Yaklaşık 15 bin kişinin katıldığı, bir otelin sloganlarla yakılarak, içindekilerin ölmelerinin alkışlarla izlendiği 2 Temmuz 1993’ten bu yana 30 yıl geçti. Madımak’ın ateşe verildiği o gün, otelin etrafını saran, vefatları alkışlayan, içeridekilerin dışarıya çıkmasına pürüz olanlardan yalnızca 124’ü hakkında dava açıldı. Türkiye, tam 30 yıldır, bu 124 kişi hakkındaki davanın skandallarla dolu tarihini izliyor.
15 bin şahıstan yalnızca 190’ı için gözaltı süreci yapılmasından, bunlardan da yalnızca 124’ü hakkında dava açılmasından bu yana, iktidarlar, daima gerçek faillerden, provokatörlerden, pakların boşu boşuna cezalandırıldığından kelam ediyor fakat ne yargılanabilenlerle ilgili skandallar bitiyor ne de gerçek fail diye işaret edilen isimler yakalanıyor. Bugüne kadar “insanlık suçu” kabul edilmemesinden ötürü, yargılaması ve aranması devam eden isimlerle ilgili zamanaşımı riski sürüyor.
Bazı firari isimler açısından ise artık cezalandırılma riski ortadan kalkmış durumda. Şimdi sayısını davanın avukatlarının bile, bir türlü bilgi verilmediği için, bilemediği sayıda firari sanık, kendileri açısından zamanaşımı mühleti dolduğu için, mahkemelerden haklarındaki davanın düştüğüne yönelik karar aldırabildi.
Mahkeme, aksiyonu “insanlığa karşı suç” kabul etmezse, firari üç sanık hakkında devam eden yargılama da bugün 30 yıllık zamanaşımı müddeti dolduğu için zamanaşımına girecek.
Cezaları mutlaklaşan 9 kişi ise hala yurtdışında ve onlar için de ceza zamanaşımı mühleti işliyor.
- 30 yıl evvel bugün Madımak’ta katledildiler: 33 kişinin yaşam öyküsü…
- Sivas Katliamı: 30 yıl evvel yaşananlar kameralara böyle yansımıştı
* * *
2 Temmuz 1993
Erdal Ayrancı, barikatın başında bekliyordu.
Sivas’ta 2 Temmuz’dan günler evvel dağıtılmaya başlanan bildirinin o günü işaret ettiğini bilmiyordu.
Bir kentte, belediyenin açtığı çukurun kapatılmasına gücü yetemeyen mahallî gazetelerin haberleri bazılarına nazaran nasıl olduysa Sivas genelinde yankı bulup “saf halkı” tahrik etmişti. Nedense 300-500 satan gazetelerin haberleriyle halk çabucak tahrik olmuş kalabalık, tahrik olanların öldürmeye hakkı olduğuna da inanmıştı. Zati, “başlarındakiler” artlarında kimlerin olduğunu da başlarına bir şey gelmeyeceğini de biliyorlardı.
Önce Kültür Merkezi’ne saldırdılar, çabucak sonra Madımak’a.
Belediyenin ne hikmetse kaldırım çalışması yapmak üzere otelin yanına istiflediği taşların atılmaya başladığı anda, gencecik yaşında 12 Eylül zindanlarında şiddetin her çeşidini yaşamış Erdal Ayrancı, plan yapıyordu. Barikat kurmaya başladı. Barikat dedikleri üst kattan indirilen masa, yanına konulan pirinç sigara küllükleri… Kimsenin aklına “yanmak” gelmiyordu. Merdiven başlarına aralıklarla gençler yerleşiyordu. En önde Erdal Ayrancı duruyordu. Plan kolaydı, biri yıkılırsa başkası, merdivenlerden çıkılmasını engelleyecekti. O sırada valilikte, üzerlerine en ufak olayda en küçük kalabalığın üzerine sürülen panzerlerden birkaçı sürülse dağılacak kalabalığa karşı ne yapılacağı planlanıyordu.
Odada vali, tugay kumandanı, emniyet müdürü, belediye başkanı… Vali, rahattı.
“Tamamen güvenliğimizi aldık, Tokat’tan Kayseri’den güçler geliyor.”
