğu Araştırmasına nazaran yaklaşık 5 bireyden 1’i her vakit sabun ve pak su üzere regl hijyeninde kritik ehemmiyete sahip iki esere erişemiyor.
Kendini inançta hissettiği bir tuvalete her vakit erişebilen iştirakçi oranı yüzde 32,6’yken pak tuvalet kağıdına her vakit erişebilen iştirakçi oranı yüzde 41,9.
Çalışmaya katılanların yalnızca yüzde 26,4’ü regl eserlerini satın alırken hiçbir vakit zorluk yaşamadığını, yüzde 42,5’i nadiren zorluk yaşadığını, yüzde 22,6’sı sıklıkla zorluk yaşadığını ve yüzde 8,5’i her vakit zorluk yaşadığını belirtiyor.
UNFPA’in 2022 yılı Türkiye’deki Mülteci Bayanlar ve Kız Çocuklarında Menstrüel Hijyen İdaresi raporuna nazaran ise Türkiye’de yaşayan her iki mülteci bayan ve kız çocuğundan biri “çok pahalı” olduğu için hijyenik regl eserlerine ulaşamıyor.
UNFPA çalışmasında kız çocuklarının birçoklarının regl olmadan evvel bilgi sahibi olmadığı, bazen uzun mühlet korkarak ya da utanarak bunu saklayabildiği, bayan ve kız çocuklarının yüzde 94’ünün adet olunca annelerinden ya da meskendeki abla, yenge üzere yaşça daha genç bir bayan aile bireyinden bilgi aldıkları tespit ediliyor.
Çalışmaya katkı veren bayan ve kız çocuklarının yarıdan fazlası regl ile ilgili daha fazla bilgi almak istediklerini söylüyor.
Peki Türkiye’de menstrüel hijyen ve regl yoksulluğu sorunu ne durumda, bunlarla uğraş için ne yapılıyor?
Regl yoksulluğu nedir?
Regl yoksulluğu, regl periyodunda ihtiyaç duyulan ve menstrüasyonu yönetmek için ped ve gibisi eser ve hizmetlere ekonomik yahut fizikî erişimde yaşanan zahmetler olarak tanımlanıyor.
Uzmanlar bu zorlukların regl olan şahısların çalışma ve okula gitme üzere temel haklarını kısıtladığını, toplumsal ve ekonomik eşitsizlikleri derinleştirdiğini, hala birtakım ülkelerde olumsuz bir şey olarak damgalanan reglin dışlanma ve utanç kalıpları yarattığını söylüyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan UNFPA Üreme Sıhhati Ulusal Program Koordinatörü Gökhan Yıldırımkaya, regl yoksulluğunun başka boyutlarına da dikkat çekerek regl olmanın hala tabu olduğunu söylüyor.
“Regl öncesinde yalnızca bayanlar değil, tüm insanların vücudu tanıyamaması ve regl ve vücudun sağlıklı idaresi hakkında temel fizyolojik bilgi kaynaklarına erişememesi, regl yoksulluğunun hazırlayıcı nedenleri arasında” diyen Yıldırımkaya şöyle devam ediyor:
“Hala bayanların yaklaşık 3’te 1’inden fazlasının regl eseri satın alırken çekindiğini görüyoruz. Yaptığımız dar alan çalışmalarında da bayanların 3’te 2’sinin adet devri öncesinde ve sonrasında kâfi bilgi almadığını görüyoruz. Menstrüasyonu kanama ve hastalık olarak ötekileştiren, saklanacak bir şey olduğu istikametindeki duruşlardan kurtulmamız gerekiyor. Bunun için adet devri öncesinde yaşa uygun, UNESCO standartlarına nazaran yapılandırılmış cinsel sıhhat eğitimi her okulda verilmeli.”
Türkiye’de farklı nüfus kümelerinde, ekseriyetle gelire bağlı olarak, kırsal bölgelerde, mevsimlik emekçiler ortasında, mülteci kümelerde, yurtta yaşayan öğrenciler ortasında regl yoksulluğunun baskın olduğunu söyleyen Yıldırımkaya devam ediyor:
Türkiye’de regl yoksulluğuyla çabada pürüzler ne?
BBC Türkçe‘ye konuşan Konuşmamız Gerek Derneği Kurucu Ortağı İlayda Eskitaşçıoğlu, regl tabusu ile regl yoksulluğunun el ele meseleler olduğunu ve kamusal siyasetlerde genel bir görünmezlik ve konuşulmama durumu yüzünden devam ettiğini söylüyor.
“Regl tabusu ve yoksulluğu, karmaşık, kesişimsel ve politik mevzular. Yalnızca bir yoksulluk problemi yahut toplumsal cinsiyet eşitliği sıkıntısı değil, ikisinin de kesişiminde olan mevzular. Bugüne kadar regl bakımı, regl tabusu ve yoksulluğu bahislerinin Meclis’e taşınmasında bayan milletvekilleri uğraş verdi. Bu açıdan önümüzdeki süreç telaş verici” diyen Eskitaşçıoğlu şöyle devam ediyor:
“Biz kendi çabamızdan şunu söyleyebiliriz: Meclis’teki en büyük hayal kırıklığı, regl olanların temsil oranının çok düşük olması.
“Eşitlikçi, kapsayıcı, cinsel sıhhat ve haklara, üreme haklarına hassas siyasetlerin üretilebileceği bir kamusal siyaset ortamı diliyoruz. Biz hala umutluyuz ancak elbette temsilin bu kadar düşük olduğu ve döngüsel vücutlara dair hususların konuşulmadığı bir Meclis istemiyoruz.”
