2023’ün en çok tartışma yaşanan mevzularından biri, 14 Mayıs seçimleri oldu. Daha evvel 2014 ve 2018’de olmak üzere iki defa cumhurbaşkanı seçilen Recep Tayyip Erdoğan’ın yine adaylığı tartışılırken Erdoğan, Meclis’i feshederek seçimleri öne aldı. Anayasanın 101. unsurundaki “Bir kimse en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebilir” kararına işaret eden hukukçular, Erdoğan’ın adaylığının anayasaya alışılmamış olduğunu vurgulayarak Yüksek Seçim Kurulu’na (YSK) adaylığın kabul edilmemesi daveti yaptı. Aylar süren tartışmalar, yansılar ve müracaatlar sonuçsuz kaldı. YSK, 2017’de sistem değişikliği yaşandığını belirterek Erdoğan’ın 14 Mayıs seçimleri için adaylığının ikinci sefer adaylık olduğuna hükmetti. YSK’nin kararlarının kesin nitelikte olması nedeniyle Türkiye, seçimlere “anayasaya ters adaylık” tartışmaları altında girdi.
YARGICA İHRAÇ
Erdoğan’ın üçüncü sefer adaylığına itiraz etmesinin akabinde hakkında soruşturma başlatılmasıyla gündeme gelen yargıç Ahmet Çakmak ise resmi yazışmalarda “kalın yazı tipi kullanması”, bir dilekçesinde “AİHM’ye gideceğim, evrakımın Güldür Güldür gösteriye parodi olacak olaylardan oluştuğunu bahsedeceğim” demesi, 12 yaşındaki çocuğun tutuklanmasını isteyen savcının eğitime alınmasını ve adliyenin boş kısmına spor salonu yapılmasını istemesi üzere münasebetlerle açılan soruşturmalar sonucu ihraç edildi. 14 Mayıs seçimleri öncesi bir tartışma da devrin bakanlarının milletvekili olması nedeniyle yaşandı. Hukukçular, vazifelerine atamayla gelen bakanların, milletvekili adayı olabilmek için istifa etmesi gerektiğini vurguladı. Lakin bakanlar, istifa etmeden aday oldu ve seçilerek Meclis’e girdi.
YARGITAY AYM’YE DİRENDİ
2023’e damga vuran olay ise TİP Hatay Milletvekili Can Atalay’ın tahliye edilmemesiyle başlayan ve AYM kararına direnilmesiyle tepeye varan “yargı krizi” oldu. Seyahat Davası kapsamında tutuklanan avukat Can Atalay, 14 Mayıs seçimlerinde Hatay Milletvekili seçildi. Lakin Atalay tahliye edilmedi ve davanın durması gerekirken sürdürülmesi sonucu mahpus cezası onandı. Avukatların başvurusu üzerine 25 Ekim’de belgeyi görüşen AYM, hak ihlali kararı verdi; Atalay’ın tahliye edilmesi için belgeyi İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi’ne (ACM) gönderdi. Fakat mahkeme, belgeyi Yargıtay 3. Ceza Dairesi’ne iletti. Daire, AYM’nin kararına direndi, ihlal tarafında oy kullanan AYM üyelerini gaye alarak, haklarında kabahat duyurusunda bulundu. “Yargı krizi” olarak nitelendirilen gelişmeler üzerine Atalay’ın avukatları itirazda bulunsa da kabul edilmedi. AYM kararlarının bağlayıcı olduğunu düzenleyen anayasanın 153. hususuna rağmen alınan karar nedeniyle Atalay’ın avukatları, yine AYM’ye başvurdu.
KRİZ DERİNLEŞTİ
“AYM’nin, anayasayı ve kendi varlığını savunup savunmayacağının görüşüleceği kritik toplantı” olarak nitelendirilen toplantı sonucu AYM, 21 Aralık’ta ikinci defa hak ihlali kararı verdi. Ferdî müracaat hakkının ihlal edildiğine oybirliğiyle; seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı ile kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlal edildiğine de oyçokluğuyla hükmedildi. Evrak, yine İstanbul 13. ACM’ye gönderildi; Atalay’a da 100 bin lira tazminat ödenmesi kararlaştırıldı. İstanbul 13. ACM’nin, birinci ihlal kararının akabinde olduğu üzere AYM kararını uygulamayarak belgeyi tekrar Yargıtay 3. Ceza Dairesi’ne göndermesi ise yılın son günlerinde krizi derinleştirdi. Mahkeme kararında, birinci ihlal kararına verdiği gerekçeyi öne sürdü ve ihlal kararının Yargıtay’dan kaynaklandığını savundu.
KADINLAR YENİDEN HEDEFTEYDİ
2021’de cumhurbaşkanı kararıyla çıkılan İstanbul Sözleşmesi’ne ait Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu’nun (DİDDK) kararı, bayanlar başta olmak üzere muhalefetin yansısını çekti. DİDDK, 10. Daire’nin verdiği kararı onadı ve Türkiye’nin cumhurbaşkanı kararıyla İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesini hukuka uygun buldu. Husus Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) taşındı. İstanbul Sözleşmesi’nden çıkılmasının akabinde bayanların tek desteği olduğu belirtilen 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Yasa tartışmaya açıldı. İktidar, “türban serbestisi” ve “ailenin korunmasına yönelik” düzenlemeler içeren anayasa değişikliği teklifini de Meclis’e sundu. Lakin yansılar üzerine teklif havada kaldı.