Oteldekiler, dışarıda olmadıkları için başta şanslı hissediyordu. Dışarıda bu kalabalığa yakalanmak mevt demekti. Satranç oynanıyor, mızıkalar çalınıyor, karikatürler çiziliyor, sohbetler ediliyordu. Dışarıdan “Yardıma gelelim mi?” diye arayanlara, “Sakın gelmeyin” diye tembih ediliyordu. Dışarıdakiler için tasa vardı, içeridekiler, bir otelde ve korunaklıydı. O denli sanıyorlardı. Taşlar atılmaya başladığında, telefonlar da çalıyordu arkası gerisine. Kimisi arayan gazetelere demeç veriyor, kimisi hükümetten bir bakanla konuşuyor, kimi tanıdığı tesirli bir isme ulaşıyordu. Herkesin ulaşabildiği, el uzatsa içeridekileri çekebileceği bir karanlıktı Madımak. Dumanlar otelin içini kapladığında, kaçabilenlerin büyük kısmı dört katlı otelin, üst katlarındaki merdiven boşluğundan karşı binaya geçerek kurtulabildi. Herkesin nerede duracağını bile planlayan Erdal Ayrancı, dumanın içinde ömrünü kaybetti. Muhlis Akarsu, Nesimi Çimen, Behçet Aysan, Metin Altıok, Hasret Gültekin, Asım Bezirci… Daha 12 yaşındaki Koray, 16 yaşındaki ablası Menekşe Kaya ve başkaları. 3 solcudan dev örgüt çıkartan devlet, Sivas’tan çıkartamadı bir örgütlü hareket. Devlete nazaran yaşananların bütün sebebi tahrikti.
Madımak, kebapçı yapıldı. Uzun yıllar sonra bir zahmet içine konulan anıta katliamda yananlarla birlikte, onları yakmak isterken kurşunla öldürülen iki kişinin de ismi yazıldı. Cezaevindeki kelamda mağdurlardan birinin yazdığı kompozisyona “insan hakları” mükafatı verildi. Bu durum ortaya çıkınca ödül geri alındı. Yıllarca kırmızı bültenle arananlar, Sivas’ta hayatını tamamladı. Kimi devlete başvurup düğün yaptı, kimi ehliyet imtihanını kazandı. 30 yıl evvel bugün yaşanan katliamla ilgili geçen müddette yaşananlar, yaşananların hiçbirinin “beklenmedik” olmadığını da kanıtladı.
1. Sivas Katliamı, nasıl gerçekleşti?
2 Temmuz 1993’te Pir Sultan Abdal Kültür Şenlikleri’ne katılmak için Sivas’a giden onlarca kişi, arkadaşlarının, kardeşlerinin, anne ve babalarının Madımak Oteli’nde vefatlarına tanıklık ettiler. Salman Ruşdi‘nin büyük tartışma yaratan ve Türkiye’de basılması yasaklanan “Şeytan Ayetleri” kitabını Aziz Nesin, 26 Mayıs 1993 günü Aydınlık Gazetesi’nde yayımlamaya başladı. 1 Temmuz’da Sivas’ta başlayacak 4. Pir Sultan Abdal Kültür Şenlikleri öncesinde kentte Nesin’i amaç alan bildiriler dağıtılmaya başlandı. Nesin, şenliklerin baş konuğuydu. 1 Temmuz’da şenliğin başladığı gün mahallî gazeteler de kışkırtıcı haberlerle çıktı. Tıpkı gün kentte “Bugün hesap günüdür” başlıklı bildiriler dağıtıldı. 2 Temmuz’da, Cuma namazının akabinde aktifliklerin yapıldığı kültür merkezinin önüne yürüyüş başladı. “Sivas laiklere mezar olacak” diye yürüyen kalabalık merkezin önündeki “Halk Ozanları” heykelini yıktı, boynuna ip asarak yerde sürükledi. Kalabalık giderek artıyor fakat dağıtılmıyordu. Kalabalık daha sonra Sivas’a gelenlerin kaldığı Madımak Oteli’nin önüne yöneldi. 20 bin kişiyi bulan kalabalık 17.00’de geldiği otelin önünden de dağıtılmadı. Araçlar ve sürüklenen heykel ateşe verildi, belediyenin kaldırım yapma gerekçesiyle getirdiği taşlarla otelin camları kırıldı. Ankara daima bilgilendirildi lakin “hallediyoruz” dışında karşılık gelmedi. Valiliğin civar vilayetlerden istediği destek birlikler de 8 saat süren olaylar bittikten sonra kente gelebildi. Saat 19.00 civarı otel ateşe verildi. İçeridekilerden bir kısmı en üst kattan, geçişleri engellenmek istenmesine karşın, farklı binalara geçti, Aziz Jenerasyon dahil bir kısmı itfaiye merdiveni ile indirilip darp edildi. 12’si ağır yaralı 62 kişi otelden kendi imkanlarıyla kurtuldu. En yaşlısı 66 yaşındaki Asım Bezirci, en küçücüğü 12 yaşındaki Koray Kaya olmak üzere şenlik için gelen, ortalarında Metin Altıok, Behçet Aysan, Nesimi Çimen, Muhlis Akarsu, Hasret Gültekin’in de olduğu 33 insan Madımak’ta hayatını yitirdi. İki otel çalışanı da ömrünü kaybetti. Göstericilerden iki kişinin de otel dışında kurşunlanarak öldüğü anlaşıldı. Periyodun Başbakanı Tansu Çiller, olaylardan sonra şu açıklamayı yaptı:
“Çok şükür, otel dışındaki halkımız bir ziyan görmemiştir.”