Diğer taraftan regl tecrübelerine dair eğitimlerin tüm çocuklara karma halde verilmesi gerektiğine dikkat çeken Eskitaşçıoğlu, yaptığı birinci saha çalışmalarından birindeki tecrübesini şöyle anlatıyor:
“Bir oğlan çocuğunun yanıma gelip tişörtümü çekiştirdiğini, ben döndüğümde de anlattığınız için teşekkür ederim, ben kızlar altına yapıyor zannediyordum dediğini hiç unutmam. Çok da haklı bir varsayım zira televizyonlarda gördüğümüz o bebek bezine dökülen gizemli mavi sıvının birebiri pedlerin üzerine de dökülüyor.
“Eğer şanslıysak ve okulda bu hususta eğitim verildiyse bir öğretmenin sınıfa girip kızlar kalsın oğlanlar dışarı çıksın dediği anda aslında erkek çocuğun başında bir kodlama oluyor. Regl ayıp ve saklanması gereken bir şey, ben bunu görmemeliyim, duymamalıyım, bilmemeliyim, gerçek olan bu diye düşünüyor.”
Türkiye’de yapılan çalışmalar
Uzmanlar Türkiye’de regl yoksulluğu alanında yapılan çalışmalardaki artışa dikkat çekiyor.
Eskitaşçıoğlu, feminist sıhhat odağında çalışan birçok sivil toplum kuruluşu, uzman ve poltikacının büyük uğraşlarıyla regl yoksulluğunun kamusal siyaset alanlarına taşındığını söylüyor.
Örneğin geçtiğimiz yıl Cumhurbaşkanı kararıyla menstrüel eserlerdeki KDV 10 puan indirilerek yüzde 18’den yüzde 8’e düşürüldü.
Bunun çok değerli bir kazanım olduğunu söylemekle bir arada Eskitaşçıoğlu, indirimin şimdi insanların cebine yansımadığını, adil vergilendirme ve eserlerin erişilebilirliği için yürütülen çabanın devam etmesi gerektiğini belirtiyor.
Eskitaşçıoğlu, “Bugüne kadar dört milletvekili regl tabusu ve yoksulluğu konusunda kanun tekliflerini Meclis’e sundu” diyor ve devam ediyor:
“2019 yılında Sera Kadıgil regl eserlerine uygulanan verginin yüzde 18’den yüzde 5’e düşürülmesi için teklif sundu.
“2021’de Gülistan Kılıç Koçyiğit, menstrüel eserlerin genel sıhhat sigortası kapsamına alınarak fiyatsız sağlanmasını talep etmişti.
“Ardından 2022’de Candan Yüceer yüzde 18 KDV oranının yüzde 1’e düşürülmesini istemişti.
“Meral Danış Beştaş ise regl müsaadesi uygulamalarının hayata geçirilmesini öneren kanun teklifini meclise sundu.”
Öte yandan sendikaların büyük eforlarıyla regl müsaadesi haklarının toplu iş kontratlarında yer almaya başladığını söyleyen Eskitaşçıoğlu, birtakım öncü kurumların regl müsaadesini çalışma hayatının bir kesimi haline getirdiğini belirtiyor.
Uzmanlar bilhassa ağır ağır ve tehlikeli çalışma alanlarında regl müsaadesini “olmazsa olmaz” diye nitelendiriyor.
UNFPA Ulusal Program Koordinatörü Yıldırımkaya, devletin lokal idare ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği yaparak, bilhassa alım gücü dar olan şahıslar ve üniversite öğrencileri için düşük maliyetli eserlerin erişimine yönelik kanallar yaratması gerektiğini düşünyor.
Yıldırımkaya, “Üniversite yurtlarında acil durumlarda regl eserlerinin fiyatsız alınabileceği alanlar olmalı. Lokal idareler fakir bayanlara, doğum sonrasında süt, bez ve mama takviyesi veriyor. Bunun üzere fakir şahıslar için regl takviye sistemleri hayata geçirilmeli. Aksi takdirde beşerler sağlıklı olmayan alternatif eserlere itiliyor” diyor.
Deprem bölgesinde hala regl eserlerine erişim sorunu var
6 Şubat zelzelelerinin akabinde sıhhat alanında gündeme gelen değerli hususlardan biri bayan ve kız çocuklarının güvenliği ve regl bakımında gereksinim duydukları eser ve tesislere erişimi oldu.
Bölgedeki durumu takip edenler, bayanların hijyenik ped, tampon, pak su, tuvalet kağıdı, kapısı kapanabilen, ışığı olan inançlı tuvalet üzere gereksinimlere erişimi sorununun hala devam ettiğini söylüyor.
Deprem bölgesinde yaklaşık 4 milyon kız çocuğunun yaşadığını belirten Eskitaşçıoğlu, pek birçoklarının sarsıntı alanında, süreksiz barınma alanlarında birinci regl tecrübelerini yaşadığını söylüyor.
Eskitaşçıoğlu, “Deprem bölgesinde regl bakım gereksinimlerinin eksikliğinin sebeplerinden bir tanesi, birinci vakitlerde akut gereksinimlerin listesini toparlayan görevlilerin çoklukla erkek olmasıydı. Herkes gelip gereksinimlerini soran bir askere ‘benim pede gereksinimim var diyememiş olabilir. Biz de biraz bunu dönüştürmeye çalıştık. ” diyor.