MUHALEFET YENİ ANAYASAYA KAPIYI KAPATTI
2023’ün tekrar eden gündemlerinden birini de yeni anayasa oluşturdu. 14 Mayıs seçimlerinin akabinde yeni anayasa tartışmalarını başlatan iktidar, her fırsatta mevzuyu gündeme getirdi. Muhalefet ise “mevcut anayasayı uygulamayanlarla yeni anayasa yapılamayacağını” belirterek masaya dahi oturmayacağını vurguladı. İktidarın tartışmaya açtığı mevzulardan birisi de cumhurbaşkanı seçimlerine yönelik yüzde 50+1 düzenlemesi oldu. Düzenlemeden geri adım atılabileceğini söyleyen iktidar, ortağı MHP’den gelen sert reaksiyonla mevzuyu rafa kaldırdı.
BALYOZ’DA SKANDAL KARARLAR
Yargıtay’ın bozma kararının akabinde yine görülen FETÖ’nün kumpas davalarından olan Balyoz davasında, ortalarında Çetin Doğan’ın da bulunduğu 6 emekli asker mahpus cezasına çarptırıldı. AYM, 28 Şubat kumpas davasında cezaevinde olan Çetin Doğan, Cevat Temel Özkaynak ve Ahmet Çörekçi’nin müracaatlarında, FETÖ temaslarını ve geçersiz CD’yi görmezden geldi ve “İhlal yok” kararı verdi.
‘AYM’DE SARAY TELKİNİ’ İDDİASI
AYM Başkanlığı da 2023’te kıymetli yer tutan başlıklardan biri oldu. AYM Lideri Zühtü Arslan’ın misyon müddetinin dolması nedeniyle seçime gidildi. Lakin seçim öncesi “Saray’dan telkin” argümanları gündeme geldi. Arslan, tekrar aday olurken, AYM üyeliğine getirilişi tartışmalı olan İrfan Fidan, Arslan’ın karşısına çıktı. Fidan için birtakım üyelere “Saray’dan telkinde bulunulduğu” öne sürüldü. Arslan, 8 üyenin oyuyla tekrar lider seçildi; Fidan 5 oyda kaldı. Lakin yargı topluluğunda, Yargıtay üyeliğinde sadece 1 ay kalan ve hiç belge bakmadan AYM üyeliğine seçilen, en kıdemsiz AYM üyeleri ortasında yer alan Fidan’ın adaylığı dahi “etik” bulunmadı.
‘SANSÜR’E ONAY
AYM, “sansür yasası” olarak bilinen “halkı aldatıcı bilgiyi alenen yayma” kabahatini düzenleyen kararın iptali istemini, başta basın meslek örgütleri ve hukukçular olmak üzere muhalefetin itirazlarına rağmen oyçokluğuyla reddetti. Sansür yasasını protesto etmek için TBMM’de cep telefonunu çekiçle kıran CHP’li Burak Erbay’a TBMM Başkanlığı tarafından 10 bin 800 liralık alacak davası açıldı. Erbay, telefonunun altına mermer ve sünger koyduğunu açıklamıştı.
LAİKLİK İHLALLERİ GÖRMEZDEN GELİNDİ
2023’te, başta imam Halil Konakcı olmak üzere dinci çevrelerden Türkiye’nin laik yapısını gaye alan, toplumu kutuplaştıran çok sayıda açıklama geldi. Lakin yargı, bu telaffuzları duymadı. Başta avukatların yaptığı olmak üzere yapılan cürüm duyuruları görmezden gelindi, laikliği maksat alan telaffuzlar cezasız kaldı.
RÜŞVET SKANDALI
2023’ün en tartışmalı mevzularından biri de yargıda rüşvet skandalıydı. İstanbul Anadolu Cumhuriyet Başsavcısı İsmail Uçar tarafından Yargıçlar ve Savcılar Kurulu’na yazılan ve rüşvet tezlerini içeren mektup, yargıda yeni bir tartışma başlattı. HSK, soruşturma açıldığını bildirirken tartışmaları sonlandırıcı adım atılmadı. Rüşvet skandalı bitmeden, bir de karapara aklama skandalı patlak verdi. Ortasında toplumsal medya fenomenlerinin de olduğu çok sayıda isim, karapara aklama suçlamasıyla gözaltına alındı; mallarına el kondu. Adalet Bakanı Yılmaz Tunç mevzuyla ilgili “MASAK’ın raporu var. Mal varlıklarına el koyuldu. Yanlışı olan herkesin üzerine gidilecek. Kimsenin kuşkusu olmasın” açıklamasını yapmıştı.
SEÇİM RÜŞVETİ
Seçimlere günler kala, Ankara’daki “domuz bağı katliamları”nın sorumlularından olan Mehmet Emin Alpsoy’un (71) cezası, Erdoğan tarafından “kocama” gerekçesiyle affedildi. Reaksiyon çeken karar, muhalefet tarafından “seçim rüşveti” olarak nitelendirildi. Cumhuriyet mevzuyu manşetine taşımıştı.