2. Katliamdan sonra polis ve yargı nasıl hareket etti?
Saldırganların yalnızca bir kısmı yakalanarak gözaltına alınabildi. 15 bin kişinin katıldığı olaylarda gözaltına alınan sayısı 128 olarak kayda geçti. İtfaiye merdiveniyle kurtarılan Aziz Nesin’e saldıran RP’li Belediye Meclis Üyesi Cafer Erçakmak üzere çok sayıda “saldırgan” yakalanamadı. Uzun tartışmalardan sonra evrak Ankara DGM Başsavcılığı’na devredildi. Ankara 1 No’lu DGM, hakkında dava açılan sanıkların anayasal bir cürüm işledikleri argümanını kabul etmedi. Devrin DGM Başsavcısı Nusret Demiral, şimdi soruşturma kademesinde, “Olayda örgüt yok, tahrik var” açıklaması yaptı. İddianamede de “Aziz Nesin’in İslam dinine karşı tavır ve davranışları ve açıklamaları, kapalı bir salonda düzenlenen toplantıda terör örgütü militanları için hürmet duruşunda bulunulması, aksiyonun hazırlayıcı nedenleri ortasında sayılabilir” üzere kalabalığın tahrik edildiğine yönelik sözler yer aldı.
3. Birinci yargılama sonunda hangi kararlar verildi?
124 sanıklı davayı 1994’te bitiren mahkeme, 37 sanığın beraatine karar verirken, 87 sanığı 2 ila 15 yıl ortasında değişen mahpus cezalarına mahkûm etti.
Ankara 1 Nolu DGM, birinci kararında, 26 sanığı adiyen adam öldürme hatasını işledikleri savı ile TCK’nın 450/6. hususu mucibince cezalandırdı. Bu cezaları, TCK’nın 65/3 ve 51/1. hususları ile indirerek 15 yıla düşürdü. 37 Sanık hakkında beraat kararı verdi.. 60 sanık ise Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanunu’na alışılmamış davrandıkları savı ile cezalandırıldılar. Mahkeme, olayın siyasi yanını görmek istemiyordu.
Cezalar Nesin’in Şeytan Ayetleri kitabını yayımlamasına dikkat çekilerek, haksız tahrik indirimi yapılarak belirlendi. Gerekçeli kararda tekrar mağdurlar suçlandı ve “Sivas olaylarının devlete ve laik nizama yönelik olmadığı, Aziz Nesin’in Şeytan Ayetleri kitabını yayınlamasına duyulan öfke, kin ve nefretin oluşturduğu tahrik sonucu ve Aziz Nesin’e yönelik bir hareket olduğu, kast edilen Aziz Nesin olmasına karşın gayede sapma sonucu 37 saf insanın mevti ile olaylar sonuçlandı” tabirleri kullanıldı.
Ancak Yargıtay 9. Ceza Dairesi, 99 sanık hakkındaki kararı bozdu.
4. Yargıtay kararından sonra suçlama değişti mi?
Evet. İkinci yargılama 1997’de tamamlandı. Bu defa atağın anayasal nizama karşı yapıldığını kabul eden mahkeme, 38 sanığın idamına hükmetti. 29 sanık hakkında TCK anayasal sistemi bozmaya yardım başlıklı 146/3. hususundan 7 yıl 6 ay mahpus cezası verildi., 14 sanığın beraati kararlaştırıldı. Bu kararı da Yargıtay 9. Ceza Dairesi, 50 sanık istikametinden bozdu. Bozmaya, sanıkların doğum kayıtlarında Nüfus Müdürlüğü mührünün okunaksız olduğu, nüfus kayıtlarındaki cilt numarasının karara yanlış geçirildiği münasebet gösterildi.
5. En son yargılamada karar değişti mi?
2000’de biten üçüncü yargılamada mahkeme, 38 idam kararını tekrar etti. Öbür sanıkların cezaları değişti. 3 sanık 20, 1 sanık 15, 13 sanık 7 yıl mahpusa mahkûm oldu. İdam cezaları ise bu cezanın kaldırılması nedeniyle müebbete dönüştürüldü.
6. Yargılamalar bu halde tamamlandı mı?
Yargıtay 2001’de bu kararı onadı ve kararlar katılaştı. Fakat yargılamalar bitmedi. Hem firari sanıkların ayrılan evrakları sürüyordu hem de Pişmanlık Maddesi’nin çıkmasının akabinde çok sayıda hükümlü Sivas’ta örgütlü hareket edildiğine yönelik itiraflarda bulunmak için mahkemeye başvurmuşlardı.
7. Birinci itirafçıların müracaatları nasıl sonuçlandı?
Ankara 1 No’lu DGM’ye başvuran sanıklar Ali Kurt ve Mevlüt Atalay, Pişmanlık Maddesi’nden faydalanmak için örgüt ilişkilerini anlattı. Olaylara karışan Hizbullah, İslami Hareket Teşkilatı, Kaplancılar üzere örgütlerin mensuplarının isimlerini vermelerine karşın müracaatları reddedildi.
8. Öteki itirafçılar için hangi kararlar verildi?
Pişmanlık Yasası olarak anılan Topluma Kazandırma Maddesi’nin yürürlüğe girmesinin akabinde örgüt ilişkilerini reddeden 54 kişi daha mahkemeye başvurdu. Müracaat reddedilirken örgüt teması yeniden kabul görmedi. Yargı, kalabalığın “örgütler koalisyonundan” oluştuğunu kabul etmedi.
9. Firariler, o süreçte neden yakalanamadı?
Yakalandıktan sonra bırakılan birtakım isimler kayıplara karıştı. Kimi isimler ise hiç yakalanmadan kaçtı. 1997’de tahliye edilen iki isim bir daha bulunamadı. Davanın asli faillerinden 7 kişinin Almanya’ya, 2 failin de Suudi Arabistan’a iltica ettikleri ortaya çıktı.
10. Madımak Oteli’nin akıbeti ne oldu?
Onarılan otelle ilgili tartışmalar uzun müddet devam etti. Müzeye dönüştürülmesi istenen otel evvel kebapçı oldu ve uzun yıllar kebapçı olarak kaldı. Katliamdan 18 yıl sonra, otelin müze değil Bilim ve Kültür Merkezi’ne çevrilmesi kararlaştırıldı. Otelin girişine anı köşesi konuldu. Fakat anı köşesinde saldırgan kümede yer alan ve olaylarda ölen 2 göstericinin ismi de yazıldı.
11. Reaksiyon çeken öbür hangi uygulamalar yapıldı?
2002’de İnsan Haklarından Sorumlu Devlet Bakanlığı, müebbete mahkûm edilen bir isme ırkçılık konusundaki kompozisyonu nedeniyle, sonradan iptal etse de İnsan Hakları Mükafatı verdi. Firari sanıklarla ilgili davada yıllardır bulunamayan bir sanığın arandığı adres duruşmada okundu. Sanığın katliam davasının aydınlatılmasına yıllarını veren, mağdurların avukatlığını yapan, CHP Milletvekili Şenal Sarıhan‘ın avukatlık ofisinde arandığı ortaya çıktı, Sarıhan’dan özür bile dilenmedi. Firarilerle ilgili davadan avukatların haberdar edilmediği 2008’de ortaya çıktı. Asıl mağdurun Sivaslılar olduğu açıklamaları hâlâ devam ediyor. Hiçbir kamu vazifelisi hakkında bugüne kadar hiçbir süreç yapılmadı.
12. Firariler bulundu mu?
Asli faillerden olan ve 2002’de hakkında arama kararı çıkartılan İhsan Çakmak jandarma istihbarat grupları tarafından 4 Mayıs 2007 tarihinde yakalandı. Çakmak, firariler ortasında yakalanan tek isim oldu. Çakmak’ın, 3 yıl İstanbul Belediyesi Ulaşım A.Ş’de memur olarak çalıştığı ortaya çıktı. Sivas Madımak Oteli katliamı zanlılarından İhsan Çakmak’ın 1996’da tutuklandığı lakin daha sonra tutuksuz yargılanmak üzere tahliye edildiği anlaşıldı. O tarihten itibaren de kamuda çalıştığı saptandı. Geçen müddette Çakmak, Amasya’da askerlik yapmıştı ve 1999’da Sivas’ta evlenmişti. 2000’de ehliyet almıştı ve sonrasında gişe memuru olmuştu. Çakmak’la 5 kişi daha yakalandı ve haklarındaki davalar görülmeye başlandı. Bu davaya, yakalanmamış olmasına karşın davanın bir numaralı sanığı Cafer Erçakmak da eklendi.
13. Firarilerin belgeleri ile ilgili hangi süreçler yapıldı?
Talebe karşın haklarında tutuklama kararı verilmeyen ve belgeleri 2000 yılında 3. karar verilirken ayrılan Muhammet Nuh Kılıç ile Mustafa Dürer ise bulunamayan firarilerdendi. DGM belgeyi evvel 1999/5 sonra da 2000/148 temeline kaydetti. Mahkeme, DGM’lerin kapatılmasının akabinde da belgeyi 2004/28 temeline kaydetti. İki sanıkla ilgili dava 10 yıl boyunca devam etti. Ankara 11. Ağır Ceza Mahkemesi, 2 sanıkla ilgili kararını 24 Ağustos 2010’da verdi. Mahkeme, iki sanığa isnat edilen ‘anayasal sistemi bozmaya kalkışmaya iştirak etmek’ kabahatinin 15 yıllık zamanaşımı müddetinin dolduğu gerekçesiyle davayı ortadan kaldırdı. Bu süreçte, Nuh Kılıç’ın Almanya’da olduğu, kırmızı bültenle aranmadığı ve Almanya vatandaşlığına geçtiği ortaya çıktı. Bu evrakta da avukatların haberdar edilmediği anlaşıldı.
14. Asli faillerden Cafer Erçakmak, neden yakalanamadı?
Erçakmak, davanın bir numaralı sanığı olarak anılıyordu. Olayları evvelden kışkırttığı ve katliam günü Nesin’i tartaklayanlar ortasında olduğu anlaşıldı. 18 yıl boyunca firari olarak arandı. Hakkında kırmızı bülten çıkartıldı. Almanya ya da Fransa’da olduğu tez edildi. Bu süreyi nerede geçirdiği anlaşılamadı. Lakin Sivas’ta yaşadığı ve meskeninde 2011’de öldüğü ortaya çıktı. Erçakmak, emniyete 500 metre aralıktaki çocuğunun meskeninde kalp krizi sonucu öldü. Cesedine gömüldükten sonra mezarı açılarak otopsi yapıldı. Çocukları ise bu süreçte nerede olduğunu bilmediklerini, ölmeden çabucak evvel meskene geldiğini tez etti.
15. Bu dava dışında firariler hakkında öbür dava açıldı mı?
Öldüğü ortaya çıkan Cafer Erçakmak’ın da ortalarında bulunduğu, firariyken yakalanan 7 sanığın yargılamasının Ankara 11. Ağır Ceza Mahkemesi’nde sürdüğü, avukatlara tebligat bile yapılmadığı ortaya çıktı. Avukatlar, davadan 5 Kasım 2008’de haberdar olabilmişti. Yargılama sürerken 2011’de Erçakmak’ın öldüğü anlaşıldı. Yılmaz Bağ’ın da öldüğü ortaya çıktı. Bağ da arandığı devirde Sivas Kangal’da düğün yapmıştı ve Sivas’ta yaşamıştı. Sanıklar Şevket Erdoğan, Köksal Koçak, İhsan Çakmak, Hakan Karaca ve Necmi Karaömeroğlu’nun evrakları ise 15 yıllık zamanaşımı müddetinin dolduğu gerekçesiyle ortadan kaldırıldı.
16. Zamanaşımı kararları nasıl verildi, hata neden “insanlığa karşı işlenmiş” sayılmadı?
2005’te yürürlüğe giren TCK’ya nazaran insanlığa karşı işlenen cürümler zamanaşımına girmiyor. Fakat Sivas Katliamı davası bu kapsama alınmadı. Zamanaşımı kararlarını veren Ankara 11. Ağır Ceza Mahkemesi, gerekçeli kararında, Sivas’ta meydana gelen olayların siyasal, felsefi, ırki yahut dini saiklerle, toplumun bir bölümüne karşı bir plan doğrultusunda sistemli olarak işlenmediği belirtilerek, “Dolayısıyla olayın insanlık kabahati kapsamında değil terör cürmü kapsamında kıymetlendirilmesi gerektiği anlaşılmıştır” sözlerini kullandı. Kararda, Yargıtay ve Ankara 11. Ağır Ceza Mahkemesi’nin eski kararlarındaki, topluluğun dini emellerle anayasal tertibi yıkmak istedikleri tespiti de dikkate alınmadı. Mahkeme, zamanaşımına girmese de kanıt yokluğundan ötürü sanıkların cezalandırılamayacağını da karar altına aldı. Bu yorumu yaparken, görüntü ve fotoğrafları inceleyen polislerin tanıklıkları yok sayıldı. Bu tanıklıklar ‘tahmin’ olarak yorumlandı. Mahkemeye nazaran, zamanaşımı müddeti aslında davanın görülmeye başlandığı 2008’de dolmuştu. Kararda, aksiyonun ‘sistemli’ olmadığı ve örgüte rastlanmadığı belirtildi lakin hareket ‘terör suçu’ sayıldı.
17. Zamanaşımı kararı çıkmaması için rastgele bir teşebbüste bulunuldu mu?
Bu süreçte, hayatını yitirenlerin yakınlarının da yer aldığı Toplumsal Bellek Platformu, 17 kere TBMM’deki partilerden bu ve gibisi olayların insanlık cürmü sayılarak, zamanaşımının bu kabahatlerde geçerli olmamasını istedi. Verilen önergeler AK Parti tarafından reddedildi.
18. Zamanaşımı kararını iktidar nasıl yorumladı?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Başbakan olduğu periyotta çıkan karar için, “Milletimiz için, ülkemiz için iyi olsun. Aslında onlar da söylüyorlar… yıllar yılı içerde olan vatandaş, içlerinde kaçak olanlar vardı. Bilemiyorum natürel onlar da var” dedi. Sonrasında ise Sivas’ta yalnızca 5 kişi için “zamanaşımı” kararı verildiğini belirterek, “Olaya ideolojik yaklaşılıyor” yorumu yaptı.
19. Belgede firari sanık kaldı mı?
Yeni TCK’nın yürürlüğe girdiği 2005’ten sonra 13 sanık için “cezalarının karşılığı olmadığı” gerekçesiyle tahliye kararı verilmişti. Tahliye kararları sonradan geri alındı lakin bu şahıslar yakalanmadı. Bu isimler dışında haklarında idam kararı bulunan Harun Kavak, Mehmet Yılmaz, Metin Ceylan ve Sedat Yıldırım ile 7,5 yıl mahpus cezasına mahkûm olan Adem Ağbektaş ve Serdar Özgentürk‘ün Almanya’da olduğu biliniyor. Lakin bugüne kadar bu mahkumların yakalanarak Türkiye’ye iadesi konusunda sonuç alıcı bir teşebbüste bulunulmadı. Yargıtay 9. Ceza Dairesi, sanıklar hakkındaki kararları onarken, cürüm tarihinde 18 yaşını bitirmiş olmasına karşın sanıklardan Vahit Kaynar hakkında yaş sebebiyle cezasında indirim uyguladı ve tahliye kararı verdi. Yargılama sonucu müebbet mahpusa mahkûm olan Kaynar, en son Polonya’da yakalandı lakin Türkiye’ye iade edilemeden tahliye olduğu Polonya’dan kaçtı. 9 hükümlü hakkında kırmızı bülten bulunduğu biliniyor. Firarilerin toplamının 20’yi aştığı belirtiliyor. Cezası mutlaklaşan dokuz kişi hakkında 2001’den bu yana ceza zamanaşımı işliyor. Bu mühlet de 2031’de dolacak.
20. Davanın mahkumlarından Ahmet Turan Kılıç’ın tahliyesi neden tartışma konusu oldu?
Kılıç, katliamın aslı faillerinden olduğu gerekçesiyle ağırlaştırılmış müebbet mahpusa mahkûm edildi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, İsimli Tıp Kurumu raporunu münasebet göstererek, Kılıç’ın affedilmesine karar verdi. Kılıç, 31 Ocak 2000’de tahliye edildi. “Ahmet dede, haksız yere mahpus yattı” haberleriyle tahliyesi duyurulan Kılıç için, katliamın akabinde tabir veren emniyet yetkililerinden Mehmet Yıldız, kendisini Madımak önünde “Vali istifa”, “Sivas Muhterem’e mezar olacak”, “Şeytan Aziz”, “Laik tertip yıkılacak”, “Yaşasın Şeriat” sloganları atarken gördüğünü, otele gitmek isterken polisin kendisini püskürttüğünü, bu sırada Kılıç’ın “bizim sizinle işimiz yok diyerek” tekrar barikatı aşmaya çalıştığını gördüğünü söyledi. Emniyet vazifelisi Sami Ece ise, Ahmet Turan Kılıç’ın “arkadaşlar bu cihattır, yürüyelim” diye bağırdığını, halkı otele hakikat sevk ederek tahrik ettiğini gördüğünü söyledi. Emniyet vazifelisi Mustafa Kılıç, “Hadisenin başından sonuna kadar ve hadisenin içinde devamlı olarak Kılıç’ı gördüğünü, “Şeriat gelecek zülüm bitecek” dediğini, Madımak önünde “ne duruyorsunuz, taş atın” dediğini, PTT önündeki taşları da oradakilere gösterdiğini, hadise günü Kılıç’ı bu hareketleri yaparken çok net gördüğünü söyledi.
Kılıç’ın tahliyesi, hem mağdur üzere sunulması hem de misal durumdaki hasta mahkumlar tahliye edilmezken Sivas katliamı mahkumu için bu kararın alınması nedeniyle tartışıldı.
21. Kılıç’ın tahliyesi ile ilgili dava açıldı mı, karar verildi mi?
Cumhurbaşkanı’nın Kılıç’ın cezasının kaldırılmasına ait kararının iptali istemiyle Danıştay’a dava açıldı. Dilekçede, Kılıç’ın tahliyesinin haksız olduğu, evvelki İsimli Tıp raporlarında yapılan tespitlerin dikkate alınmadığı kaydedildi. Kılıç’a Alzheimer teşhisinin konulduğu son raporda ise 3 uzman tabibin tanıya karşı çıktığı, 5 üyenin oyuyla kararın alındığı tabir edildi. İtiraz eden 3 uzman tabibin birinin nörolog, oburunun psikiyatrist olduğu, hastalıkla ilgili asıl uzmanlığı bulunan hekimlerin itirazına karşın kararın alındığı vurgulandı. Bu dava sürerken, Kılıç, 2021’de öldü.
22. Firari olan sanıklardan belgesi zamanaşımına giren var mı?
Davanın kimi sanıkları anayasal nizamı bozmaya teşebbüs, kimi iştirak, kimi yardım üzere hatalardan yargılandıklarından zamanaşımı müddetleri değişiyor. Bugüne kadar avukatlara haber bile verilmeden çeşitli belgelerin karara bağlandığı ortaya çıktı. 2010’da bu formda iki sanık için zamanaşımı kararı verildi. Öbür sanıkların da farklı vilayetlerdeki mahkemeler kanalıyla, zamanaşımı tespiti yaptırarak, karar aldırdığı ve ceza riskinden kurtuldukları söz ediliyor. Bu bahiste avukatlara net bir bilgi verilmedi.
23. Devam eden dava var mı?
Dosyaları şimdi zamanaşımına girmeyen lakin Yargıtay bozmasından sonra müebbet mahpusla yargılanan 3 firari sanık hakkındaki dava hâlâ sürüyor. DGM’nin 1997’de tahliyelerine hükmettiği, sonrasında kayıplara karışan bu sanıkların davaları 2023’te zamanaşımına girecek. Firari sanıklar Murat Sonkur, Marut Karataş ve Eren Ceylan hakkındaki yargılamada mahkeme, 2021’de sanıkların gazetelere verilecek ‘ilanla’ ve kapılarına asılacak tebligatla aranmasına hükmetti. Karara nazaran, gelmemeleri halinde sanıkların mallarına el konulacaktı.
24. Sanıklar hakkında yokluklarında neden karar verilmedi?
Avukat Şenal Sarıhan, sanıklar hakkındaki kanıtların toplandığını ve mahkemenin karar verebileceğini belirtti ve zamanaşımı riski nedeniyle 2021’de bu talepte bulundu. Lakin mahkeme sanıkları dinlemeden karar veremeyeceğini belirtti. Adalet Bakanlığı’na yazı gönderilerek sanıkların iadesi ihtimali ve mevcut durumları soruldu.
25. Bu sanıklar hakkındaki zamanaşımı mühleti bugün doldu mu?
Avukatlar, üç yıldır, 2 Temmuz 2023’te zamanaşımı mühletinin dolacağına işaret ediyor ve sanıklar hakkında karar verilmesini istiyor. Lakin mahkeme, bu görüşü kabul etmedi. Avukatlar, Sivas Katliamı’nın en azından bu davada insanlığa karşı cürüm kabul edilmesini talep etti lakin mahkeme bununla ilgili de bir karar vermedi. Önümüzdeki duruşmada, zamanaşımının ve insanlığa karşı hata talebinin karara bağlanması bekleniyor. Bu duruşma Eylül ayında yapılacak. Lakin daha evvel insanlığa karşı hata talepleri kabul görmediğinden, mahkemenin 2 Temmuz 2023 prestijiyle davanın zamanaşımına girdiği tespitini yapacağı sav ediliyor. Duruşmanın, 2 Temmuz’a yakın bir tarihe değil, 14 Eylül’e ertelenmesi ise küçük de olsa umut yaratmış durumda.
26. Son duruşmada bu ihtimal tartışıldı mı, Adalet Bakanlığı neden reaksiyon çekti?
Evet. Mayıs ayında yapılan duruşmada avukatlar bu durumu engellemek için Ankara 1. Ağır Ceza Mahkemesi’nin, “insanlığa karşı suç” tespitini yapmasını talep ettiler. Duruşmada, Adalet Bakanlığı’nın iade yazışmaları için mahkemeye yönelttiği sorular da okundu. Bakanlık, yazışmalarda zamanaşımını mühletinin 2 Temmuz 2023’te dolacağını belirtti. Avukatlar, bakanlığın yargıya yol gösteremeyeceğini belirtti.
27. Anayasa Mahkemesi’nin katliam evraklarıyla ilgili tavrı belirli mi?
Anayasa Mahkemesi’nin bu yılın başında, Ocak 2023’te, Sivas katliamının asli faillerinden Yunis Karataş’ın başvurusu üzerine verdiği karar çok tartışıldı. Yüksek Mahkeme, kararında, Sivas’ta yaşananları, “terör eylemi” olarak nitelendirdi. Fakat daha evvel yapıldığı üzere Yüksek Mahkeme de sanıkların terör örgütü bağı saptanamadığı için terör hatalısı sayılamayacaklarına hükmetti.
28. Anayasa Mahkemesi’nin bu kararı ne manaya geliyor?
Başvuruyu yapan Yunis Karataş, ağırlaştırılmış müebbet mahpus cezasına mahkûm edilen isimlerden. İnfaz Kanunu’na nazaran, terör kabahatinden ağırlaştırılmış müebbet mahpusa mahkum edilenler, ömür uzunluğu cezaevinde kalıyor. Öbür cürümlerden bu cezaya mahkum edilenler ise cürmün tarihine nazaran 30 yıl ya da 36 yıl sonra tahliye edilebiliyor. Yüksek Mahkeme, katliama katılanları terör hatalısı saymayarak tahliye kapısını aralamış oldu. Terör hatalısı sayması halinde hayat uzunluğu cezaevinde kalmaları kelam konusu olacaktı.
29. Bu karar tahliyelerin yolunu açtı mı?
Şu ana kadar kamuoyuna tahliye edilen sanıklarla ilgili bir bilgi yansımadı. Fakat müracaatın sahibi Yunis Karataş hakkında yeni bir müddetname hazırlanması ve tahliye edilmesi kelam konusu. Avukatlar da yakın vakitte bunun olabileceğini söylüyorlar. Mahkeme de bu hususta da tedbir alınması, katliamın bu nedenle de insanlığa karşı kabahat sayılması talep edildi. Tıpkı vakitte, mahkemenin sanıkları “terör örgütü üyeliğinden” mahkûm etmesi durumunda tahliyelerin önünün alınabileceği ihtarında da bulunuldu. Lakin bu taleplerle ilgili de karar verilmedi. Karataş’ın tahliye edilmesi durumunda, davada ağırlaştırılmış müebbet mahpusa mahkûm edilen öbür isimler için de emsal oluşacak.
30. Katliamla ilgili süren öteki dava var mı?
2014’te Avukat Sarıhan, katliamda ölenlerin yakınlarının imzasıyla, Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu. Sanıklardan bir kısmının cezasının zamanaşımına girdiğine dikkati çekerek, bu durumun hayat hakkı ve uzun yargılamadan ötürü hak ihlali oluşturduğunu vurguladı. Sarıhan, bu müracaat karara bağlanmayınca 2019’da bir müracaat daha yaptı ve evraka yargılaması devam eden üç sanığı da ekledi. 2021’de Yüksek Mahkeme, belgeyi gündemine aldı lakin karara bağlamayı erteledi. Bu karar bugüne kadar verilmedi.